Úıinen qashqan balalar nege otbasyna qaıtqysy kelmeıdi
— Balalarmen jumys isteıtin ınspektorlar qaladaǵy «Aıala» ortalyǵynda oryn tapshy ekenin aıtyp, jergilikti ákimdikke usynys jasaǵanyn bilemiz. Keıin bul problema oblystyq máslıhatta kóterilip, jańa ǵımarat alýǵa qarjy bólindi. Qazir jaǵdaı qalaı?
— Bıyl ǵana ataýy «Aıala» arnaýly áleýmettik qyzmetterge muqtaj balalardy qoldaý ortalyǵy bolyp ózgerdi. Aqtóbe oblysynyń bilim basqarmasyna qaraıdy. Buryn «Aıala» ómirlik qıyn jaǵdaıdaǵy balalardy qoldaý ortalyǵy bolǵan. Qabyldaý bes kategorııa boıynsha júrgiziledi. Olar: jetim balalar, ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalar, qadaǵalaýsyz, qaraýsyz qalǵan balalar, arnaıy mektepterge jiberiletin balalar jáne ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan balalar. Balany ákelgen kezde «qandaı jaǵdaımen tústi» dep suraımyz. Sol kezde bólip qarastyrǵanymen, balanyń bári birdeı. Negizi bir ǵana ǵımarat bolǵan kezde munda bala syımady. Ortalyq 40 oryndyq bolsa, keıde bala sany 70-ten asyp ketti. Sonymen birge ǵımarat jóndeýdi qajet etip turdy, jıhazdary tozǵan edi. Edeni, esigi men tazalyq bólmeleriniń buıymdary jańartýdy qajet etti. Oblystyq bilim basqarmasynyń qoldaýymen bıyl ortalyqqa jóndeý jasaldy. 3 jastan asqan balalar úshin oıyn zaly ashyldy. Olar úshin mektepke daıarlyq bólmesi jasaqtaldy. Al eresek balalar úshin demalys bólme bar. Onda teledıdar men dıvan qoıylǵan. Májilis zalynda balalar mádenı sharalar ótkize alady. Al bıyl qoldanysqa berilgen ekinshi ǵımarat qala shetindegi Keńes Nokın aýylynda ornalasqan. Buryn áskerılerdiń jumys orny bolǵan ǵımaratqa da jóndeý jasaldy. Ol ǵımarat ta 40 oryndyq. Qazir birinde 36, ekinshisinde 34 bala bar. Qala ishindegi ǵımaratta jetim jáne ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalar ornalasqan. Al qala mańyndaǵy turǵyn alabynda komıssııa otyrysyn kútip jatqan, ýaqytsha ornalasqan balalar jatyr.
— Jyl ótken saıyn balalardyń sany kóbeıip tur. Aldaǵy ýaqytta eki nysannyń ózi tarlyq etpeı pe?
— Bul ortalyqqa kelgen balalar sany únemi ózgerip otyrady. Otbasyna oralady, sol kezde azaıyp ta qalady. Máselen, eki balanyń anasy habarlasyp, «aýylǵa kóshtim, mektepten talon aldym, balalarymdy alyp ketemin» dep habarlasty. Anasy men balasyn aıyrmaımyz, otbasynda jaǵdaı túzelse, bala uzaqqa qalmaıdy. Keıde 2, keıde 3 bala ketedi bir-eki apta ishinde.
— Kishkentaı da, eresek bala da bir ortada tárbıelene me?
— 3 jastan asqan balalardyń bári bizge jetkiziledi. Ortalyqta kishi topqa arnalǵan oıyn túrleri bar. Bos ýaqytta «Aqjelken» aýla klýbyndaǵy úıirmelerge qatystyramyz. Tárbıeshiler aparyp, ákeledi. Al eresek balalar jaqyn mańdaǵy eki mektepke tasymaldanady. Sonymen birge horeograf, dene shynyqtyrý páni muǵalimi men qolónerge beıimdeıtin muǵalimder syrttan kelip, oqytady. Mektepke voleıbol sport sektsııasyna baryp turady.
