Zańger: Barlyq ashý-yza, agressııanyń túp tamyry – balalyq shaqta
«Nur-Sultan qalasy ákimdigine qaraıtyn «Úmit» daǵdarys ortalyǵy óz jumysyn 2013 jyly bastaǵan. Ol arnaıy áleýmettik kómek kórsetý standarttaryna saı jumys isteıdi. Biz turmystyq zorlyq-zombylyq qurbany bolǵan 18-58 jas aralyǵyndaǵy áıelderdi kámelettik jasqa tolmaǵan balalarymen qosa qabyldaımyz. Olar 1 aıdan bastap 6 aıǵa deıin bizdiń ortalyqta ýaqytsha tura alady. Ortalyq 50 orynǵa arnalǵan», - deıdi Elordadaǵy «Úmit» daǵdarys ortalyǵynyń zańgeri Zarına Dáýletqyzy.
Ol atalǵan ortalyqqa turmystyq zorlyq-zombylyq qurbany bolǵan áıelder keletinin aıtty.
«Áıelder belgili bir ýaqytqa deıin qorlyqqa kónip júre beredi. Shydamynyń shegi jetken kezde polıtsııa qyzmetkerlerine shaǵymdanady. Ondaı jaǵdaıda olardy daǵdarys ortalyǵyna ornalastyrý týraly sheshim shyǵarylyp, qorǵaý nusqamasy jazylady. Bir aı ishinde agressor áıelin mazalaýdy jalǵastyra berse – qorǵaý nusqamasynyń ýaqytyn taǵy da sozýǵa bolady», - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, kóp jaǵdaıda otbasynyń shyrqyn ishimdikke salyný, nashaqor bolý, qumar oıyndaryna salyný buzady.
«Bul jerde qol kóterý ǵana emes, psıhologııalyq qysym da bolady. Mysaly, oıynqumar er adam áıelin urmaıdy, biraq kúni boıy býkmekerlik keńselerdi aralap, úı betin kórmeı ketedi. Onymen qoımaı, otbasyna qajetti qarajat ta sol qumar oıyndaryna jumsalady. Sondaı-aq, áldebir sektanyń múshesi bolǵan er adam áıelinen dinı erejelerdi ustanýyn talap etip, ol qalasa da, qalamasa da basyna oramal taǵýyn talap etip, uryp-soǵýy múmkin. Turmystyq daý-damaı, zorlyq-zombylyqtyń bári ishimdik ishýdiń ǵana saldarynan bolmaıdy. Mysaly, jumyssyzdyq ta otbasylyq janjalǵa sebep bolady. Tabys kózi az bolyp, turmystyq qıyndyqqa tap bolǵan otbasy músheleri bir-biriniń tilin taba almaı, jıi janjaldasyp qalýy múmkin», - deıdi zańger.
Ol atalǵan ortalyqta Qazaqstanǵa Ózbekstan, Qyrǵyzstan jáne Mońǵolııadan tabys tabý maqsatymen kelgen áıelder de bar ekenin aıtty. Olardyń qujattary, turǵylyqty meken-jaıy, turaqty jumysy joq.
«Mundaı áıelder bala-shaǵasymen ortalyqqa ornalasqan kezde qajetti qujattaryn qalpyna keltirip berý úshin kúsh jumsaımyz. Aıtyp ótkenimdeı, biz áıelder jáne olardyń balalarymen ǵana jumys isteımiz. Alıment óndirip alýyna kómektesip, zańdy túrde ajyrasý qujattaryn rettep, ýaqytsha bolsa da ortalyqqa tirkep qoıamyz. Sondaı-aq, olarmen psıholog jumys isteıdi. Olar jekeleı jáne toptyq negizde jumys istep, trenıngter ótkizedi. Medıtsınalyq qyzmet te kórsetemiz. Eshbir emhanaǵa tirkelmegen áıelder de bar. Onkologııa, týberkýlez jáne JITS-ten basqa, ıaǵnı emdeýge bolatyn derti bar áıelge dárigerlerge joldama berip, em-sharalar jasaımyz. Sonymen qatar, tárbıeshilerimiz balabaqsha jasyndaǵy balalarmen tańnan keshke deıin otyrady. Bul ýaqytta balalardyń analary jumysqa jáne basqa da máselelerin sheship alýǵa múmkindikteri bolady. Ortalyqtyń óz ashanasy bar. Onda tórt ýaqyt tamaq beriledi. Ár otbasy jeke bólmege ornalastyrylady. Ol bólmede jıhaz, jatatyn oryn jáne jýynatyn bóligi bar. Eger joldasynan zábir kórip kelgen áıeldiń qasynda balasy bolmasa – onyń qasyna basqa otbasyny ornalastyrýymyz múmkin», - deıdi ol.
