Zańdarǵa ózgerister engizip, qoǵamnyń damýynan qalmaı, ilgeri basqan protsesti ádil jolmen rettep otyrý ? memlekettiń mindeti - Májilis depýtaty K. Burhanov

ASTANA. Mamyrdyń 14-i. QazAqparat /Aıdyn Báımen/ - Májilistiń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine aqparattyq-kommýnıkatsııalyq jeliler máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy ekinshi oqylymda qaraldy. Zań jobasynyń negizgi maqsaty aqparattyq-kommýnıkatsııalyq jeliler arqyly Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda aqparatty taratýǵa baılanysty

қatynastardy retteýdi jetildirý bolyp tabylady. Osy zaң jobasy týraly zaңger, tarıh ғylymynyң kandıdaty, saıasat ғylymynyң doktory, professor, ҚR Parlamenti Mәjilisiniң depýtaty Kamal Bұrhanov өz pikirin ortaғa saldy. ? Kamal Nızamұly, osy zaң jobasy өtken jyldyң aıaғynda Mәjiliske kelip tүsti. Sodan beri depýtattar jan-jaқty tanysty. Barlyқ komıtetterde otyrystar өtkizildi. Jұmys tobynyң birneshe basқosýy boldy. Қoғamda әr tүrli pikirler aıtyldy. Depýtat retinde өz oıyңyzben bөlisseңiz? ? Bұl zaң jobasynyң Үkimetten kelgeni tabıғı zaңdylyқ. Өıtkeni ғalamtor bүgingi taңda қoғamda үlken oryn alyp otyr. Tehnıka jedel қarқynmen damý үstinde, өmir kүnde өzgerip jatyr. Mәselen, osydan 20-30 jyl bұryn osyndaı bolady, Jer sharynyң әr tүkpirindegi adamdar bir-birimen ғalamtor arқyly tikeleı baılanysқa shyғady, jedel habarlamalar alady deseңiz, өzge jұrt taң қalyp, ertegi aıtyp tұrsyң, ondaı bolmaıdy ғoı der edi. Al bүgingi taңda ol өmirimizge jan-jaқty engen dүnıege aınaldy. Sondyқtan zaңdarғa өzgerister engizip, қoғamnyң damýynan қalmaı, ilgeri basқan protsesti әdil jolmen rettep otyrý ? memlekettiң mindeti. Baspasөzde osy tөңirekte biraz әңgimeler boldy. Bұқaralyқ aқparat құraldaryna қatysty zaң қabyldanғanda nemese tүzetýler engizgen kezde қoғamda әr tүrli pikirler týady, ol da tabıғı jaғdaı. El bolғan soң, әr adam өziniң pikirin aıtady. Өıtkeni bұl қoғamnyң damýyna, osy elde jүzege asyp jatқan isterdiң jarııa bolýyna yқpal etetin BAҚ-tarғa қatysty zaңdar ғoı. Zaң jobasynda «ınternet-resýrs» degen ұғymғa arnaıy tүsindirme berildi. Onyң қoldanylýy zaңmen rettelip otyr. Ғalamtor arқyly halyққa, қoғamғa alýan tүrli maғlұmat berýge bolady. Oғan eshkimniң қarsylyғy joқ. Biraқ bizde oғan deıin қabyldanғan zaңdardyң ishinde keıbir әreketterge tyıym salatyn normalar bar. Aıtalyқ, Amerıkada pornografııalyқ fılmderdi kez-kelgen telearnadan kөre almaısyң. Үıinde 18-ge tolmaғan balasy bolsa, ondaı otbasylardyң әlgindeı anaıy fılmderdi kөrýine rұқsat etilmeıdi. Ekinshiden, ony қajet etetin adamdar arnaıy jelige қostyrғannyң өzinde baғasy өte қymbat tұrady. Halyқtyқ tәrbıege jat fılmderdi kөrsetýge kөptegen өrkenıetti elder de tyıym salyp otyr. Al endi halyқty dүrliktiretin, үreıge bөleıtin mәlimetter bolady. Bizdiң memlekettik қaýipsizdigimizge қater tөndiretin aқparattar taralýy mүmkin. Әldebireý қarjy daғdarysynan қınalғan halyқtyң үreıin ұshyryp, jalғan aқparattar taratyp jibeýi yқtımal. Eldiң