Zań jumys istep ketýi úshin ol ómirmen baılanysty bolýy kerek -Májilis depýtaty Shalataı Myrzahmetov
- Shalataı aǵa, Parlamenttiń kezekti sessııasy aıaqtaldy. Osy kezeńniń ózindik erekshelikteri kóp boldy. Mańyzdy saıası oqıǵalarǵa toly bolǵany anyq. Zań shyǵarý protsesindegi qyzmettiń erekshelikterine toqtalsańyz, Siz qandaı qorytyndy jasar edińiz?
- Shyn máninde ózińiz aıtqandaı, bul sessııa burynǵyǵa qaraǵanda ereksheleý boldy. Sebebi, birinshiden, ótken sessııalarmen salystyrǵanda zań jobalary Májiliske óte kóp tústi. Ótken jyly, esimde bar, 130 zań jobasy jumysqa qabyldanǵan bolatyn. Al bul sessııada 180 zań jobasy Palatanyń qaraýyna berildi. Onyń ishinde 7-8-i jedel qabyldaýdy qajet etetin zańnamalyq aktiler boldy. Olar der kezinde maquldanyp, Senat qabyldap, Memleket basshysy qol qoıdy jáne qoldanysqa endi. Nege deseńiz, qazir jahandyq qarjy daǵdarysy birjola eńserildi dep aıtýǵa bolmaıdy. Sondaı-aq, jasyratyny joq, búkilálemdik saıası jaǵdaıdyń ózi shıelenisip turǵanyn bilemiz. Soǵan baılanysty bizge halyqaralyq deńgeıdegi kóptegen zań jobalaryn qarap, qabyldaýǵa týra keldi. Aıtalyq, bul sessııadaǵy halyqaralyq kelisimderdi, sharttar men hattamalardy bekitýdi qajet etetin zań jobalarynyń kólemi barlyq qabyldanǵan ózge zań jobalarynyń úshten ekisin qurap otyr desek, qatelespeımiz. Óıtkeni basqa memlekettermen bolǵan kelisimder bekitildi, halyqaralyq konventsııalar zańdyq kúshine endi. Mundaı mańyzdy qujattardy zańdastyrmasaq, biz halyqaralyq deńgeıde basqa memlekettermen jasasqan yntymaqtastyq baılanystarymyz óziniń zańdylyq negizin tappaı qalar edi.
Sonymen qatar qarjy daǵdarysynan erterek shyǵyp ketý úshin de zańdarǵa shuǵyl ózgerister engizý qajet boldy. Sol sekildi ishki saıası turaqtylyqty, qaýipsizdikti saqtaý úshin birqatar zańdardy jetildirý baǵytynda tolyqtyrýlar engizý isi qolǵa alyndy. Basqa komıtetterdi bilmeımin, Májilistiń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń quramyndaǵy depýtattardyń senbi óz aldyna, jeksenbi kúnderi jumys istegenderi de boldy. Zań jobasyn talqylaýdy erterek bitirý úshin jumys tobynyń otyrystaryn turaqty túrde kúnine eki ret, túske deıin jáne tústen keıin ótkizgen kezderimiz az bolǵan joq. Meniń maqtanysh tutatynym, bizdiń komıtettiń jigitteriniń ishinde óte bilikti zańgerler kóp. Komıtet quramy azǵantaı ǵoı, barlyǵy on bir-aq adambyz ǵoı. Ótken saılanymda da sondaı bolǵan.
