«Van Damm qazaq kınosyna túspek» - BAQ-qa sholý
***
«Táýelsiz el bolǵanymyzǵa, qudaıǵa shúkir, 20 jyldan asty. Qazaq tiliniń memlekettik til bolyp bekitilgenine shırek ǵasyrǵa aıaq basty. Májilis depýtaty Orazkúl Asanǵazynyń esebi boıynsha, qazir ortalyq memlekettik organdardaǵy qazaqtardyń úlesi kem degende 92 paıyzǵa barypty. Al keıbirinde tipti 98 paıyzǵa jetken eken. «Qazaq qazaqpen qazaqsha sóılessin» dep Elbasynyń talap qoıǵanyna da biraz boldy. Memlekettik qyzmettegi adamdar Memleket basshysynyń talabyn eki qylmaýlary kerek edi ǵoı.Osynshama qazaq bir-birimen qazaqsha sóılesip, qazaqsha ázildesip, máseleni qazaqsha kóterip jatsa, endigi jańa qyrǵa shyǵyp keter edik qoı. Memlekettik tilge qatysty másele qazir qozǵalmas ta edi. Al... bizde bul másele keıde burynǵydan da keri ketip bara jatyr ma dep qalasyń»,-dep jazady «Egemen Qazaqstan» basylymy búgingi sanyndaǵy «Zańdar qashan qazaqsha jazylady?» atty maqalada.
Osy basylymda «Anasyn baspanasyz qaldyrdy» degen materıal berilgen. «Kelim-ketimi sapyrylysqan arzanqoldy jataq-orynǵa aıaq astynan qalaı tap bolǵanyna áli de tań, 90- ǵa tolǵaly otyrǵan ǵarip shaǵynda kútilmegen kúıinishti kúıge túsýine áli de senýi qıyn Bıbi Janyqbaeva ájeniń jan-jaǵyna jaýtańdap, jetimsirep kún keshkenine biraz ýaqyt bolyp barady. Aıtýshylardyń oıda joqtaǵy osyndaı jaıyn túsindirýinshe, birge turyp kelgen ortanshy qyzy Ázıpa Tórejanova sheshesiniń ıeligine tirkelgen úsh bólmeli úıdi satyp jiberip, ómiri bilip-kórmegen jerge ákelip tastap ketipti»,-dep jazady «Egmen Qazaqstan». Qyzynyń kenetten ábigerlenip, ózin ár mekemelerge jetelep júrip bir qaǵazdarǵa qol qoıdyryp alǵany esinde. Qaı ana týǵan balasynan mundaı bezbúırektik kúter deısiz. Sodan beri qara úzip ketken Ázıpasynan esh habar joq. Kúni boıy terezege úńilýli keıýana janary jastan da sýalǵan. Ázirge panalatýshylar áje taǵdyryna janashyrlyq jasap otyrǵanymen izdeýshisi bolmasa qaıtpekterin bilmeı qınalady.
***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, sońǵy jyldary Ońtústik Qazaqstan oblysynda mal bordaqylaý bıznestiń negizgi salalarynyń birine aınaldy. Ásirese, aýyl azamattary muny kásipkerliktiń eń yńǵaıly túri dep baǵalaýǵa kóshti. Mysaly, Qazyǵurt aýdanynda «Qaıyp ata» dep atalatyn JShS bar. Onyń prezıdenti Jaras Ertaev degen azamat. Belgili kásipker óz otbasyna ǵana emes, ondaǵan aýyldastaryna jumys taýyp berip otyr. Salyqty ýaqtyly tólep turady. Sol arqyly el ekonomıkasynyń damýyna eleýli úles qosýda. Qazir «Qaıyp atada» 1 myńnan asa iri qara bordaqylanýda. Asyl tuqymdy mal ustap, bordaqylaýdy olar osydan 3 jyl buryn bastapty. 2010 jyly qorasynda 200 bas iri qara bolǵan eken. Alǵashqy jyldyń ózinde 500 tonnadaı et óndiripti. Keıin aýyl kásipkerleri túsken qarajatqa Qazaqstannyń soltústik oblystarynan asyl tuqymdy iri qara maldyń baspaqtary men buzaýlaryn satyp alyp kele bastaǵan. «Іri qara mal Ońtústik Qazaqstandy jersiner me eken» degen oıdyń bolǵany ras. Biraq olarǵa erekshe kútim jasalyp, jem-shóbi men sýyn ýaqtyly berip turǵan jumysshylardyń etken eńbekteri zaıa ketken joq. Birtindep salmaq qosýlary jaqsara bastapty. Bul maqala kópshilik nazaryna «Buqa baqqandar baıı bastady» degen taqyryppen berilgen.
