Vaktsına ekkennen keıin ǵana biz pandemııany jeńe alamyz – professor
«Koronavırýs indeti kezinde kóptegen shekteý sharasy qolǵa alyndy. Medıtsına qyzmetkerleri qalaı jumys istegenin ózderińiz de kórdińizder. Іndetpen kúresý barysynda Covid-19-dyń aldyn alýdyń birden bir joly – vaktsına egý ekeni týraly qorytyndyǵa keldik. Vaktsına juqpaly aýrýlardyń profılaktıkasy úshin tıimdi ári qaýipsiz ádisi bolyp sanalady. Ol - juqpaly aýrýlarǵa ımmýnıtet qalyptastyrýǵa yqpal etetin medıtsınalyq preparat. Eń alǵashqy vaktsına sheshek aýrýyna qarsy oılap tabylǵan. Qazaqstanda 21 juqpaly aýrýǵa qarsy vaktsına egiledi. Vaktsına salýdyń paıdasyn kórip kelemiz jáne Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy da vaktsına egý juqpaly aýrýlardyń aldyn alatyn eń qaýipsiz jol ekenin alǵa tartady», - deıdi professor Baqyt Kósherova.
Onyń aıtýynsha, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń bıylǵy 19 qańtardaǵy aqparaty boıynsha, koronavırýsqa qarsy 237 kandıdat vaktsına bar.
«Onyń ishinde 64 vaktsına klınıkalyq synaqtan, al 173 vaktsına klınıkaǵa deıingi synaqtan ótip jatyr. Qazirgi ýaqytta 8 vaktsına qoldanysqa engizilgen jáne biz onyń nátıjesin kórip otyrmyz. Álem boıynsha 42 memleket koronavırýsqa qarsy vaktsınany egip jatyr. Ol memleketterdiń ishinde AQSh, Qytaı, Izraıl, Eýroodaqqa múshe memleketter, TMD quramnydaǵy elderden Reseı men Belarýs bar. 20 qańtardaǵy málimet boıynsha, Izraıl halqynyń 26,7%-ǵa jýyǵyna koronavırýsqa qarsy vaktsına egilgen. Odan keıingi orynda Ulybrıtanııa men Bahreın tur. Búgingi tańda vaktsına saldyrý buqaralyq sıpatqa ıe bolǵanyn kórip otyrmyz. Ekpesiz koronavırýsty jeńý qıyndaı túsetinin halyq túsinip otyr», - deıdi ol.
Qazaqstanda áli qoldanysqa engizilmegen QazCOVID-in vaktsınasy bar. Ol klınıkalyq synaqtyń úshinshi kezeńinen ótip jatyr. .
«Vaktsınany durys egý joldaryna da basa nazar aýdarýymyz kerek. Qazaqstanda vaktsınany jetkizetin, saqtaıtyn, taratatyn jáne egetin, ıaǵnı osy protseske qatysatyn barlyq mamanǵa arnalǵan oqytý jumystary júrgizilip jatyr. Ekpe saldyrtýǵa halyqty da daıyndaý kerek. Bul da – úlken, mańyzdy jumys», - deıdi Qaraǵandy medıtsınalyq ýnıversıtetiniń klınıkalyq jumystar jónindegi prorektory.
Qazaqstan Respýblıkasynda vaktsına egýdi retteýge qatysty normatıvti qujat bar.
