«Urpaq jáne UBT» - baspasózge sholý
***
Elimizde 2004 jyldan bastap engizilgen Ulttyq biryńǵaı testileýdiń erejesi boıynsha bir mezgilde biriktirilgen eki synaq ótkiziletin, ıaǵnı munda bir jaǵynan mektep bitirýshiler attestatsııaǵa, al ekinshiden, JOO-ǵa túsý úshin synaq tapsyratyn. Soǵan oraı «Egemen Qazaqstan» gazetine Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Ulttyq testileý ortalyǵy» RMQK dırektory Qalı Ábdıev kelesi oqý jylynan bastap bul salada bolatyn ózgerister týraly aıtyp berdi.
«Bıylǵy qate 0.14 paıyzdy quraıdy. Sońǵy jyldary test tapsyrmalarynyń sapasy jaman emes. Bıylǵy jylǵy jetistigimiz - biraz kitapshalardy túrli-tústi sýretpen shyǵardyq. Sebebi, sýret tapsyrmany qurastyrǵan kezde kórnekiligin arttyrýǵa múmkindik beredi. Ár ýaqytta dıagrammalardy, fýnktsııanyń grafıkterin, kestelerdi kóp qoldanamyz. Bular test tapsyrmasyn tez túsinýge múmkindik beredi. Synaq kitaptary shamamen 50-60 betteı bolady, keıde munan da az bolýy múmkin, biraq sonyń bárin sapaly shyǵarýǵa barynsha kóńil bólinedi. Olardy syrtqy baspalarǵa bermeımiz, ózimizde shyǵarylady. Memlekettik qupııany saqtaý talaby boıynsha solaı. Mindetimiz - onyń sapasyn jylda jaqsartyp otyrý. Soǵan baılanysty baspahana sońǵy jyldary jańa tehnıkamen jabdyqtalyp, túrli-tústi kitapsha shyǵarýǵa jaǵdaı týǵyzylýda»,-deıdi ol. Ulttyq biryńǵaı testileý máselesi kóterilgen suhbat «Urpaq jáne UBT» degen taqyryppen jarıalandy.
Bas basylymda «Aýyzashar» pechenesi Semeıde óndiriledi» atty materıal berilgen. Semeıde jergilikti kondıter tsehtarynyń birinde qasıetti Ramazan aıynyń qurmetine «Aýyzashar» atty kondıterlik ónimder jıyntyǵy shyǵarylýda. Óndirilgen taǵamdardyń ishinde shı baýyrsaq, jent sııaqty ulttyq ónimdermen birge qurma, pechene bar. Tseh jetekshisi Janargúl Jumaǵalıevanyń aıtýynsha, otandyq ónimge kórshiles Reseı, Qytaı, Mońǵolııa elderinen tapsyrys túsip jatyr. Osydan 10 jyl buryn ashylǵan shaǵyn tsehta bastapqyda 2-3 adam eńbek etip, ónimniń 5-6 túri ǵana shyǵarylsa, qazirgi tańda ol 30-ǵa jýyq adamdy jumyspen qamtyǵan, qanatyn keńge jaıa bastaǵan kásiporynǵa aınalyp keledi.
- Men mamandyǵym boıynsha qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimimin. Sondyqtan, kondıterlik tsehymyzda óndiriletin kúlshelerimizdi qazaqy qalypta ataǵandy unatamyn. Máselen, «Taqııa», «Shańyraq» degen pecheneler bar. Túr-turpatyna qarap ta ataı beremiz, - deıdi tseh jetekshisi.
***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, Astanadan attanǵan avtosapar Altaı aımaǵy shekarasyna kirip, Barnaýyl qalasyn basyp ótip, Altaı Respýblıkasyna jetti. Halyqaralyq ekspedıtsııany Ál Quryltaı tóraǵasy Ivan Belekov bastaǵan úkimet músheleri qarsy aldy.
«Altaı murasy» avtoekspedıtsııasynyń jetekshisi, L.Gýmılev atyndaǵy EUÝ rektory Erlan Sydyqov altaılyqtarǵa ystyq yqylasyn bildirip, qoshemetin kórsetkeni úshin alǵysyn bildirip, Qazaqstannan arnaıy ákelgen kádesyılaryn usyndy.