Ortalyq memlekettik mekeme bolǵandyqtan, ondaǵy barlyq qyzmet túri tegin kórsetiledi. Ortalyqta májilis zaly bar. Merekelik kúnderi ol jerde merekelik sharalar uıymdastyrylady.
«6 aı ishinde áıelderdi jumysqa ornalastyrý, baspana taýyp berý máselelerin sheship berýge tyrysamyz. Otaǵasymen tatýlasyp, qaıta qosylyp jatatyn áıelder de bolady. Áıeldermen psıholog, zańger jumys istegenmen, alty aı boıy otaǵasymen eshbir maman jumys istemeıdi. Osy jerde úlken másele týyndaıdy. Áıel alty aı ishinde ózgergenmen, onyń joldasynda eshbir ózgeris bolmaıdy, sol sebepti ol áıelin burynǵydaı ura bastaýy múmkin. Er adamdarmen Іshki ister departamenti profılaktıkalyq jumys júrgizedi, biraq áıelin urǵan ár er adamnyń úıine baryp, túsindirý jumystaryn júrgizý de úlken ýaqyt alady. Bizdiń ortalyq mamandary áıelinen keshirim surap, otbasyn saqtap qalǵysy keletinin, ózgergisi keletinin aıtqan er adamdarǵa psıhologııalyq kómek kórsetedi, biraq bul sırek kezdesetin jaǵdaı. Germanııada osyndaı jaǵdaıǵa tap bolǵan er adamdarǵa arnalǵan ortalyqtar bar. Ortalyqta olarmen psıholog jumys istep, ne úshin onyń boıynda agressııa kóp ekenin anyqtaıdy. Barlyq ashý-yza, agressııanyń túp tamyry – balalyq shaqta. «Uıada ne kórseń – ushqanda sony ilesiń» degen osy», - deıdi Zarına Dáýletqyzy.
Onyń aıtýynsha, ortalyqta oryn bolmaı qalǵan kezde áıelderdi jeke menshik Quqyq qorǵaý qoryna jiberedi. Ol jaqtyń erejesi sál basqashalaý. Ol qor joldasy nashaqor bolyp ketken nemese quldyqta bolǵan áıeldermen jumys isteıdi.
«Bizge áıelder Іshki ister departamenti arqyly keledi, ıaǵnı olar bizdiń ortalyqta turýy úshin «turmystyq zorlyq-zombylyq qurbany» degen mártebesi bolýy kerek. Áıel otaǵasynan qorlyq kórgeni týraly sottyń sheshimi bolýy kerek. Kóp áıel ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵanyn aıtyp, bizdiń ortalyqta tura turýǵa ruqsat suraıdy. Eger jaǵdaıdy rastaıtyn sottyń sheshimi bolmasa biz olardy qabyldaı almaımyz. Tipti biz ortalyqtyń meken-jaıyn da kórsetip jaza bermeımiz, sebebi agressorlar áıelderin taýyp alýy múmkin. Senim telefonyna habarlasyp, áıeldiń aǵasy ne baýyry ekenin aıtyp, meken-jaıdy suraıtyndar bar. Olardyń kim ekenine kóz jetkizip almaı meken-jaıdy bere almaımyz. 6 aıdan keıin áıel ortalyqtan ketken kezde taǵy 6 aı boıy onyń ómirin baqylaýda ustaımyz. Onyń qaıda jumys istep júrgenin, otbasyna qaıtyp oralǵan-oralmaǵanyn, joldasymen qarym-qatynasy qandaı bolyp jatqanyn nazarda ustaımyz», - deıdi zańger.
Mundaı ortalyq elimizdiń barlyq aımaǵynda bar, biraq oryn sany 50 emes, 20 ǵana bolýy múmkin jáne ortalyqta ornalasý merzimi jarty jylǵa jetpeıdi.
