Vıacheslav Paşenko: Órkendi basylymda ózgeris kóp

NUR-SULTAN. QazAqparat – «QazAqparat» HAA oqyrman nazaryna eldiń bas basylymy «Egemen Qazaqstan» gazetinde jaryq kórgen «Kazahstanskaıa pravda» basylymynyń basshysy Vıacheslav Paşenkomen bolǵan suhbatty oqyrman nazaryna usynady.

***

– Vıacheslav Valentınovıch, áńgi­memizdi bastamas buryn kazpravdalyq áriptesterimizdi gazettiń ǵasyrlyq toıy­men quttyqtap qoıǵymyz keledi. Mine, tórt jyldan beri elimizdiń aq­pa­rat keńistiginde erekshe orny bar osynaý bedeldi baspasóz ujymyn basqa­ryp júrsiz. Bul árıne atqarylǵan jumys­tardy aýyzǵa ala otyryp belgili bir qorytyndylar, jasaý úshin jetkilikti ýaqyt. Endeshe, eńserilgen isterge toq­tala ketseńiz.

– Eń aldymen ózimizben qanattas «Ege­­mendegi» qalamdastarymyzdyń aq tilegine alǵys aıtqan jón bolar. Siz­­derge de shyǵarmashylyq tabystar tileı­min. Al endi ózimiz týraly aıtsaq, keıingi kezderi basylym barlyq jaǵynan ózgergenin atap ótýge tıispin. Oqyrmanǵa usynylatyn materıaldardyń mazmuny baıyp, dızaındyq turǵydan tolyp jatqan jańalyqtar engizildi. Saraptamalyq sıpat­taǵy jarııalanymdardyń sany artty. Biz sondaı-aq maqalalardy ınfografıka, kollajdar men sýretter arqyly barynsha bezendirip berýge kúsh salyp júrmiz. Óıtkeni kórkemdeý tásilderi tıisti dárejede qoldanylmaǵandyqtan, táp-táýir dúnıeler «kórinbeı» qalatyn kezder jıi kezdesetin.

Gazet – taýar. Árdaıym osyny este ustaǵan jón. Ýaqyt habar-oshardan eptep arylyp, taldamaly janrlar jaǵyna qaraı oıysýdy talap etip otyr. Baspasóz jedeldik jarysynda ınternetpen úzeńgi qaǵystyra almaıdy. Kez kelgen keshegi jańalyǵyńyz búginge jetpeı eskirip qa­la beretinin qaıtersiń. Eger ony taýar­ǵa balasaq, merzimi ótken ónim bolyp shyǵady. Osyǵan baılanysty bir­neshe mindet týyndady. Birinshiden, tyń izde­nis­terge barý kerek. Ekinshiden, ne­ǵur­lym tereń maǵynaly materıaldardy kó­beıtýge kóńil bólý qajet. Úshinshiden, ba­­sylym betterin kóz tartarlyqtaı etip kór­kem­deýge aıryqsha nazar aýdarǵan abzal.

Osy oraıdaǵy shyǵarmashylyq eksperımentter el arasynda «etjeńdi» ata­­nyp ketken jumalyq nómirlerimizde júzege asyryldy. Sonyń arqasynda oqyr­manmen keri baılanys ornaýyn qamta­masyz etken jańa jobalar paıda boldy. Buny negizinen «Shet aımaq», «Aýyl», «Praktıkým» sekildi aýqymdy kólemdegi aıdarlarymyzǵa qatysty aıtyp otyrmyn. Sondaı-aq «Dástúrler», «Qazaq tili», «Bizdiń as úı», «Áýesqoılyq álemi», «Synyptan tys saǵat», «Zań jáne tártip», «Fazenda», «Skrınshot», «Arena» sııaqty tanymdyq-taqyryptyq betterimiz de kókiregi oıaý kópshiliktiń kózaıymyna aınaldy.

Bezendirý úderisine arnaıy aıdar­lardy júrgizýge jaýapty bólim redak­torlarynyń belsene aralasýy ortaq istiń ońǵa basýyna ıgi áserin tıgizdi. Óıtkeni olar ózderi daıyndaǵan mátinderdiń mán-maǵynasyn ózgelerge qaraǵanda jaqsyraq biletindikten oqyrmanǵa jetkizýdiń tıim­di jolyn tabary talassyz. Birlesken jumystyń nátıjesinde óte qyzyqty ıdeıa­­lar órken jaıyp, jýrnalıster men dızaı­nerlerdiń úılesimdi yqpaldastyǵy qalyptasty.