Depýtattyń kásibı zańger bolǵany jón. Ózim kásibı zańger emespin. Sharýashylyq basshysy bolǵanmyn. Parlamentke kelgenge deıin sharýashylyqqa baılanysty zańdardy bir azamattaı bilýim múmkin, al ómirde aralaspaǵan soń, basqa salanyń zańdaryn bile bermeımin ǵoı. Biraq depýtat bolyp saılanyp kelgen kezimde, qaı komıtetke barýdy qalaıtynymdy surady. Men Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetin tańdaǵanymda, keıbir áriptesterim: «Siz onda nege barasyz, aýyl sharýashylyǵynda istegen adamsyz, agrarlyq komıtetke barmaısyz ba?» degen edi. Alaıda, men óz tańdaýymdy jasap qoıǵanymdy aıta kelip: «Shyn máninde ómirlik tájirıbem mol bolǵanymen, meniń zańgerlik tájirıbem az. Men kileń zańgerlerdiń ortasyna baryp, úıreneıin, Sizder zań salasy boıynsha ınstıtýt bitirseńizder, men ómirdiń akademııasyn bitirýge tyrysaıyn»,- dep Zańnama komıtetiniń quramynda bolýdy jón kórdim. Bul ustanymym nátıjeli boldy-aý dep esepteımin. Jumys tobynda kún tártibine engen zań jobasyn talqylaımyz, óz pikirimizdi aıtamyz, usynystarymyzdy beremiz. Sondaı sáttiń birinde, marqum tiri kezinde Oral Muhamedjanov jumys tobynyń otyrysynda meniń zań jobasy týraly oılarymdy tyńdaǵan soń: «Bizge alǵash kelgende Shalataı zańger emespin deıtin edi, ol bes jyldyń ishinde zańger bolyp ketipti ǵoı!» dep aıtyp qalǵan edi. Ózge áriptesterimiz kúlip: «Bul kiside tájibıbe jetedi ǵoı» dep jatyr. Sondaı sózdiń ózi talpynysyma demeý boldy. Qolymda zańgerlik dıplom bolmasa da, osy qoǵamǵa, ómirge baılanysty shyǵarylyp jatqan zańdardan biraz habardar bolyp qalǵan sııaqtymyn.
Basqa komıtetterge qaraǵanda bizdiń komıtette zań jobalary zańdyq turǵysynda jan-jaqty talqylaýdan ótedi. Májilistiń aptalyq jumys kestesin qarap otyrsańyz, bizdiń komıtette dúısenbiden jumaǵa deıin jumys toptarynyń otyrystary tolyp turady. Al basqa komıtetterde úsh-tórt otyrystyń belgilengenin kórýge bolar edi. Sebebi barlyq zań joba bizdiń komıtet arqyly ótedi. Bul - bir, ekinshiden, bizge kúrdeli zań jobalary keldi ǵoı. Ózińiz bilesiz, keıingi jyldary tórt kodeks jańa redaktsııada qabyldandy. Ózgerister men tolyqtyrýlar engizý bir bólek. Al jańadan zańdar jasap shyǵarý, jańa kodeks qabyldaý úlken qajyr-qaıratty, mol eńbekti talap etedi.
- Zań shyǵarý protsesiniń kúrdeli bolatyny týraly qandaı mysal keltirer edińiz?
- Ótken sessııaǵa taldaý jasap qarasam, kóptegen zań jobalarynyń 50 paıyzǵa deıin ózgerip, jetildirilgenin baıqadym. Mysaly, qalyńdyǵy bir eli bolyp kelse, úsh eli bolyp qabyldanady. Nege deseńiz, bizde keıbir zań jobalaryna depýtattar tarapynan eki myń jarym, úsh myńǵa deıin usynystar túsedi. Sonyń barlyǵyn saraptaı kelip, 700-800-den astamyn qabyldaǵan kezderimiz boldy. Qanshama jańa baptar engizildi? Al biraq ol ómirge, qazirgi qoǵamǵa kerek. Biz múmkindigimiz kelgeninshe, qabyldanǵan zańdar ómirde jumys istep ketse deımiz. Al Zań jumys istep ketýi úshin ol ómirmen baılanysty bolýy kerek. Sondyqtan biz kóbirek dóńgelek ústel ótkizemiz, úkimettik emes uıymdardyń ókilderin, keı kezde aýyldyq jerlerden de bilikti mamandardy shaqyryp, pikir almasýǵa qysylmaımyz. Shaqyryp, ortaq pikirge kelip júrgen jaıymyz bar. Men keıde bir zań jobasy boıynsha sol salanyń azamatymen habarlasyp, pikirin alýǵa tyrysamyn. Zańgerler oıyn aıtady, bizder sony zańnyń tilimen, zańǵa sáıkestendirip, usynys beremiz.