— Kishkentaı balalar munda qalaı keledi? Olardy kim ákeledi?
— Bizde N. esimdi 4 jasar qyz bar. Onyń úlken eki baýyry osynda turyp jatyr. Taǵy ekeýi sábıler úıinde. Bir anadan týǵan bes bala. Úsh jasqa tolǵannan keıin olardy birtindep ortalyqqa jiberip jatyr. Baýyrlar arasyn jalǵaý úshin ortalyqtaǵy úsh balany ertip, «Úmit» sábıler úıine bardyq. Kishkentaılary esin bilmese de estelik fotoǵa túsirdik. Aıyna bir-eki ret baryp turýdy úrdiske aınaldyrǵymyz keledi. Estııarlary tanıdy, bárin biledi. Jaqynda Analar úıimen de baılanys ornady. Bir úıdiń 5 balasy bar. Úlkeni — qyz. Ol balaly bolyp, Analar úıine túsken. Odan keıingi qyz bala kolledj stýdenti. Qalǵany osy ortalyqta jatyr. Sol balalardy ertip, Analar úıindegi apasyna kezdestirip keldik. Olardyń ákesi qaıtys bolǵan, anasy ishimdikke salynǵan soń ata-ana quqyǵynan aıyrylǵan. Balalardyń bári bir-birin biledi, saǵynady, izdeıdi. Maýqyn bassyn dep kezdesý uıymdastyryldy, júzdesý sátti ótti. Sóıtip «Úmit» sábıler úıi jáne Analar úıimen baılanys ornady.
— Kishkentaı kezinde munda túsken balalardy tárbıeleý basqa, jasóspirim shaqtaǵy tiltabysý basqa dep oılaımyn. Olar yryqqa kóne me?
— Bizge kóbine qaraýsyz qalǵan, ata-ana tárbıesine kónbeıtin, úıinen birneshe ret ketip qalǵan, sabaqqa barmaı júrgen balalar men jasóspirimder keledi. Mektepke barmaǵan soń dırektor ınspektorǵa habar beredi, olar úıine baryp, tekseredi. Іzdep, tabylǵan soń ortalyqqa ákelinedi. Ondaı bala birden kónbeıdi. Ol emin-erkin júrip, barǵysy kelgen jerge baryp, oıyna kelgendi istep úırengen bala. Munda kelgen soń kúzetshiden bastap sol balalarmen jumys isteımiz. Olar bolsa keıde kóngisi kelmeı, qashyp ta ketedi. Úıine de barǵysy kelmeıdi, kóshede bos júrse bolǵany. Aıtamyz, túsindiremiz. Ortalyqta bárine áleýmettik, psıhologııalyq, pedagogıkalyq, medtsınalyq kómek beriledi. Emhanaǵa bekitemiz, týma-týystaryn izdeımiz. Oblystyq bilim bólimine, prokýratýraǵa habarlasyp, keıin balalar mektepke ornalastyrylady. Al úıine oralsa, óziniń mektebine barady. Bárin ózimiz tasymaldaımyz. Kirip, shyqqanyn kútemiz, kólikpen ákelemiz.
— Іzinen júrgenniń ózinde qashyp ketetin balalar bar ma?
— Mekteptiń terezesinen shyǵyp, qashyp ketken bala da boldy. Kishkentaıynan ózimen ózi ósken. Ákesi sottalyp, anasy 8 aıynda ata-ana quqyǵynan aıynylǵan. Sol kezde ájesiniń tárbıesine berildi. Ol kisi kóbine jumysta júrip, bala ózimen ózi ósken. Ýaqyt óte kele jasóspirim yryqqa kónbeı, úıden jıi ketip qalatyn, birneshe kún boıy habarlaspaıtyn kúıge túsedi. Ájesi ony qaraı almaı, ol da bas tartty. Bala qazir Almatydaǵy arnaıy mektepke jiberildi. Bir ókinishtisi, anasy sol kúıi ózgermedi. Taǵy úsh qyzdy ómirge ákelgen. Olar da qazir osy ortalyqta jatyr. Anasyn ata-ana quqyǵynan aıyrýy múmkin. Іs komıssııaǵa tústi, endi qaralady. Budan ózge de otbasylar bar. Keshe ǵana bir anamen sóılestim. «Qyzym bir ret, ulym bir ret tústi ortalyqqa» dep otyr. Bul joly ekeýi de bizge jetkizildi. Sebebin suraǵanda «iship qoıamyn» dep aıtady. Kóbine osy jaǵdaı. Keıde úıi adam turǵysyz bolady, isher tamaǵyn tappaıdy. Kıim-keshegi, tósek orny joq tipti.