– Ýaqyt talabyna saı, sonyń ishinde tsıfrlandyrý protsesine baılanysty sizderdiń basylymda qandaı ózgerister bar?

– Zamanaýı tehnologııalardy ıgerý jóninen «Kazpravda» ózimizdiń sala boıynsha kóshbasshylar qataryna jatady. 2013 jyldyń aqpan aıynan bastap gazettiń baspaǵa daıyndalýyn utymdy uıymdastyrýǵa múmkindik beretin tehno­logııaǵa negizdelgen redaktsııalyq-baspa­lyq júıe iske qosylǵan bolatyn. Sóıtip ózimizge qolaıly, burynnan qalyptasqan dástúrlerimizdi saqtaı otyryp, ábden eskirgen ádis-tásilderdi ótken shaqtyń enshisinde qaldyrdyq.

Mundaı júıe árbir qyzmetkerdiń búkil nómirdi ázirleý barysyn baqylap, der kezinde ózgerister engizýlerine, sonymen birge aldyn ala better daıyndaýǵa múmkindik týǵyzady. Eń bastysy, jýrna­lısterimiz tek redaktsııa ishinde ǵana emes, odan tysqary jerlerde de ınternet arqyly qosylyp, jumys protsesine ara­lasa alady. Onyń tıimdiligin biz ko­­ro­­navırýsqa baılanysty karantın kezinde aıryqsha sezindik. Keıingi kezderi qyzmetkerlerimizdiń túgelge jýyǵy oq­shaý­­laný jaǵdaıynda eńbek etýde. Shyn­týaıtynda, budan eshqandaı qıyndyq kórgenimiz joq. Ony aıtasyz, jekelegen sharýalar tipti jedel atqarylýda.

– Tsıfrly tehnologııaǵa súıengen gazet-jýrnaldar, radıo, telearnalar oqyrman, tyńdarman, kórermen úshin ózara básekege túskeni belgili. Bul rette olar tek standartty kontenttiń ǵana kómegine ıek artyp qoımaı, áleýmettik jelilerdi de belsendi paıdalaný ústinde. Sizder ne istedińizder?

– Ózimizdiń jumysymyzdy áleýmettik jelide belsene nasıhattaýǵa keıinirek kiris­kenimizdi jasyrmaımyz. Búgingi tańda áleýmettik jelidegi aýdıtorııamyz 90 myń­ǵa jýyq adamnan turady. 2018 jylmen salystyrǵanda paıdalanýshylar sany 52 myńǵa artty.

Gazetimizdiń saıty keńinen tanymal. Ol ınternet endi-endi damı bastaǵan 1999 jyly qurylǵan-tuǵyn.

Eger bastapqyda saıt baspasóz nusqa­synyń kóshirmesi bolsa, taıaýdan beri ınternet-redaktsııa derbes bólimge aınalyp, jemisti jumys isteýde. Portal birte-birte qarqyn alýda. Naqtylaı tús­sek, ortasha táýliktik jańalyqtar sany 35-ten 50-ge deıin artty. Jańa formattar izdestirilip, elektrondyq resýrs molynan paıdalanylýda. Saıt aqparat agenttiginiń mindetin atqara otyryp, «qaǵaz betinde» shyqqan úzdik jarııalanymdardy ornalastyrady. Gazet maqalalarynyń oqy­­lymdylyǵyn odan saıyn arttyrý maq­satynda «Jýrnalıstik zertteý», «Arhıv­ten alynǵan is», «Táýelsizdik jylnamasy» syndy aıdarlar ashylǵan. Keleshekte saıt arqyly sarapshylarmen onlaın-translıatsııalar men strım-suh­battar ótkizbekpiz.

– «Kazahstanskaıa pravdanyń» elektrondy nusqasy úsh tilde aqparat ta­ratady. Kóptegen oqyrman saıt­­­tan qysqa da nusqa jedel aqpa­rat­­ty oqyǵandy qolaı kóredi. Biraq siz joǵaryda habar-oshardan boı tar­ta bastaǵandaryńyzdy aıtyp qaldy­ńyz. Endeshe, qalaı gazettiń qaǵaz nusqa­syna oqyrman tartýǵa qatysty oıla­ryńyzdy ortaǵa salsańyz.