Bıylǵy sessııa óz jumysyńa ózińiz qanaǵattanǵan sezimge keletindeı jaǵdaıda aıaqtaldy dep aıtýǵa bolady. Keıde jumys istep júrgende, ishteı qanaǵattanbaı júresiń. Kóp nátıjeler bolmaı qalady, oılaryń júzege aspaı jatsa, oǵan da alańdaısyń. Qos Palatanyń birlesken otyrysynda Májilis Tóraǵasy Qabıbolla Jaqypov óz baıandamasynda bizge zań jobalaryn usynatyn Úkimet tarapyna biraz syndar aıtty. Úkimet basshysy óz quramymen túgel kelip, tyńdap otyrdy. Sonyń bári zań jobalarynyń sapaly bolýyna qatysty. Zań jobalaryn ázirleýshilermen tyǵyz baılanysta jumys istep júrmiz. Bir-birimizdi túsinýge tyrysýdamyz. Eń basty másele olar da, biz de munyń barlyǵy eldiń, halyqtyń, memlekettiń qamy ekenin sezinemiz.
Jáne bir aıta keterlik jaıt, osy besinshi saılanymda úsh partııanyń ókilderi bar. Ár partııa óziniń oıyn aıtýǵa tolyq quqyǵy bar. Qazaqstan halqy Assambleıasynan saılanǵan depýtattar da óz aldyna bir top dep esepteýge bolady. Olardyń da beretin ortaq usynystary bar. Oı ár taraptan kelip, bir ortaǵa toǵyssa, ol shyndyqqa, aqıqatqa jaqyn bolady, sol arqyly halyqqa jaqyn bolady. Sondyqtan osy sessııadaǵy zań shyǵarmashylyq jumystarymyz kóńilimizden shyqqandaı boldy. Biraq atqarylǵan istiń negizgi synshysy - halyq. Erteń halyqpen kezdesemiz, oı-pikirin bilemiz. Úkimetten kelgen zań jobalarynyń jetpeı jatqan tustaryn atqarýshy bılikke biz qalaı aıtsaq, halyq ta bizge óz synyn solaı aıtady. Jańa sessııaǵa kelgende, zań jobalaryn talqyǵa salǵan kezde eskerip, túzetýge bet buramyz.
- Endi halyqpen júzdesýge barasyzdar. Ózińiz qaı óńirge shyqqaly otyrsyz?
- Osy joly Aqtóbe oblysyna baryp, saılaýshylarmen kezdeskeli turmyn. Bizder «Nur Otan» partııasy fraktsııasynyń múshesi bolǵandyqtan, osy partııanyń jergilikti fılıaldarymen habarlasyp turamyz. Aqtóbeniń shalǵaı jatqan Baıǵanın degen aýdany bar. Sol aýdanǵa barýdy josparlap, «Nur Otan» partııasynyń jergilikti fılıalyna ótinishimdi jetkizdim. Olar qabyl aldy. Alǵa, Qandyaǵash aýyldaryn basyp ótip, Baıǵanın aýdanyna baramyz. Sonymen qatar Reseımen shekarada jatqan aımaq qoı dep Mártók, Jaısań degen mekenderge de baramyz. Onyń ústine osydan 40-45 jyl buryn Baıǵanın aýdanynda eńbek jolymdy bastap edim ǵoı. Ol jerdiń tabıǵatyn, halqyn bilemin. 40 jyl buryn qandaı edi, qazir qalaı eken dep salystyrmaly túrde qaraýyma múmkindik týyp otyr. Aýdan ákimimen telefon arqyly sóılestim. Ol issapar baǵdarlamasyn aıtty, men: «Múmkindigi bolǵansha, aýyldardy kóbirek aralaǵym keledi, ózim sharshaýǵa joq adammyn, qarapaıym júrgendi unatamyn. Jigitterińiz dańǵaza jasap, kontsert uıymdastyrýdyń keregi joq. Halyqpen kóbirek júzdesip, pikirlessek, aımaqtaǵy jaǵdaımen tanyssaq, ol saparymyzdyń nátıjeli bolǵany. Sondaı-aq kásiporyndardy kóreıik» degen oıymdy jetkizdim. Ózderi de sondaı baǵdarlama jasap jatyr eken.
- Saparyńyz sátti bolsyn, qyzmetińizge tabys tileımiz.