tұraқtylyғyna қaıshy keletin habarlar taralýyna tyıym salý jөnindegi norma bizdiң Ata zaңymyzdan bastap basқa da zaңdarda қamtylғany belgili. ? Siz halyқaralyқ forýmdarғa қatysý үshin shetelderge baryp jүrsiz. Kөterilip otyrғan mәselege қatysty shetelde қandaı jaıttardy baıқadyңyz? ? Әrkim Eýropada anadaı, Amerıkada mynadaı eken dep aıtyp jatady. Amerıkanyң zaңdary әldeқaıda naқty. Al biz bireý aıtty eken dep, Eýropanyң zaңdaryn қabyldaýғa tıisti emespiz. Aldymyzda ondaı mindetteme joқ. Biz tәýelsiz memleketpiz. Eýropa elderiniң zaңdaryna қarasaқ, adamnyң құқyғyn erekshe orynғa қoıғan. Bylaısha aıtқanda, әr adam oıyna kelgenin isteýine bolady. Mysaly, Danııa memleketinde bir azamat basylym betinde Mұhammed paıғambarymyzdy өte bir yңғaısyz jaғdaıda kөrsetti. Onyң әreketi 1,5 mlrd mұsylmannyң namysyna tıip, ashý-yzasyn týғyzdy. Osyndaı jaýapsyz әreketterdiң nәtıjesinde dinı soғystar paıda bolýy mүmkin. Men Eýroparlamentte osy mәseleni kөterip, sұraқ қoıdym. Bұl mұsylmandardyң namysyna tıetin jaıt ekenin ashyқ aıttym. Ol eldiң өkilderi bizge: «Biz azamattyң erkindigine kөbirek mәn beremiz. Әrbir adam өz pikirin aıtýғa құқyғy bar. Al soғys shyғyp ketetin bolsa, ol basқa mәsele»,- dep jaýap berdi. Men olarmen kelispeıtinimdi mәlim ettim. Meniңshe, bұl mүldem dұrys emes. Mysaly, Isa paıғambardy bireý basylymғa әshkerelep basatyn bolsa, ony ұsynғan azamat ta, shyғarғan basylym da jaýapқa tartylýy tıis. Mұndaı jөnsizdik қoғamda үlken problema týdyrady. Қylmystyқ kodekste jazaғa tartylatyny anyқ jazylғan. Ondaı adamnyң is-әreketine Қylmystyқ kodeks baғa beredi. ıAғnı, ol adamdy tүrmege қamap tastaýy mүmkin. Onyң bәri memlekettiң tұraқtylyғyn saқtaý үshin қajet. Jalpy, eshbir adam adamzattyқ tұrғydan alғanda da, memleketimizdiң zaңymen қaraғanda da, eshқandaı өzge dindi nemese basқa ұlt pen ұlysty әshkereleýge, keleke jasaýғa құқyғy joқ. Іritki týdyratyn әreketke el de, halyқ ta қarsy. Eger әrkim oıyna kelgenin istep jatsa, memleket ne үshin kerek? Sondyқtan ұlttyқ, memlekettik қaýipsizdigimizge syzat tүsiretin mәlimetterdiң taraýyna tyıym salynғandyғyn barlyқ aқyl-oıy tүzý adam қoldaıtynyna kүmәnim joқ. Jөnsiz mәlimetterdi bergeni үshin BAҚ-tyң nemese ғalamtordaғy saıttyң қyzmetine tyıym salý jөnindegi sheshim shyғarý үkimettik nұsқada Bas prokýrorғa jүktelgen edi. Depýtattar aқyldasa kelip, tek қana sot sheshimi arқyly jәne menshik ıesiniң sheshimimen toқtatýғa bolady degen ortaқ toқtamғa keldi. Biraқ men tөtenshe jaғdaılarda memlekettiң өz құzyrymen қaýipti әreketterge tyıym salatyn mүmkindigi bolýy kerek dep oılaımyn. ? Asa erekshe jaғdaılarda deısiz ғoı? ? Iә, mәselen, құdaı basқa salmasyn, ұltaralyқ tatýlyққa nұқsan keltiretin bүlik shyқsa, әldebir adam ony өzgertip, құbyltyp, қyryp-joıyp jatyr dep aқparat taratyp jiberýi mүmkin. Otty laýlatyp, bүkil қoғamғa arazdyқtyң shoғyn shashyp jiberse, ony toқtatý қıynғa soғatyny sөzsiz. Ondaı tәjirıbe sheteldikterde bar. Aıtalyқ, jer silkinisi bolsa, basқa da tabıғat apattary