— Ortalyqqa kelgen balanyń úıine oralǵysy kelmeıtini bola ma?
— Ortalyqqa jetkizilgen úsh balanyń úlkeni úıine qaıtqysy kelmedi. Qazir de bar birer bala. «Shamaly ýaqyt júrip, qaıta iship ketedi» dep aıtady. Munda tamaq daıyn, kıimi jýýly, útikteýli, jatyn orny jyly. Sabaqqa baryp, keledi. Keıbir jasóspirimder úıine oralǵan soń qaıta ádetine basyp, úıinen ketip qalady. Ata-anasy habarlama berip, polıtsııa, eriktiler izdep jatqan kezde «qazir bizge keledi» dep bilip otyramyz. Іshke kirgen kezde keıbiri jýynatyn bólmege kirip, óz úıindeı erkin qozǵalady. Nege? Osy suraq meni de mazalaıdy. Ata-analar kóbine ózderin oılap ketken sııaqty. Ata-anamen sóıleskende «men erigip júrgen joqpyn, men oınap júrgen joqpyn, osylar jaqsy bolsyn dep jumys istep júrmin. Nesıem bar, ony tóleý kerek» dep aıtady. «Kıimiń bar, jatatyn jeriń bar, endi saǵan ne kerek» dep balasyna jekip jatady. Bala sosyn kóshege ketedi. Kóshede júrip buzylady. Bir túsken bala birneshe ret kelip jatady.
— Nege áýestenedi?
— Kóbine temeki tartady, nasybaı atady. Óz tilimen aıtqanda «odnorazka» tutynady. Ortalyqqa kelgen balanyń ata-anasyn ınspektorlarmen birge izdeımiz. Ata-analar balasy ketkennen keıin túzelmeı, keıde qaıta ishkilikke salynady. Olarǵa qarasań balasyn ortalyqqa ornalastyrǵan ózderine unaıtyn sııaqty áserde qalasyń. Іzdemeıdi, bala baǵýly, ýaqyty bos.
— Balalar kóbine anasynyń janynda eken…
— Iá, analarynyń janynda. Ákesi belgisiz bolsa F4 sanatyna jatqyzamyz. Qujatynda tirkeýli turmasa bári anadan suralady.
— Ortalyqqa qyzdar ne sebepti túsedi?
— Qyzdar kóbine anasymen urysyp qalady. Al anasy balasyna degen renishin aıtyp otyrady. «Aıtqandy tyńdamaıdy, kóshede júrip, qydyrǵysy keledi. Qolqabys etpeıdi, úı sharýasyna kómektespeıdi. „Úı jına“ degennen urysyp qalyp, kóshege shyǵady» degen ýájderi bar. Keıde kesh oralady, keıde múlde baılanyssyz qalyp, qurbylarynyń úıine qonady. Osyǵan eti úırengen otbasylar da bar.
— Buǵan deıin kolledjde jumys istep, bilim qýǵan jastardyń ortasynda júrdińiz. Al bul ortalyq balany qaıta tárbıeleýge kúsh salady. Qalaı beıimdeldińiz?
— Kelgen kezde árqaısysynyń qujattarymen, tarıhymen tanystym. Aldymda otyrǵan balanyń kózinde, júreginde ne bar ekenin bilgim keldi. Balaǵa jaqyndyǵy bar adamdardyń barlyǵymen sóılestim. Ata-anasyna keńes berip, psıhologtan kómek alý, barar jeri bolmasa járdem beretin ortalyqtarǵa júginý jolyn silteımiz. Maqsatymyz — balany otbasyna qosý, mundaǵy bala sanyn azaıtý.