«2020 jyldyń basynan beri elordadaǵy ortalyqqa 182 qyzmet alýshy qabyldandy. Onyń 60-y – áıel bolsa, 120-y – bala. 10 áıel ortalyqta bolý merzimi aıaqtalýy sebepti, 5 áıel ortalyqtyń erejesin buzýyna baılanysty, 24 áıel ótinish berý boıynsha, 20 áıel joldasymen til tabysý sebebimen ortalyqtan ketti. Ortalyqtyń erejesin buzatyn áıelder de bar. Otbasynyń shyrqy buzylýyna tek er adamdy ǵana kinálaýǵa bolmaıdy. Keıde áıeldiń ózi adýyndy, ishimdikke salynǵan bolýy múmkin. Biz ortalyqtaǵy ár áıeldiń ýaqytyn qadaǵalaımyz. Jumystan shyqqan soń bir saǵat ishinde ortalyqta bolýy kerek, olaı bolmaǵan jaǵdaıda áıeldiń ózine habarlasamyz, al jaýap bermegen jaǵdaıda polıtsııa qyzmetkerlerine habarlaımyz. Ony joldasy taýyp alyp uryp ketti me, álde ózi ishimdik iship ketti me – anyqtaýymyz kerek. Árqaısysysyń jeke basyna ortalyq jaýapty bolǵandyqtan erejege baǵynýlary kerek», - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, ortalyqqa kelgen áıelderdiń kóbiniń joǵary nemese orta bilimderi joq bolyp shyǵady.
«Olar mektep bitire salysymen turmysqa shyqqanyn, sol sebepti oqı almaı qalǵandaryn aıtady. Manıkıýr, pedıkıýr nemese shashtaraz bolýǵa úırengileri keledi, biraq Halyqty jumyspen qamtý ortalyǵy arqyly aspazdyqqa, tigin tigýge ǵana úırete alamyz. Muny úırenýge bári kelise bermeıdi, sol sebepti demeýshiler taýyp, óz qabiletteri boıynsha kýrs bitirip alýlaryna yqpal etýge tyrysamyz», - deıdi zańger.
Ol ortalyqqa kelgen áıelderdiń arqa súıer eshkimi bolmaıtynyn aıtty.
«Joldasynan zorlyq-zombylyq kórgen jaǵdaı elordada nemese Aqmola oblysynda bolǵandyqtan, áıel bizdiń ortalyqqa jiberiledi. Biraq onyń turǵylyqty meken-jaıy, týystary Shymkentte bolýy múmkin. Oǵan Shymkentke qaıtý týraly usynys aıtsań, balasymen eshqaıda syımaıtynyn, osy jaqta bolý yńǵaıly ekenin aıtady. Ortalyqtaǵy áleýmettik qyzmetker onyń týystaryna habarlasqan kezde olar «Onyń bizdiń úıge kelgenin qalamaımyz. Onyń joldasynan qorqamyz. Bizdiń úıge ony izdep kelip, daý-damaı shyǵarady. Mundaı jaǵdaı basymyzdan ótip qoıǵan» dep bas tartady», - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, ortalyqta qandaı jaǵdaı bolsa da ákesiniń qasyna barǵysy keletin balalar bar.
«Bizdiń ortalyqta turyp jatqan kishkentaı qyzdy ákesi sabaq qaratý barysynda belbeýmen urady eken. Bizge kelgende arqasynda, qolynda belbeýdiń izi boldy. Soǵan qaramastan qyz bala ákesin saǵynyp jylaıdy. Sebebin surasaq, ákesinen únemi taıaq jeıtinin, ákesi ony solaı jaqsy kóretinin jáne ol úshin bul qalypty jaǵdaı ekenin aıtty. Psıholog onymen kóp jumys istedi. Ortalyqqa kelgen balalarǵa psıholog sýret saldyrady. Ákesiniń óktemdigin kóp kórgen bala anasy, ápke, baýyrlaryn bir qatarǵa salsa, ákesin bir saty joǵary jerge salyp qoıady. Qandaı sýret salyp, qandaı tústerdi qoldanatynyna qarap-aq kóp nárseni ańǵarýǵa bolady. Qandaı jaǵdaı bolsa da balalar óz otbasynda ómir súrgisi keledi, sebebi biz olardyń ómiri úshin jaýapty bolǵandyqtan bárin beınebaqylaý arqyly qadaǵalap otyramyz. Olar qalaǵan ýaqyttarynda dostaryna ketip qala almaıdy, ıaǵnı óz ýaqyttary óz qoldarynda emes, sol sebepti óz úılerinde erkindikte ómir súrgileri keledi», - deıdi Elordadaǵy «Úmit» daǵdarys ortalyǵynyń zańgeri Zarına Dáýletqyzy.