Ulyqtaý rásimindegi sóz saıası deklaratsııa retinde
Ulyqtaý rásiminde aıtylatyn sózdi saılaýaldyndaǵy kampanııanyń túıini deýge bolady. Sodan keıin jurt saıasatkerden bergenýádelerin oryndaýyn kútedi. Saıasatker ol arqyly azamattardyń tańdaýy durysbolǵanyna kózin jetkizip, jańa ómirge jigerlendiredi, adamdardyń bolashaqtabasshylyqqa alatyn ıdealdaryn jınaqtaıdy.
Tarıhqa qysqasha kóz júgirteıik. Sovet Odaǵyndatek bir ǵana márte ulyqtaý rásiminde jurtshylyqqa sóz arnaldy, onyń mazmunyqazir eshkimniń esinde de joq shyǵar. Odan góri SSSR-diń birinshi ári sońǵyprezıdenti M.S. Gorbachevtyń laýazymnan ketkeni jurttyń esinde qaldy. Árisol oqıǵany jurtshylyq Kremldiń basynan sovetter týynyń qulaýy, Odaqtyń ydyraýyretinde jıi eske alady. Onyń ústine, M.S. Gorbachevtyń ózi aıtqandaı, «órkenıettielderdegi sııaqty, SSSR Prezıdentin shyǵaryp salýǵa arnalǵan birde-bir is-sharaótkizilgen joq».
Demokratııa qanat jaıǵan elderde jańaprezıdenttiń ulyqtaý rásimindegi sózi saılaýda jeńiske jetken saıasatkerdiń alǵysózi sanalady. Shyn máninde, ol - jańa memleket basshysynyń saıası deklaratsııasy árialdaǵy jyldarda iske asyrylatyn baǵdarlamanyń qysqasha baıany. Sondyqtan da,mysaly, AQSh-ta jańa prezıdenttiń ulyqtaý rásimindegi sózin BAQ jarysa jazypjatady. Prezıdent Bıll Klınton 1997 jyly erekshe saıt ashyp, óziniń ekinshiulyqtaý rásimindegi sózin onlaın-translıatsııalaýǵa tapsyrma bergen alǵashqy AQShprezıdenti boldy.
Árıne, tipti eń mańyzdy isterde de oıda joq tosynjaıttar bolyp jatady. Ulyqtaý rásimindegi sóz sóıleý ereksheligimen tarıhtaqalǵan kezder de bolǵan. Mysaly, Djordj Vashıngton ulyqtaý rásiminde nebári 135sóz aıtqan. Eń uzaq sóılegen AQSh prezıdenti Ýılıam Harrıson boldy. Ol 1841 jylyeki saǵattaı sarnap, 8 445 sóz aıtqan. Harrıson ǵımarattyń ishinde emes, daladaturyp, qatty aıazda, óńmeninen yzǵarly jel ótýine qaramastan qalyń kıimsiz,jalańbas, qolǵapsyz turyp sóılegen. Sonyń saldarynan ókpesinen sýyq ótip, biraıdan keıin qaıtys boldy.
HH ǵasyrda jurttyń aýzynan túspegen sózretinde Djon Kennedıdiń sózin aıtýǵa bolady.
«Meniń qadirli amerıkalyqtarym! Elim maǵan neberdi dep suramańyzdar, men elime ne berdim dep ózderińizden surańyzdar. Qurmettiálem azamattary! Amerıka biz úshin ne isteýi kerek dep suramańyzdar, adambostandyǵy úshin birigip biz ne isteı alamyz dep surańyzdar».
Margaret Tetcher Chehoslovakııa prezıdenti VatslavGaveldiń ulyqtaý rásimindegi sózinen erekshe áserlenipti. Gavel sonda «mahabbat,dostyq, bireýdiń qaıǵysyn bólisý, qaıyrym, keshirim mánin joǵaltqan, azyp-tozǵanálemdegi ómir» týraly aıtqan bolatyn (M. Tetcher. Velıkaıa ıstorııa «jeleznoı»ledı. M;. AST, 2016, S. 571).
Qasym-Jomart Toqaevtyń ulyqtaý rásimindegisózinen birneshe tezısti bólip qaraýǵa bolady. Ol Nursultan Nazarbaevtyńsaıasatyn jańasha jaǵdaıda jalǵastyratynyna nazar aýdartty. Memlekettiń Elbasyqalaǵan irgetasy saqtalyp, bekı túsetinin aıtty.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev taıaý jyldaryQazaqstan sheshýi tıis negizgi on mindetti atap kórsetti. Atalǵan mindetter elómiriniń barlyq salasyn – saıası qurylys, ekonomıka, áleýmettik sala, syrtqysaıasatty túgel qamtıdy.