«Vaktsına egýge bolmaıtyn adamdar bar. Ekpe salatyn mamandar sony eskerip, ondaı adamdardy tizimnen alyp tastaýy kerek. Sondaı-aq, koronavırýspen qatty aýyrǵan jáne PTR test oń nátıje kórsetken adamdarǵa da vaktsına salynbaýy kerek. Koronavırýspen aýyrǵan naýqaspen baılanysta bolǵan adamdarǵa vaktsına karantın bitkennen keıin egiledi. Koronavırýspen aýyryp, jazylyp shyqqan adamdarǵa saýyqqanna alty aı ótkennen keıin baryp vaktsına qabyldaýǵa keńes beremiz. Eger vaktsına saldyratyn adam vaktsınanyń qandaıda bir quramdas bóligin asa sezimtaldyqpen qabyldaıtyn bolsa, allergııasy bar nemese qant dıabeti sııaqty aýrýy bolsa – densaýlyǵyn qalpyna keltirmeı turyp vaktsına qabyldamaǵany durys. Aıaǵy aýyr, sábıin emizetin áıelder men 18 jasqa tolmaǵan balalarǵa vaktsına egilmeıdi. Ekpeden keıin allergııa baıqalsa nemese dene qyzýy 40 gradýstan joǵary bolsa – vaktsınanyń ekinshi dozasy salynbaıdy. Búırek, baýyrynda sozylmaly aýrýlary bar, júrek qan-tamyrlaryna qatysty derti bar, epılepsııasy bar, júıke júıesi aýyratyn adamdarǵa vaktsına egilý kerek-kerek emestigin dáriger sheshedi. Mundaı derti bar adamdar vaktsına saldyrǵysy kelse – dárigermen aqyldasyp baryp sheshim qabyldaıdy. Eger vaktsına egiletin adamda ótkir respıratorlyq aýrý belgileri bolsa, ony PTR test tapsyrýǵa jiberip, tekserip alady», - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, vaktsına egilmes buryn tizim jasalady jáne suraqtary bar paraq beriledi.
«Ondaǵy suraqtarǵa jaýap jazylýy kerek. Vaktsına saldyratyn adam vaktsına týraly barlyq aqparatty bilýi kerek jáne ekpeden keıin qandaı reaktsııa bolýy múmkin ekeninen de habardar bolýy qajet. Sondaı-aq vaktsınadan bas tartýdyń saldary qandaı bolýy múmkin ekenin de bilýi shart. Odan keıin baryp adam vaktsına egýge kelisim beredi.
Vaktsına medıtsınalyq mekemelerde egiledi. Ol jerde shok terapııasy qamtamasyz etiledi. Vaktsına egetin maman aldyna kelgen adamnyń dene qyzýyn, qan qysymyn ólsheýi, júrek soǵysynyń jıiligin baqylaýy kerek jáne vaktsına týraly barlyq aqparatty biletinine kóz jetkizip, kelisimin alýy kerek», - deıdi Baqyt Kósherova.
Onyń aıtýynsha, vaktsına egý – arnaıy tásilmen daıyndalǵan antıgendik qasıeti bar zattardy adam aǵzasyna engizý. Ekpeden keıin dene qyzaryp, bórtip ketýi, dene qyzýy kóterilýi yqtımal, dene qurysyp qalýy da múmkin.
«Mundaı qubylystar bolýy da, bolmaýy da múmkin jáne osy týraly vaktsına alatyn adamǵa eskertilýi kerek. Vaktsına ektiretin adam jaqyn kúnderi qandaı dári-dármek ishkeni týraly dárigerge eskertip aıtýǵa tıis. Dáriger sol aqparatqa súıenip sheshim qabyldaıdy. Vaktsına egilgen adam úsh kún boıy ózin baqylaýy kerek. Boıynda álsizdik baıqalsa, dene qyzýy kóterilse – birden ýchaskelik dárigerine habarlaýy qajet. Óz betimen sheshim qabyldaýyna bolmaıdy», - deıdi ol.
Baqyt Kósherova «ne sebepti vaktsına eń aldymen medıtsına qyzmetkerlerine egiledi» dep kóp suraıtynyn aıtty.
«Jansaqtaý bóiliminde, qabyldaý bóliminde, jedel járdemde jumys isteıtin medıtsınalyq qyzmetkerler aldyńǵy shepte júretindikten – eń aldymen solar aýrýdan qorǵalýy kerek. Odan keıingi kezekte muǵalimder, polıtsııa qyzmetkerleri jáne taǵy basqa aldyńǵy shepte júretin mamandar. Olardyń kezegi qashan keletinin boljap aıtý qıyn, sebebi ár oblysta qansha maman bar, qanshasy egilýi kerek soǵan baılanysty.