Osy basylymda «Van Damm qazaq kınosyna túspek» atty maqala jarııalanǵan. Bul ústimizdegi jyldyń jeltoqsan aıynda sheshilýi múmkin. Óıtkeni Qaraǵandy qalasynda jyl saıyn Ǵalym Jarylǵapov atyndaǵy dástúrli týrnır ótedi. Al bul halyqaralyq jarysqa Qazaqstannyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy Nurǵazy Jarylǵapov Jan-Klod Van Dammdy shaqyrmaq. Ataqty Jarylǵapov týrnırine Jan-Klod qurmetti qonaq retinde kelmek. Alaıda bolashaq kınonyń stsenarııin Jarylǵapovtyń uly Nurǵazy men jergilikti kásipker Qulkeev ataqty akterge jarysqa kelgen ýaqytta kórsetpek.
***
«Alash aınasy» gazetiniń birinshi betindegi «Mıgranttardy mańdaıdan sıpaýdan utarymyz bar ma?» degen maqaladan mıgrant úshin mazasyz memleketter tizimimen tanysyp, bizdiń eldiń asa jaıly ekeninen habardar bolasyzdar. Bárinen buryn, syrttan keletinderdi kedeı-kepshik dep músirkemeý kerektigi aıtylady, óıtkeni olardyń basym bóligi qylmys jasaıtyndar eken. Derekterge kóz júgirtsek, mıgrantqa qabaq shytpaıtyndardyń tiziminde biz alǵashqy úshtikti mejelep turmyz. Bul tizim Ázirbaıjan, Grýzııa, Qazaqstan, Tájikstan Túrikmenstan, Ózbekstan bolyp jalǵasyp kete barady. Osylaısha mıgrantqa jyly peıil bildirip otyratyndardyń sapynda alǵashqy úshtikti baǵyndyryppyz. Al otandyq sarapshylar «buǵan bizdiń quzyrly oryndar alańdaýy tıis. Kelimsekterge qonaqjaılylyq tanytýdyń artynda ulttyq qaýipsizdigimiz jatyr» desedi.
Osy basylymnyń «Naryq» betindegi «Atyraý vahtalyq qalaǵa aınalyp ketpeı me?» degen maqaladan aldaǵy maýsym aıynda iske qosylady dep el bolyp úmit kútip otyrǵan «Qashaǵan» kenishi men «Bolashaq» zaýyty jaıly ekige jarylǵan qoǵamdyq pikir jaıy qozǵalady. «Adjıp» QKO kompanııasynyń atqarýshy dırektory Ýmberto Karraranyń sózine súıensek, kenishte alǵashqy kezeńde táýligine 180 myń barrel munaı óndirilse, keıin bul kórsetkish 370 myń barrelge jetedi eken. «Adjıptiń» ekologııalyq turaqty damý jónindegi menedjeri Igor Lýkashovtyń sózi jalǵaǵandaı boldy: «Teńizdegi keshende alaýdan aýaǵa taraıtyn zııandy zattar aýmaǵy bes shaqyrymǵa, gaz qatty shyqsa, jeti shaqyrymǵa ǵana jaıylady. Paıdalanylatyn sýlardyń 97 paıyzy taza kúıinde keri qaıtarylady», - deıdi ol. Tipti, sheteldik ınvestorlar qaýipti jaǵdaı oryn alsa, shetelden kómek keletini týraly kelisimshart bar, biraq Qazaqstandaǵy múmkindikterimiz de kez kelgen apatty aýyzdyqtaýǵa jetedi desedi. Al «Kaspıı tabıǵaty» úkimettik emes uıymynyń tóraǵasy, ekolog Mahambet Hakımov qart teńiz qaharyna minse, adamzatqa zor qaýip týǵyzatynyn aıtýdaı-aq aıtyp keledi. «Qashaǵan munaıy «Bolashaq» zaýytyna tasymaldana bastaǵanda qaýip-qater de kóbeıe túsedi, - deıdi ekolog.