– Jalpy, kez kelgen aqparat quralynyń óz aýdıtorııalaryn qanshalyqty keńeıte alatyndyǵy olardyń kópshiliktiń kóke­ıin­degi tartymdy taqyryptardy qalaı qozǵaı bilýine tikeleı baılanysty eken­digi ámbege aıan. Biri jalań sensatsııa qýalaıdy, ekinshisi daý-damaıly oqıǵa­lardy aldyńǵy kezekke qoıady, úshinshisi kóńil kóterý kontentterine áýes...

Al biz basqa joldy, ıaǵnı ba­sym­­dyq berer basty «kózirimiz» etip sa­­rap­­tamany tańdadyq. Biz azamattary­myz­dy tolǵandyratyn máıekti máse­le­ler­di tereńnen qozǵap, qajet tusyn­da taqy­rypty bılik ókilderi men sarap­shy­lardyń túsiniktemelerimen «tuzdyq­tap», túrli túıtkilderdi ár qyry­nan kór­setýge tyrysamyz. Osy rette tilshi­le­­rimiz oqıǵanyń sońynan qýmaı, belgili bir aımaqta nemese tutastaı respýblıka kóleminde aıaǵy jaqsylyqqa aparyp soqpaıtyn problemalardy ózderi kóteredi.

Gazettiń shyǵarmashylyq palıtrasy da «jasara» tústi. Sonymen qosa «Tu­ty­nýshy», «Máseleli aımaq», «Ekspert-keńes», «Praktıkým», «Jýrnalıstik zertteý», «Qala tirshiligi», «Analız», «Zań jáne tártip», «Reportaj», «Mıfterdi talqandaýshylar», «Dura lex, sed lex» jáne basqa arnaıy betterimiz oqyrman oljasyna aınalyp otyr. Bulardyń árqaısysynyń kózdegen maqsaty bar. Máselen, «Mıfterdi talqandaýshylar» jobasy ótkir áleýmettik zardaptary bar ártúrli adasýlardy alǵa tartyp, aǵar­týshylyq fýnktsııasyn at­qa­rady. «Dura lex, sed lex» aıdary Qa­zaqstan jańǵyrýyna áser etýi múmkin halyqaralyq zańnamalardy túsindirýge arnalǵan. «Ekspert-keńes» kúrdeli áleýmettik-ekonomıkalyq qubylystardy sarapshylar keıde kereǵar pikirler bildiretin vırtýaldy dıskýssııa túrinde ashyp kórsetedi.

Elimizdiń mádenı-rýhanı ómirine, ási­rese Ábý Nasyr ál-Farabıdiń 1150, Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyq mereıtoılaryna erekshe ekpin túsirilýi – ózinen ózi túsinikti. Onyń syrtynda «Rýhanı jańǵyrý», «Atameken», «Uly dalanyń dańqty uldary», «Arhıv», «Ádebı qonaqjaı», «Premera», «Kitap sóresi», «Shyǵarmashylyq» atty betterge keńinen oryn berilgen. Elorda arhıvimen jáne mekteptermen birlesken «Urpaqtar sabaqtastyǵy» jobasy júzege asyrylýda.

Jyl basynan beri birqatar jańa taqy­ryptyq betterdi shyǵarýdy qolǵa aldyq. Mysaly, «Synyptan tys saǵat» aıasynda bala tárbıesine baılanysty pedagogter keńesi beriledi. «Qazaq tili» memlekettik tildi meńgerý tehnologııasyn úıretedi. «Startap» jastar jobasyn usynady. Vo­lonter jyly aınalasyna beıjaı qaraı almaıtyn azamattar jaıyndaǵy tol­ǵanystarǵa negizdelgen.

«Skrınshot» sheńberinde elimizdiń vır­týaldy ómiri jáne qoǵamnyń qotyryn qasıtyn komıkster kórinis tabady.

