Jabal Erǵalıev: Men úshin el birligi, tynyshtyǵy men memleket múddesi bárinen qymbat
-Siz keshegi kúni Senat depýtaty kezińizde ulttyq rýhanııat jaıly jıi sóılep, pikir bildirip júrdińiz. Qazirgi ýaqytta da jazýshy retinde osy ulttyq rýhanııat jaıly kesimdi pikirler aıtyp kelesiz. Bir jaqsylyq, bir ózgeris bar ma?
-- Biz endi eseıip kele jatqandaımyz. Óıtkeni ózimizdiń ulttyq qundylyqtarymyz jaıly endi batyl aıtyp, solardy endi jınaqtaı bastaǵandaımyz. Buǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2017 jyldyń 12 sáýirinde jaryq kórgen «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» eńbegi úlken áser etti. Tipti sanamyzdy dúr silkindirdi. Elbasynyń budan keıingi «Uly dalanyń jeti qyry» eńbegi bar. Mine, osy zerdeli eki eńbek bizdiń rýhanı jaǵynan odan ári baıytyp, ózimizdi álemdik mádenıetke, jalpy adamzat órkenıetine qosqan úlesimiz bar ekendigin senimdi túrde batyl aıtýǵa múmkindik berdi. Óıtkeni bizdiń halqymyz keshegi keńestik júıe kezinde «senderde eshnárse bolmaǵan jabaıy halyq edińder» dep aıtylǵan kemsitýshilikten jasyp qalǵan edi.Taǵy bir aıtar jaı, Elbasynyń osy eńbegi munyń aldynda jaryq kórgen «Uly Dala ulaǵattary» degen eńbegimen baılanysyp jatyr. Ár qazaq osy eńbekti de oqýǵa tıisti.
Bizdiń myna Kókshe óńirindegi «Botaı» mádenıeti qazir álemge tanyldy. Osyndaǵy qazba jumystarynyń ǵylymı negizdemesi arqyly jabaıy jylqyny da adamzat tarıhynda tuńǵysh qolǵa úıretken qazaq ekendigi qazir eshqandaı daý týdyrmaıtyn másele boldy. Mine, kóneden kele jatqan atqa miný mádenıeti bar qazaq halqynyń endigi arada ult retinde saqtalyp qalý máselesi oılandyrsa etti. Rýhanı jańǵyrýdyń basty talaby - ulttyq sanany qalyptastyrý! Al, kez kelgen ulttyń sanasy eń áýeli óziniń ulttyq tilimen ǵana qalyptasary bar. Bul jańa ashyp otyrǵan jańalyǵym emes. Alaıda sol ulttyq til kúnbe-kún qajetinshe qoldanylmasa, sol ulttyq tildiń ýyzyna jańa týǵan sábı týǵanynan jarymasa ne bolamyz? Til jańǵyrmaı sana jańǵyrmaıdy! Osyny eskereıik!
Jalpy osy «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyn júzege asyrý barysynda sana da, oı da dúr silkindi. Mysaly, bizdiń Aqmola-Kókshetaý óńirinde 2018 jyly Keńes Odaǵynyń Batyry, akademık, jazýshy, qoǵam qaıratkeri Málik Ǵabdýllın shyǵarmalarynyń 11 tomdyǵy, Qazaqstannyń halyq jazýshysy Sáken Júnisovtyń «Zamanaı men Amanaı» kitabynyń London qalasynda aǵylshyn tilinde, «Málik Ǵabdýllın - qazaqtyń Oqjetpesi» atty albomdyq kitapsha da shyǵaryldy. Ulttyq rýhanııattyń osy bir asa qundy dúnıelermen tolyǵa túsýine Aqmola oblysynyń burynǵy ákimi Málik Myrzalın zor yqpal etti, qoldaý jasady. «Batyr Máliktiń on bir tomdyǵyn ákim Málik shyǵaryp berdi» dep kezinde aıtqan da bolatynmyn.
-Bizdiń bilýimizshe Siz Senat depýtaty bolyp júrgen kezińizde osy Málik Ǵabdýllınge eskertkish turǵyzý kerek dep Úkimetke saýal da joldaǵan edińiz...