Degenmen, atalǵan mindetterdi oryndaýdyń ózi –demokratııalyq qoǵam qurý, naryqtyq ekonomıkany damytý, áleýmettik memleket qurýsekildi Qazaqstan Konstıtýtsııasynyń basty qaǵıdalaryn iske asyrý ekendiginejurttyń bári de mán bergen joq.
Prezıdent Q. Toqaev «meniń saıasıtuǵyrnamam – azamattardyń basty suraqtaryna jaýap berý» dedi. Ázirshe munyń bárieldegi reformalardyń jalpy kórinisi. Biraq basqasha bolýy da múmkin emes edi,óıtkeni bıliktiń aýysýy memlekettik elıta úshin de, qalyń buqara úshin dekútilmegen oqıǵa boldy. Biraq ulyqtaý rásimindegi sóz Q.K. Toqaev saıasısabaqtastyqty amal joqtan ustaný qajet dep emes, eń bastysy – saıasıturaqtylyqty, ultaralyq kelisimdi, Elbasy tusynda irgesi qalanǵan ózge dejetistikterdi saqtaýdyń sharty dep túsinetinin kórsetti.
Osynaý berik negizde jańa josparlar quryp,zaman talabyna jaýap beretin jobalardy iske asyrýǵa bolady. Sondyqtan jýyqarada Prezıdenttiń ulyqtaý rásimindegi sóziniń basty tezısteriniń máni ashylady.Ol qoǵam men memlekettiń tyǵyz baılanysy arqyly iske asyrylýy tıis.Q. Toqaevtyń pikirinshe, memleket pen azamattyq qoǵamnyń bir-birinekómektesýi jetistikke jetýdiń kepili. Q. Toqaev aıtpaqshy, «saıası qurylymózgeristerge saı bolýy tıis. Óıtpegen jaǵdaıda bul ekonomıkalyq reformalardyiske asyrýǵa kedergi bolmaq».
Prezıdent «ótkir áleýmettik problemalardysheshýmen, kóbirek muqtajdyq sezinip otyrǵandarǵa kómektesýmen naqty aınalysý»arqyly reformalardyń aıtýly nátıjelerine qol jetkizý qajet ekenin atapkórsetti. Áleýmettik saıasatta jyldam ári kózge kórinerlikteı nátıjelerge qoljetkizý, sonyń ishinde halyqtyń tabysyn arttyrý qajet. Prezıdent jańa jumys oryndarynashý, laıyqty jalaqymen qamtamasyz etý, biryńǵaı baspana saıasatyn ázirleýádiletti áleýmettik saıasat júrgizý talabyn qoıyp otyr.
Áleýmettik salada naqty mindetter tur. Olar:bilim berý sapasyn arttyrý, muǵalimder men dárigerlerdiń mártebesin kóterý,turǵyndardy sapaly medıtsınalyq qyzmetpen qamtamasyz etý, qoljetimdi baspana,t.b.
Q. Toqaev saılaýaldy baǵdarlamasynda eńózekti áleýmettik máselelerdi sheshýdi usynyp, oǵan 2 trln teńge jumsaýdyjosparlap otyrǵanyn jetkizdi. Jastar úshin asa ózekti baspana máselesin sheshýúshin tabysy az jáne kópbalaly otbasylarǵa arnap jalǵa beriletin 40 myń pátersalý josparlanyp otyr. Bul jáne basqa da baǵdarlamalardyń iske asyrylýynjurtshylyq jiti baqylap otyrady.
Densaýlyq saqtaý salasyna bólinetin qarajatJІÓ 5%-yna deıin artady. Bul alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarlyq kómek kórsetýjelisin qoljetimdi etedi. Barlyq óńirdegi barsha balany mektepke deıingi bilimberýmen qamtý josparlanyp otyr. Orta mektep 12 jyldyq bilim berýge tolyǵymenkóshedi, al úsh tuǵyrly tildiń engizilýi qazaq tilin úırenýge kóbirek mán berýarqyly jalǵasyn tabady, qoǵamdyq pánder qazaq jáne orys tilderinde oqytylypbirtindep aǵylshyn tili engiziledi. Budan tys, balalar artyq júkten arylyp,oqytýdyń jańa ádistemeleri engiziledi. 2022 jylǵa deıin apattyq jaǵdaıdaǵy jáneúsh aýysymmen oqıtyn mektepterdiń máselesi sheshiledi.
Nátıje bolýy úshin ýaqyt qajet ekenin jurttyńbári túsinedi. Sondyqtan Prezıdent Q. Toqaev turǵyndardyń áljýaz tobynyńnesıesin jabý týraly eshkim kútpegen sheshim qabyldady. Árıne, klassıkalyq naryqtyqekonomıka turǵysynan alǵanda, Prezıdenttiń osy sheshimi daýly sııaqty kórinedi.Biraq tranzıt jáne qazirgi jaǵdaıdy eskersek, bul áleýmettik shıelenistijibitti, sonymen qatar jańa Prezıdent bastaǵan ózine tán meıirimdilik kezeńinińesigin ashty. Áleýmettik áriptestik pen ózara yqpaldastyq alýan túrli is-qımylarqyly kórinis tabýy múmkin. Q. Toqaev bul rette mańyzdy ári ózgege úlgibolarlyqtaı qadam jasady. Ol munymen Qazaqstan qoǵamy qarapaıym azamattanPrezıdentke deıin áleýmettik azamattyq nıettestiktiń quramdas bóligi bolýy tıisekenin kórsetip otyr.