Taıaý bolashaqta iske asýǵa tıis jos­parlarymyz da jetkilikti. Atap aıtqanda, táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵyna jáne Qazaqstan damýyndaǵy Elbasy róline arnalǵan arnaıy better serııa­syn shyǵarý kózdelýde. «Ómir sapasy», «Baqylaýda» betteri oqyrmanǵa jol tartpaq. Sońǵy­synyń maqsaty – Prezıdent tapsyrma­larynyń jergilikti jerlerde qalaı oryndalyp jatqanyna baqylaý jasaý. «Antıfeık» jobasy pysyqtalý ústinde. Onyń neni ditteıtinin atynyń ózi-aq aıtyp tur.

– «Jýrnalıstik zertteý», «Máseleli aımaq», «Aýyl» aıdarlarymen tur­ǵyndar problemasyn sheshýge baǵyt­talǵan saraptamalyq maqalalar jıi jarııalanyp júr. Bulardyń qara­paıym halyqqa qanshalyqty paıdasy tıedi?

– Kóńildiń kóksegenindeı bolmaǵa­nymen eptegen nátıjeler joq emes. Óki­nishke qaraı memlekettik organdar syn maqalalardyń bárine birdeı qulaq asa bermeıdi. Al bul – halyqtyń memlekettik BAQ-tarǵa degen senimin aıqyndaıtyn mańyzdy másele. Gazettiń paıdasy tıip oń sheshimin tapqan árbir is bılikke degen senimdi de bekemdeıtinin umytpaǵan jón. Máselen, byltyrǵy qazan aıynda jaryq kórgen «Qıyrshyq tastar kenishiniń generaldary» atty maqala úlken rezonans týǵyzdy. Munda Boraldaı ózeniniń arnasynan zańsyz jolmen qıyrshyq tas óndiretin kásiporyn týraly áńgime qozǵadyq. Buǵan deıin jergilikti turǵyndar ózendi qurtýǵa aınalǵan kompanııa jumysyn toqtatýǵa qansha árekettengenderimen esh nátıje shyǵara almaǵan eken. «Kazahstanskaıa pravdanyń» jýrnalıstik zertteýine Eko­logııa, geologııa jáne tabıǵı resýrs­tar mınıstrligi, qadaǵalaý organdary birden nazar aýdardy. Qabyldanǵan sharalar arqasynda tolǵaqty máselege núkte qoıyldy.

Jarııalanymdy daıyndaý kezinde menshikti tilshimizdiń Sybaılas jemqor­lyqqa qarsy kúres jónindegi Túrkistan oblystyq departamentine dabyl qaǵýy memleketke keletin 2,7 mln teńge shyǵyn­nyń aldyn alýǵa áser etti. Ol týraly bıyl 20 sáýirde basylǵan «Bul senderge gúl búrshigi emes» deıtin maqalada sóz boldy.

«Jekeden jalpyǵa» atty maqalada Pavlodar bıliginiń álemdegi jalǵyz gram­plastınka mýzeı-úıin derbestiginen aıyrý pıǵyly synalǵan edi. Odan oblys bas­shylyǵy tıisti qorytyndy shyǵaryp, mýzeı óz mártebesin saqtap qaldy. Dál osy shahardaǵy sý basqan segiz kóshe jaıly jazylǵan birneshe maqaladan keıin qajetti ınfraqurylymdyq jobany jú­zege asyrýǵa qajetti qarajat bólindi.

Gazet kóptegen eńbek daýynyń, kom­­­mý­naldyq, ekologııalyq problema­lardyń sheshilýine kómektesti. «Gaz tý­­raly armanmen» atty materıalda Shy­­ǵys Qazaqstan oblysy ortalyǵy­nyń ekologııalyq jaǵdaıy onsha ońyp tur­masa da respýblıkalyq gazdandyrý baǵ­­­darlamasyna enbegenine qynjylys bil­dirildi. Gazet synyna baılanysty Energetıka mınıstrligi redaktsııaǵa «Sıla Sıbırı-2» gaz qubyry esebinen ob­­lysty gazdandyrý múmkindikteri týraly Reseı Federatsııasymen kelissóz júrgizilip jatqanyn habarlady.

Bul el úshin etken eńbegimizdiń shet­ jaǵasy ǵana. Bárin tizýdi mindet sana­madyq.

– Gazetterińizde karrıkatýra, komıks arqyly kóptegen kókeıkesti prob­­lemalar kórinis tabýda. Jalpy, siz­derde oqyrmanmen keri baılanys qalaı júzege asýda?