Al Qazaqstanda vaktsına 18-60 jas aralyǵyndaǵy adamdarǵa egiledi. Jas aralyǵynda shekteýde ózgeris bolýy múmkin dep oılaımyn, sebebi bul vaktsınaǵa qatysty áli de zertteý jumystary, maqalalar jazrııalanyp jatyr. Spýtnık-V vaktsınasy Reseıde 18 jastan joǵary adamdarǵa egiledi. 18 jastan ary qaraı shekteý joq. Mysaly, 62, 65, 70 jastaǵy adamdar maǵan ekpe saldyrǵysy keletinin aıtty. 1 aqpannan bastap kúnine 60 adamǵa vaktsına egiletin bolady. Qalaı bolatynyn jaǵdaıǵa qaraı kóremiz», - deıdi professor.
Ol «Qaýip-qater tobyna kirmeıtin adamdar vaktsınany qalaı alýyna bolady?» degen suraqqa jaýap berdi.
«Vaktsınamen barlyq turǵyndy qamtamasyz etý – álem boıynsha ózekti másele. Eýropa memleketteri vaktsınanyń birinshi dozasyn alǵanmen, ekinshi dozasyn áli ala almaı otyr. 1 aqpannan bastap Qazaqstanda dárigerlerge vaktsına egý bastalady. Vaktsına jetkilikti mólsherde shyǵarylsa – qalaǵan adamnyń bárine salynady. Vaktsına medıtsınalyq saqtandyrylǵan-saqtandyrylmaǵanyna qaramastan bárine tegin túrde egiledi. Ekpeden bas tartýǵa bolady, ol ár adamnyń óz tańdaýy. Vaktsına adamnyń qaýipsizdigi úshin egiledi, sony uǵynýymyz kerek», - deıdi ol.
Professordyń aıtýynsha, aqpan aıynan reseılik vaktsınany egý bastalsa, sáýir aıynda qazaqstandyq vaktsınanyń klınıkalyq synaǵy aıaqtalady.
«Taǵy bir aıta keterligi, bul vaktsına qyzylshaǵa arnalǵan vaktsına sııaqty 10 jylǵa antıdene qalyptastyrmaıdy. Sol sebepti koronavırýsqa qarsy vaktsına jyl saıyn egilýi múmkin jáne jaǵdaıǵa qaraı ár jyly ártúrli vaktsına egetin bolamyz. Vaktsınadan keıin qalyptasatyn antıdene 6 aı, 1 jyl nemese 2 jyl bolýy múmkin. Munyń bári ázirge zertteý kezeńindegi másele. Koronavırýstyń ózi 2019 jyly jeltoqsan aıynda paıda bolsa, vaktsına egý 2020 jyly jeltoqsanda bastaldy. Onyń nátıjesi qalaı bolatynyn ýaqyt kórsetedi.
Óz basym vaktsına egile bastaıtyn kúndi asyǵa kútemin. Qorǵanys quraldaryn kıgen kúıde jumys isteý dárigerlerge ońaı emes. Dıfterııaǵa qarsy vaktsına shyqqanǵa deıin jaǵdaı óte qıyn bolǵan. Túnde aýyryp jatqan adam tańerteń máıithanada jatatyn, al ol dertke qarsy vaktsına shyqqaly bárimiz ondaı aýrý bar ekenin umytyp kettik. Vaktsına egilgennen keıin biz de koronavırýs degen derttiń bolǵany týraly umytyp, kórgen tústeı ótip ketse eken dep oılaımyn. Vaktsına ekkennen keıin ǵana biz pandemııany jeńe alamyz», - deıdi Baqyt Kósherova.