-Bolǵan! Batyrdyń týǵanyna 100 jyl tolýyna oraı Kókshetaýda eskertkish qoıyldy. Astanaǵa, qazirgi Nur-Sultan qalasyna da qoıylsyn degen ótinishimiz aıaqsyz qaldy. Nur-Sultan qalasynda Baýyrjan Momyshulynyń eskertkishi bar. Óte durys! Meniń túsinigimde Baýkeń men Málik qan maıdanda da, beıbit ómirde de birin bir qoldap, birin biri tolyqtyryp turǵan tulǵalar bola bildi. Bizdiki osy oıdan týyndaǵan oı edi. Osy arada aıta ketetin bir másele, sońǵy ýaqytta qazaqqa ortaq tulǵalarǵa eskertkishter qoıýǵa kelgende bir eskermeı kele jatqan jaı oryn alyp bara ma dep oılaımyn. Mysaly ár oblys óz jerinde týǵan tulǵalarǵa ǵana eskertkish soǵatyn boldy. Bul da jón shyǵar. Alaıda, bizdiń túsinigimizde qazaqtyń irileri men ıgi-jaqsylary barlyq qazaqqa ortaq emes pe edi?! Mysaly soltústiktiń qazaǵy myna men qazaqtyń batys aımaǵyn eń áýeli Qurmanǵazynyń kúıimen, Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtiń únimen tanyp bildim. Al endi osyndaı birtýar tulǵalarǵa Qazaqstannyń batys aımaqtarynda eskertkishter bar da, bizdiń soltústikte nege joq? Kerisinshe tústikten shyqqan tarıhı tulǵalarǵa nege Qazaqstannyń ózge aımaqtarynda eskertkishter joq? Birtutas ult bolamyz desek osyny da eskergen abzal bolar!
-Saıasat jaıly da oı pikir aıtyp júrsiz ǵoı! Elimizdegi osy sońǵy jaǵdaılar, jalpy bıliktiń aýysýy jaıly ne oılaısyz?
- Bári de tarıh qoı endi! Jasampaz tarıh! Elbasy tarıhı sheshim qabyldap, óziniń Prezıdenttik ókilettigin merziminen buryn toqtatty. Bul - dana sheshim! Elbasy bul joly taǵy da el bolashaǵyn keńinen oılap-pisher óz kemeńgirligin tanytty! Sol jasampaz tarıh tórinen búgingi kúni biz aıtar bir aqıqat bar! Táýelsiz qazaq eliniń tarıhy sol eldiń eki tizgin, bir shylbyryn óz qolyna ustaǵan Nursultan Nazarbaevtyń taǵdyry, buǵan kerisinshe Elbasynyń taǵdyry qazaq eliniń taǵdyry men tarıhy bolyp qalyptasty. Bul qos taǵdyr - tutas bir halyqtyń taǵdyry!
Táýelsizdik jáne Elbasy! Bul qos uǵymdy biz bir-birinen búgingi kúni de, Máńgilik eldiń máńgilik tarıhynan da eshqashan bóle-jara qaraı almasymyz anyq. Óıtkeni, Elbasy el Táýelsizdiginiń búgingi 28 jylynda qazaq elin bir ǵasyrdyń enshisine de syıa qoımastaı tarıhı joldan alyp ótse, Qazaq eli dúnıeniń tórt buryshyna eń áýeli Nazarbaev esimimen, Nazarbaev kelbetimen tanyldy. Nazarbaev qazaq eli úshin Álemge, Ǵaryshqa, Bolashaqqa jol ashyp berdi! Aqıqaty osy!
-Astananyń Nur-Sultan qalasy bolyp atalýyna qýandyńyz ba?
-Qýandym da, qoldadym da! Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Parlament Palatalarynyń birlesken otyrysynda sóılegen sózinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti- Elbasy Nursultan Nazarbaev syndy óz dáýiriniń uly perzentine qurmet kórsetý jaıly aıtqan usynystary birden kóńilimnen shyqty. Astana qalasy Nur-Sultan qalasy bolyp atalýy, sol Nur-Sultan qalasynda Elbasynyń monýmenttik eskertkishiniń turǵyzylatyndyǵy da, Halyq Qaharmany men Eńbek Eri ataqtarynyń berilýi de qazaq halqynyń elim dep emirengen óz erin asqaqta biletin kósheli el ekenimizdi kórsetip, álem aldynda uıalmaıtyndaı sheshim qabyldadyq! Qazir Kókshetaý qalasyndaǵy «Gorkıı» kóshesi de Aqmola oblysynyń ákimi Ermek Marjyqpaevtyń jáne jergilikti depýtattardyń sheshimimen Nursultan Nazarbaev atyndaǵy kóshe bolyp ózgerdi!