– Gazet azamattardyń quqyǵyn neǵur­lym tıimdi qorǵasa, ótkir máselelerdi jıi kóterse, soǵurlym keri baılanys kókjıegi keńeıe túsedi. Bir qyzyǵy, biz­ge burynǵydaı qolmen jazylǵan hattar keledi. Ashyna joldanǵan aryz-shaǵymdarda quqyqtyq máseleler jıi kóteriledi. Kóptegen adam «Kazahstan­skaıa pravdany» shyryldap shyndyq izdeýdegi eń sońǵy ınstantsııa retinde qa­byldaıdy. Sondyqtan hat artynda adam taǵdyry turǵanyn udaıy este ustaımyz.

– Ádette kórshi memleketterde tu­ryp jatqan kóptegen qandasymyz tarıhı otandarynda ne bolyp jatqanyna qyzy­ǵýshylyq tanytyp, bizdiń eldiń aqparat quraldarynan jańalyqtar izdeı­tini bar. Endeshe, 100 myńnan astam tırajben taraıtyn gazetterińizdiń geo­gra­fııalyq qamtý aýmaǵy qandaı? Oqyr­mandaryńyzdyń basym bóligin kimder quraıdy?

– Qazaqstannan tysqary jerlerdi mekendeıtin otandastarymyzdyń gazet saıtyna kiretinin, «Kazpravda­nyń» áleýmettik jelilerdegi paraqshasyndaǵy jańalyqtarǵa kóz júgirtetinin bile­miz. Gazettiń qaǵaz nusqasyn tutyný­shy­lardyń denin jazylýshylar quraıdy. Onyń syrtynda «Qazposhta» AQ-nyń barlyq bólimsheleri jáne jeke taratýshylar arqyly gazetti bólshek saýdada satamyz.

Qazirgi ýaqytta joǵary oqý oryn­da­ry­nyń stýdentterin qamtıtyn «Oqı­tyn jastar» jobasy iske qosyldy. Ol jastarymyzdyń elimizde bolyp jat­qan oqıǵalardan habardar bolýyna, sondaı-aq ıntellektýaldyq deńgeılerin kóterýlerine oń yqpalyn tıgizedi degen oıdamyz.

Endigi jerde álemdik standartqa ne­giz­­delgen «Kofege arnalǵan gazet» joba­synyń tusaýyn kespekpiz. Munyń mánisi mynaý: meımanhana turǵyndary men shıpajaılarda demalýshylar bizdiń basylymdy aq tańnan oqı alatyn bolady. Aıtpaqshy, «Kazpravdany» búginde keıbir kofehanalar men otelderdiń ishinen kórseńiz tańǵalmańyzdar. Gazetti otandyq áýe kompanııalary arqyly taratý baǵdarlamasy da jemisin berýde.

– Jón eken. Endi gazettiń júz jyl­dyǵyna arnalǵan is-sharalarǵa qys­qasha toqtalsańyz.

– Ókinishke qaraı dúnıe júzin dúr­liktirgen indettiń kesirinen oıdaǵynyń kóbi oryndalmaıtyn syńaıly. Tótenshe jaǵdaı, karantın talaptary qoldy baılap turǵanyn nesine jasyraıyq. Biraq soǵan qaramastan biraz sharýanyń basyn qaıyryp úlgerdik. Ásirese, gazettiń ǵasyrlyq damý kezeńderin baıandaıtyn iri joba – «Kazpravda jylnamasy» ja­salyndy. Arhıv aqtaryp, tarıhı qujattar taptyq. Bıylǵy qańtardyń birinde mereıtoılyq nómirimiz jaryq kórdi. Jas jýrnalıster arasynda konkýrs ótkizdik. Báıgede úzdik dep tanylǵan materıaldar gazette jarııalandy. Kezegin kútip jatqandary da barshylyq.

– Júz jyldyq tarıhy bar gazetti basqarýdyń ózindik qıyndyqtary bar shyǵar.