Qazaqstan táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna jáne L.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-diń 20 jyldyǵyna arnalǵan aýqymdy sharanyń maqsaty - Reseıdiń Altaı aımaǵyna tarıhı-mádenı ekspedıtsııa jasaý arqyly, kók túrikterdiń mekenin, búkil túrki jurtynyń altyn besigin nasıhattaý. Sondaı-aq sol Altaı aımaǵyndaǵy qazaq halqy men altaılyqtardyń bite qaınasqan tarıhı-rýhanı muralaryn, tarıhı shejirelerin nasıhattaý.
Altaı Respýblıkasy tarıhı eskertkishterge baı. Ekspedıtsııa músheleri bir apta ishinde solardyń birqataryn aralap shyǵyp, tyń derekter jınaıdy. Altaı Respýblıkasyndaǵy qazaqtar kóp shoǵyrlanǵan Qosaǵash, Jazatar aımaqtaryndaǵy aǵaıyn halyqpen júzdesip, el tarıhy, búgini men erteńi jaıly oı bólispek. Bul týraly «Ekspedıtsııa Altaıǵa jetti» atty maqalada tolyq berilgen.
Osy basylymda «Qazyǵurtta lımon ósiriledi» degen materıal jarııalandy. Qazyǵurt aýdany Qaqpaq aýylynyń turǵyny Ospanáli Tańsyqbaev byltyrdan beri kólemi 0,57 gektar bolatyn jylyjaıǵa lımon kóshetterin otyrǵyzyp, baptap keledi. Tez jersingen tsıtrýstyq kóshetter alǵashqy nyshanyn kórsetip, ótken jyly mol ónim berdi. Egistikke otyrǵyzylǵan 640 túp kóshettiń árbirinen sharýa 17-18 keli tóńireginde ónim jınady. Nátıjesinde, 11 tonna lımon ishki naryqqa shyǵarylyp, sharýanyń turmys jaǵdaıy jaqsardy.
Kásibinen násip tapqan sharýa bıyl jylyjaıynyń kólemin 6 sotyqqa ulǵaıtyp, lımon ónimin jyldaǵydan kóp alýdy josparlap otyr. Aıta ketken jón, tsıtrýstyq ónimdi ósirýmen aınalysatyn O.Tańsyqbaev syndy sharýa aýdanda, ázirge, jalǵyz bolyp tur.
Jalpy, Qazyǵurt aýdanynda jylyjaı kólemi 82,8 gektar alqapty quraıdy. Onyń 40 paıyzyna, ıaǵnı 32,31 gektarǵa qııar egilse, 50 paıyzynda (41,1 gektar) qyzanaq ósiriledi. Al aýdandaǵy jylyjaıdyń 8,22 gektarynda (10 paıyz) bolgar buryshy ósirilýde. 2016 jyldyń 5 aıynda Qazyǵurttaǵy jylyjaılar kólemi artyp, jańadan 3,5 gektar jylyjaı salyndy. Jyl sońyna deıin onyń kólemin taǵy 3,5 gektarǵa ulǵaıtý josparlanýda.
***
«Qazaq ádebıeti» gazetiniń sońǵy sanynda prozashy, aqyn, Qazaqstan Respýblıkasy Horeograftar odaǵynyń tóraǵasy Dúısenbek Naqyppen aradaǵy suhbat berilgen.
«Búgingi ádebıette jazýshylyq laboratorııa álsiregen. Ony moıyndaýymyz kerek. Árkim óz betinshe, óz bilgen-túıgeninshe jazyp júr. Ásirese, jastar. San túrli kitaptar jaryq kórgenimen qoǵamǵa qajet, oqyrman kóńil pernesin dál basatyn týyndy týmaýda»,-deıdi D. Naqyp. Osy jaıynda «Ádebıet álsiz bolsa, ult ta álsiz bolmaq...» degen taqyryptaǵy suhbattan tolyq oqı alasyz.