Elbasynyń táýelsizdik jyldary atqarǵan eńbeginiń aıasy men aýqymy qazaq tarıhynyń ótken kezeńderi men dáýiriniń eshbir ólshemine syımastyǵyn jáne de ǵasyrlyq murattardyń júzege asa bastaǵandyǵyn taǵy bir oıǵa ala otyryp, Nursultan Nazarbaevtyń óz júregine syıǵan tutas álemdi óz eli men halqyna degen sheksiz súıispenshiliginiń belgisindeı etip qasıetti qazaq jerine, óz dalasyna qondyryp Astana qalasyn salyp ornyqtyra bilgendigin Máńgilik erliginiń báıteregi bolyp máńgi jasary da anyq. Osy bir oılar toǵysynda «Astana-Táýelsizdigimizdiń lúp-lúp soǵyp turǵan júregi!» jáne de «Astana-halqymyzdyń barlyq uly murattarynyń Báıterek bolyp tereńge tartqan tamyry, jaıqalǵan japyraǵy!»,-degendi óz kezinde aıtqan da bolatynbyz. Búgingi Astanany óz basym Elbasynyń qazaq balasy úshinsoǵyp bergen uly Eskertkishindeı qabyldarym bar.Endi búgin kelip Elbasynyń óz perzentindeı sol Astana qalasynyń Nur-Sultan qalasy bolyp atalýy da ábden oryndy!
- Alda Prezıdent saılaýy kele jatyr. Endigi Prezıdenttiń qandaı saıasat júrgizgenin qalar edińiz jáne saılaýshy retinde qandaı talaptar qoıar edińiz?
-Qazaq eli tarıhtyń jańa bir syndarly kezeńinde tur dep sanaımyn. Biz saılaý ótkizý jaǵynan kelgende óte baı tájirıbe jınaqtaǵan elmiz. Budan buryn ótken bir Prezıdent saılaýynda qazaqstandyq saılaýshylardyń belsendiligine álemniń túrli elderinen kelgen sarapshylar men baqylaýshylardyń súısinip qaıtyp júrgenin de bilemiz. Qazir álem nazary - bizdiń elimizde! Bıliktiń óz erkimen aýysýy jáne odan qaldy aldaǵy saılaý bar, sonyń barlyǵy syn kózderdi kóbeıtip otyrǵany da anyq. Bul eldi endi kim bıler eken, bul eldiń jaǵdaıy endi qalaı bolar eken, bul el qaı jolmen júrer eken, endi qalaı damıdy eken degen syńaıdaǵy baqylaýlar kóp qazir. Bul zańdy qubylys.
Alaıda, zańdy qubylys bolǵanymen, tutas eldikke syn! Osy oraıda ejelgi el birligi men el tynyshtyǵy árqaısymyzdyń ustanar qaǵıdamyz bolǵany abzal. Óıtkeni, osy kúnderi álemniń kez-kelgen memleketterin biriktirýshi kúsh pen nıetten góri, búldirgisi kelip júrgen kúshterdiń belsendiligi artyp, shataq, qaqtyǵys izdep janyǵyp júrgender kóbeıdi.
Turaqsyzdyqtyń ózinen paıda tabýǵa sheberlenip, mashyqtanyp alǵandar da tabylady. Dúnıeniń ana jerinen bir, myna jerinen bir ot qoıyp otyrǵan keıbireýlerge qazaq eliniń turaqtylyǵy men tynyshtyǵynyń da unamaıtyndyǵyn da bile otyraıyq.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 2019 jyldyń 9 maýsymynda kezekten tys saılaý ótkizý jaıly Úndeýinde Ult Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaev salyp bergen sara jolynan aınymaıtyndyǵyn málimdedi. Bul turaqtylyqtyń kepili! Jáne de Prezıdent óz málimdemesinde saılaýdyń ádil ótýine kepildik berdi! Bul da el birligin saqtap turýdyń altyn kilti!
El ortasynda júrgendikten óz basyńyz «bolashaqta kim Prezıdent bolǵanyn qalar edińiz?» dep surap jatqandar da bar. Men ulttyq múddeni bárinen de bıik qoıatyn, qoǵamda ádilettilik pen zań ústemdigin nyǵaıta alatyn, sybaılas jemqorlyqtyń betin qaıtara alatyn, jershildik pen rýshyldyqtan ada, kózboıaýshylyqty, bos dańǵazalyq pen ysyrapshylyqty rettep, tyıa alatyn, eldiń jaıyn, halyqtyń jaǵdaıyn jaqsartýǵa bar múmkindikti iske qosa alatyn, el baılyǵyn jalpyǵa ortaq ıgilik ete alatyn Prezıdenttikten úmitker úshin daýys berer edim! Jáne de endigi Prezıdenttikten úmitkerlerdiń árqaısysy halyqtyń qyzmetshisi bolamyn degen oımen daýysqa túskenin qalar edim.
-Siz qalamger ári qaıratker retinde osy saılaýda jeńip shyqqan Prezıdentti de árdáıim qoldap otyrasyz ba?
-Árıne, qoldaımyn! Halyq tańdap saılaǵan Prezıdentti qoldaý eldiń búgini men bolashaǵyn, ósip-órkendeýin qoldaý dep túsinemin. Budan eshqandaı jaǵympazdyqty izdeýdiń qajeti joq. El birligi men tynyshtyǵy jáne memlekettiń múddesi men úshin bárinen de qymbat!