oryn alsa, әrkim alýan tүrli қorқynyshty boljamdardy jazyp, halyқty eriksiz әýrege salýy ғajap emes. Demokratııalyқ elderde ondaıғa eshkim tyıym salyp jatқan joқ. Biz mәdenıetti, өrkenıetti el bolýdy aңsap otyrmyz. Endeshe, osyndaı jetistikke jetý үshin қoғamdaғy құbylystardy jan-jaқty rettep otyratyn zaңdarymyz bolýy tıis. Sondyқtan atalғan zaң da elimizdiң damýyna қyzmet etetin zaң bolady dep esepteımin. Aıtalyқ, Danııada bolғan oқıғaғa oraı eshқandaı shara қoldanylmapty. Әlgi azamatқa eң bolmasa, 10 dollar kөleminde aıyp ta salynbaғan. Men mұsylmanmyn. Ol men sııaқty barlyқ mұsylmannyң namysyna tıip otyr ғoı. - Kamal Nızamұly, өziңiz ғalamtorғa jıi үңilip tұrasyz ba? ? Үıde teledıdar қaraımyn, kitaptar oқımyn. Әdebı týyndylardy da paraқtaımyn. Jұmysta ғalamtor arқyly әlemniң kөptegen jaңalyқtaryn bilip otyramyn. Өzime қajetti kөptegen maғlұmattardy alamyn. Ғylymı eңbegime paıdalanatyn derekөzderin de ғalamtor arқyly alyp jүrmin. Baıaғyda biz kөz maıymyzdy taýysyp, kitaphanalarda otyrýshy edik. Ғalamtordan barlyғyn tabýyңa bolady. Ғylymı dүnıeler de mol. ? Sizdiң oı-pikirleriңiz bұқaralyқ aқparat құraldarynda jıi jarııalanyp jүr. BAҚ-tyң қoғamdaғy rөli týraly pikiriңiz? ? BAҚ қoғam өmirinde erekshe oryn alatyn үlken bir sala. Tөrtinshi bılik dep tekke aıtpaıdy ғoı. El men eldi jalғaıtyn da, bılik pen halyқtyң arasyna kөpir bolyp otyrғan da BAҚ dep bilemin. Osy kәsippen aınalysatyn jýrnalısterdiң de jұmystary aýyr jәne өte jaýapty. Onyң үstine jyl saıyn basylymdar arasynda, jýrnalıster arasynda өzara bәsekelestik kүsheıip keledi. Al keıde bolғan oқıғany өzgelerden basқasha kөrsetemin dep asyra silteýshilik bolyp ketedi. Қaıratker nemese memlekettik қyzmetker týraly jazғanda oқyrmandy қyzyқtyramyn dep aғattyққa jol berýi mүmkin. Ol da zaңnyң, әdeptiliktiң sheңberinde bolsa, oryndy bolary sөzsiz. Keıde synap ta jatady. ? Biraқ syn shyn bolsa eken deısiz ғoı? ? Әrıne, syn jүrgen jerde eң birinshi shyndyқ bolýy tıis. Synaғanda adamnyң jeke basyna, namysyna tıispeý қajet. Ol ? azamat. Onyң da құқyғy bar. Ol syrttan kelgen jaý emes, osy eldiң adamy. Jýrnalıst әr jerden alғan maғlұmatyn tolyқ teksermeı, asyғys jazyp jiberse, өzi de ұıatқa қalady, basylymnyң da bedeline nұқsan keltiredi. Jýrnalıst syn jazғanda, қoғam dұrys bolsyn, oryn alғan kemshilikter joıylsyn dep oılaıdy. Sybaılas jemқorlyқty, қoғamdaғy tәrtipsizdikterdi jazady, halyқtyң kөңilinen shyқpaı қalatyn sheneýnikterdiң әreketteri synғa alynyp jatady. Onyң bәri de қajet. Synnyң negizinde tәrbıe jatқany abzal. Sol arқyly oқyrmandarғa oı salý kerek. Syn maқalany oқyғan adam ondaı әdepsizdikke barmaý kerektigin ұғynsa, basylymnyң maқsaty oryndalғany dep bilemiz. Aýa adamғa қandaı қajet bolsa, BAҚ ta adamғa sondaı қajet. Maқtaғan sөz adamғa maıdaı jaғady, al synaғandy kim jaқsy kөredi? Mұnyң bәri өmirdiң zaңdylyқtarynan týyndap jatady. ? Aқparattyқ-kommýnıkatsııalyқ jeliler mәselelerin retke keltiretin zaң jobasy jөninde jәne BAҚ-қa қatysty pikir bildirgeniңizge raқmet.