– Árıne. El shejiresine aınalǵan ata basylymdy basqarý úlken jaýapker­shilik júkteıdi. Gazet tarıhymen tanysý barysynda onyń talaı tar jol, taıǵaq keshýden ótkenine kóz jetkizdim. «Kazpravda» kezinde bir baspa tabaq kóleminde beısenbi saıyn shyǵyp tur­ǵan «Izvestııa Kırgızskogo kraıa» apta­lyǵynan bastaý alady. Onyń basty min­deti Keńes ókimetiniń aktilerin qalyń buqaraǵa jetkizý bolǵan. Alaıda sol kezdiń ózinde-aq qalamgerler ujymynyń tolyqqandy gazet jasaýǵa talpynǵany baıqalady.

Azamat soǵysy aıaqtalyp, ujymdas­tyrý jáne ındýstrııalandyrý naýqany bastalǵanda gazet «Stepnaıa pravda» ata­lyp, respýblıka Kompartııasy men Ortalyq atqarý komıtetiniń organyna aınaldy. Alaıda onyń shyǵýy uzaqqa barmady. Eldi ashtyq pen búlinshilik jaılady. Sonyń saldarynan «Stepnaıa pravda» men «Orenbýrgskıı rabochıı» gazetterin biriktirý jóninde sheshim qabyldandy. Osylaısha, eki jarty bir bútin bolyp, dúnıege «Sovetskaıa step» gazeti keldi. Ol aptasyna alty ret shyǵyp, ájeptáýir bedel jınady. Stıli kóp ózgerdi. Qurǵaq esepter men dırektıvalardyń ornyn kórkem kósemsóz basty. Ocherkter, korres­pondentsııalar, tipti feletondar paıda boldy. Aıta keterlik bir jaıt, osy tusta Mıhaıl Zoşenko, Kýkrynıksy, Sergeev-Tsenskıı, Olga Forsh, Konstantın Sı­monov, Alekseı Tolstoı, Sergeı Mı­halkov, Konstantın Paýstovskıı sekil­di qabyrǵaly qalamgerler gazet jumysyna bilek sybana atsalysty.

1929 jyldyń tamyzynan gazet VKP (b) Qazaq ólkelik komıteti, QazOAK, Almaty okrýgtik partııa komıteti men atqarý komıtetiniń organy mártebesine ıe boldy. Buǵan deıin Orynborda ornalasqan gazet redaktsııasy respýblıkanyń jańa astanasy – Almatyǵa qonys aýdardy.

1932 jyldyń 20 qańtarynda «Sovet­skaıa steptiń» sońǵy – 2185-inshi nómirine qol qoıyldy. Qazaq ólkelik partııa komı­teti ІІІ Plenýmynyń qaýlysymen gazet ataýy «Kazahstanskaıa pravda» dep ózgertildi.

Gazet Uly Otan soǵysy aıaqtalǵannan keıin óziniń shyn mánindegi órkendeý jolyna tústi. Taralymy kóbeıip, jýrnalıster quramy jaqsardy. Tipti, toqy­raý kezeńiniń ózinde basylym synı kóz­qarastarymen erekshelenetin edi. Jýr­nalıster artta qalǵan óndiris oryn­darynyń problemasyn, aýyldaǵy aýyr ahýaldy, beıdaýa bıýrokratızm faktilerin jáne taǵy basqa jaǵymsyz jaılardy retti jerinde jazyp otyrdy.

1985 jyly qaıta qurý men jarııalylyq jalaýlaǵan tusta da gazet analıtıkaǵa den qoıyp, kóptegen kókeıkesti máselelerdiń aq-qarasyn aıyrýǵa qomaqty úles qosty.

Al Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin basylym múldem jańa arnaǵa bet buryp, bıik beleske kóterildi. Ras, basynda aqparat keńistigindegi básekege baılanysty eptegen qıyndyqtar da bolmaı qalǵan joq. Biraq biz onyń bárin jeńe bildik. Mine, on jylǵa jýyq ýaqyttan beri gazet tırajynyń 100 myńdyq mejeden tómendemeýi osy oıymyzdyń aıǵaǵy ekeni anyq.

Árıne, ǵasyrlyq ǵaqlııaǵa toly ba­sylymdy basqarý ońaı emes. Biraq men jalǵyz emespin ǵoı. Bizdiń óte uıym­shyl, kásibı biliktiligi joǵary uj­y­mymyz bar. «Kazpravda» qaı kezde de óz isine berilgen maıtalman mamandardan kemdik kórmegen. Qazir de sol ıgi dástúr jalǵasyn tabýda.

Áńgimelesken

Talǵat Batyrhan