Zar zaman aqyny atanǵan Murat Móńkeulynyń mazaryn bilesiz be?

ATYRAÝ. QazAqparat - Qazaq ádebıetinde shyǵarmalary qaıshylyqqa toly «zar zaman aqyndary» sanalǵan úsh aıtýly tulǵa bar. Sonyń biri - qazaqtyń sýyryp salma aqyny, tókpe jyraý atanǵan Murat Móńkeuly. Onyń týǵanyna bıyl - 175 jyl, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi. 

Ol qazirgi Atyraý oblysy Qyzylqoǵa aýdany Qarabaý aýylynda dúnıege kelgen. Onyń mazary jergilikti mańyzy bar kıeli oryndar tizimine engen. QazAqparat tilshisi mazar  jóninde tarıh tuńǵıyǵynan syr shertedi.

Murat Móńkeuly (1843-1906) - aıtysker aqyn, jyraý. Jasynan jetim qalyp, aǵasy Mataıdyń qolynda tárbıelengen.

Aýyl moldasynan bilim alǵan.  Eset bı men Abyl aqynnan ónege alyp, ózi Muryn jyraý Seńgirbaıulyna ustazdyq etken. Murat Móńkeuly 17 jasynda Jylqyshy, 20 jasynda bala Oraz, 25-inde Jaskeleń, Jantoly, Sholpan, Tynyshtyq syndy aqyndarmen aıtysyp, jeńip shyqqan. Ol óziniń ójet minezi, qaǵytpaǵa júıriktigi, tapqyrlyǵymen árdaıym jeńiske jetken.

«Aqyn Murat Móńkeulynyń jerlengen jeri - Inder aýdany, Jarsýat aýylynan soltústik-shyǵysqa qaraı 3 myń shaqyrym jerde ornalasqan. Qazirgi tańda eskertkish jergilikti mańyzy bar tarıh jáne mádenıet eskertkishteriniń biri bolyp tabylady. 1993 jyly qabir ústine kúmbezdi mazar turǵyzylǵan. Keseneniń irgetasy - birtutas beton. Qabyrǵasy aq ulýtaspen qaptalǵan. Keseneniń jospary tikburyshty, uzyndy 5,4 metr, eni 4,1 metr. Mazarǵa kire beristegi portaldyń uzyndyǵy 1,6 metr, eni 2,8 metr, bıiktigi 4,5 metr. Basty qabyrǵanyń bıiktigi 4,4 metr. Al kúmbezben birge eseptegende mazardyń bıiktigi 8,10 metr. Qorshaýdyń kólemi 9h7 metr. 2005 jyly kúrdeli jóndeý jumystary júrgizildi», - deıdi oblystyq  tarıhı-mádenı murany qorǵaý, qalpyna keltirý jáne paıdalaný jónindegi memlekettik ınspektsııasy basshysynyń orynbasary Farhad Baıdáýletov.

Murat aqyn eliniń táýelsizdigin ańsap, bodandyqqa qarsy jyr tolǵaǵany úshin «Zar zaman aqyny» atandy. Qazaq poezııasyndaǵy asa qundy «Úsh qııan», «Ólim», «Saryarqa», «Qyz», «Arǵymaq syılap ne kerek?», «Attan sulý bolar ma?», «Jalǵanshy fánı jalǵanda», t.b. kólemdi shyǵarmalardyń avtory.

Murat Móńkeuly eliniń táýelsizdigin ańsap, bodandyqqa qarsy jyr tolǵady. Zar zaman aqyny  atandy. Ata qonysynyń otarlaýshy talaýyna túskenine nalyǵan aqyn ózi týyp ósken dalanyń keshegi kúnin saǵynyshpen eske alǵan. Onyń «Áýeli jeńip orys Edildi aldy, Sarytaý, Ashtarhannyń jerin aldy. Támamy sý men nýdy orys ustap, Qazaqtyń munan jutap shalynǵany», «Qazaqtyń jer-murasy», «Keń qonys qaıdan izdep taptyrady?» degen jyr joldary aqynnyń otanshyldyq rýhyna dálel bolady.

Aqynnyń basty shyǵarmasy - «Úsh qııan». Munda aqyn eski dástúrdiń irgesi shaıqalǵanyn, adamdar nıetiniń buzylýyn sóz etedi. Qunarly qonystardy tartyp alǵan otarlaý nátıjesinde turmysy nasharlap, tyǵyryqqa tirelgen el taǵdyry aqyndy tebirentpeı qoımaıdy. «Úsh qııan» tolǵaýymen «Saryarqa», «Átteń, qapy dúnıe-aı», «Qaztýǵan» jyrlary úndes. Munda aıtylatyn basty nárse - jer, qutty qonys jaıy. Ol «Qarasaı-Qazı», «Shálgez», «Ǵumar Qazıulyna aıtqany» atty jyrlaryna dinı ańyzdardy negiz etken. Bilimdi ıgermeıinshe eliniń órkendemeıtinin «Oqýdan qaıtqan azamatqa» óleńinde ańǵartady. Aqyn murasynyń bir shoǵyry - bı-bolystarǵa aıtqan arnaý óleńderi.

Murat Móńkeuly maıtalman jyrshy, termeshi retinde de tanylǵan. «Ólim», «Qyz», «Arǵymaq syılap ne kerek», «Attan sulý bolar ma?», «Jalǵanshy fánı jalǵanda» atty termelerinde zaman syryna úńilip, ómir men ólim, jastyq pen kárilik, sulýlyq haqynda tolǵanady. «Oqýdan qaıtqan jigitke hat», «Eline jazǵany», «Bir dosqa» atty hat úlgisinde jazylǵan úsh týyndysy saqtalǵan. Aqyn «Qyrymnyń qyryq batyr» jyryn, Shalkıiz, Qaztýǵan shyǵarmalaryn jetkizýshilerdiń biri bolǵan. Ásirese Mahambet óleńderin jetkizýdegi eńbegi erekshe. Mahambet jyrlary Qýan jyraý - Murat - Yǵylman aqyndar arqyly bizdiń zamanymyzǵa jetken.