— Áke-sheshesi emes, ata-ájesi izdeıtinder bar ma?
— Ondaı bar. Ákesi ishimdikke salynyp, ákelik quqyǵynan aıyrylǵan. Al atasy nemerelerin ózi baqqysy kelip otyr. Bes balany janyna almaq. Onyń eń kishkentaıy 5 jasta. Taǵy bir er balanyń ájesi kelip turady. Anasy ata-ana quqyǵynan aıyrylǵan. Jıenin qolyna alaıyn dese densaýlyǵy syr bergen, qyzyna aýylǵa oral dep aıtqanymen tyńdamaı, qalada qalǵan.
— Aýdandardan da balalar jetkizile me?
— Alǵa, Hromtaý, Qobda aýdandarynan kelgen balalar bar. Qazir aýdan, aýyldaǵy otbasy úlgisindegi ortalyqtar jabyldy. Bári osynda keledi.
— Patronat otbasy kóp pe?
— Analar úıimen sóılesip, patronat otbasy izdeý jáne olardy daıyndaý úshin aqyldasyp jatyrmyz. Bala asyrap alýshy ata-analar mektebinde úsh aı offlaın, bir jarym aı onlaın oqytylady. Mektepte oqyp, bar satydan ótken soń ǵana arnaıy sertıfıkat berilip, respýblıkalyq bazaǵa tirkelýge, ondaǵy balalar tizimin kórip otyrýǵa múmkindik alady. Qazir bir otbasy úsh jastan asqan balamen kezdesip júr. Eki apta kezdesedi, tanysady. Sodan keıin bir aıǵa úıine alyp ketedi. Bári jaqsy bolsa qamqorshylyqqa alyp, keıin asyrap alady. Árqaısysynyń óz kezeńi bar. Qazirgi kezde Analar úıiniń úılestirýshisimen aqyldasyp, patronat otbasy izdegimiz kelip otyr. Balalardyń otbasynda óskeni jaqsy. Mundaǵy balalar 9 synyp bitirip, kolledjde oqyǵysy keledi. Sóıtip bıyl tórteýi arnaýly orta oqý ornyna ornalasty. Al qazir eki qyz 11 synyp oqyp jatyr. Ybyraı qory arqyly olardy UBT-ǵa daıyndaımyz. Osy qor oqytýshylary bizdiń balalarǵa matematıka, aǵylshyn sabaqtaryn qosymsha oqytady. Endi 9 synyp bitiretin oqýshylarǵa kásiptik baǵdar beremiz. Bizden ketken balalardy únemi baqylap, baılanysyp otyramyz. Meniń oıymsha, patronat otbasyn damytqan durys. Ózara «detdomnyń balasy» degen sózdi estıdi, aıtady, soǵan namystanady. Biraq ár balaǵa shyndyqty qabyldap, sanaly túrde moıyndaýdy úıretemin. Shyndyq osy. «Ony sol kúıi qabyldasań basqalar betińe basqanda kúızeliske túspeısiń» deımiz. Bar qıyndyqqa qaramastan olar óziniń ózgemen teń ekenin dáleldese, adamdardyń da kózqarasy ózge bolar edi.
— Balalar úıi Aqtóbede jabyldy, biraq ózara «detdom» degen uǵym qalyp qoıǵan. Nege?
— Balalar ózara sóıleskende osy týraly aıtady. Burynǵy Alǵa balalar úıiniń tárbıelenýshilerin tanıdy, keıbiri solardyń týystary. Al bizdiń mekemeni kóbi balabaqsha dep oılaıdy. Balalardy qoldaý ortalyǵy dep túsindiremiz.
— Balalar sizdi kórse qushaqtap alady eken. Syry nede?
— Balalar kún saıyn amandasady, qushaqtap alady. Ózderi osylaı. Júzi jyly adamdardyń bárin jaqsy kórip turady.