Basty problemalardyń biri – ulttyq bıznestidamytý, orta tapty qalyptastyrý. Ekonomıkalyq strategııany iske asyrýǵamúmkindiginshe jyldam jańa baǵyt usyný úshin ekonomıkanyń qazirgi ahýalynabúge-shigesine deıin taldaý júrip jatyr.
Ekonomıka jekemenshikke qol suqpaý qaǵıdatynanegizdele damýy tıis. Sondyqtan Qazaqstandaǵy kásipkerlikke beriletin buljymaskepildikter júıesi qurylmaıynsha, kásipkerler jalpymemlekettik: óńirlik jánejergilikti jobalarǵa qarajat quıǵysy kelmeıdi. Kásipker táýekelderdi baqylaıalatynyna, memleket onyń salǵan qarajatyna kepil bolatynyna kóz jetkizýi tıis.Onsyz elden «kapıtaldyń jylystaýyn» toqtatý múmkin emes.
Osy máseleni sheshý úshin qaǵazbastylyq deńgeıintómendetip, sybaılas jemqorlyqqa qarsy aıaýsyz tabandy kúres júrgizý qajet. Dılemmatúsinikti – ne kásipkerlikti damytamyz, ne bolmasa bárin jalmaıtyn jemqorlyqqajol beremiz. Bulardyń biri bolǵan jerde ekinshisi kún kóre almaıdy.
Q. Toqaev ekonomıkanyń túrli segmentterindamytý úshin basqa elderdiń básekelik ortany qalyptastyrý tájirıbesin barynshapaıdalaný qajettigin túsinedi. Mysaly, AQSh tarıhynan saılaý quqyǵyn keńinenpaıdalaný, ortalyq bılik tetigindegi tepe-teńdik jáne tejemelik júıesi, qalyńbuqaranyń saıası pikirlerin ashyq aıtý múmkindiginiń bolýy – zań shyǵarý organdarykapıtal men jumys kúshin tartýǵa qolaıly quqyqtyq-normatıvtik ortany jasaýdanbasqa amaly bolmaıtynyn kórdik.
Batys avtorlarynyń aıtýynsha, elde iri áribir-birine básekeles bolatyn bank júıeleriniń paıda bolýyna múmkindik beretinbirden-bir alǵyshart – memlekettik sheneýnikterdiń bıligi men ýákiletterinınstıtýttyq turǵyda shekteý jáne osy shekteýlerdiń bir bóligin is júzinde kúshkeıe saılaý quqyǵy arqyly qamtamasyz etý. («Estestvennye eksperımenty ıstorıı».M., AST, 2018, S.150).
Taǵy bir problema – memlekettiń aýqymdyqaryzy. Úkimettiń shyǵyndary jınaǵan salyǵynan asyp túsedi. 2014-2018 jyldararalyǵynda úkimettiń qaryzy eki esege: 5,6-dan 11,7 trln teńgege deıin ósti. BulJІÓ 20%-yn quraıdy. Memlekettik qaryz odan da kóbirek 5,8-den 16 trln teńgegedeıin ósti. Soǵan sáıkes, memlekettik qaryzǵa qyzmet kórsetý shyǵyndary da ósip,2018 jyly 586 mlrd teńgege jetti. Al olardyń respýblıkalyq bıýdjetshyǵyndaryndaǵy úlesi 2014 jyly 3,6% bolsa, 2018 jyly 6,3%-ǵa jetti. Negizsiz aqshashyǵyndaý - shıkizat baǵasy sharyqtap turǵan «munaı dáýirinen» qalǵan «ádet». Qaryzmólsheriniń ósýin toqtatý úshin úkimet shyǵyndardy azaıtýmen qatar, tabystaryn dakóbeıtýi tıis. Al oǵan tek bıznesti jan-jaqty qoldaý arqyly ǵana qol jetkizýgebolady.
Úkimet artyq fýnktsııalardan, eń aldymen,baqylaý fýnktsııalarynan arylýy tıis. Memlekettik apparatty qysqartý ǵana emes,eldi jan-jaqty damytý úshin onyń qyzmetin de ózgertý qajet.
Jasyratyny joq, Qazaqstannyń óńirleriniń damýy birkelki emes. Árıne,problemanyń obektıvti negizderi bar. Qazaqstan jer kólemi boıynsha álemde toǵyzynshyorynda tur. Sonymen qatar, aımaqtar ártúrli tabıǵı-klımattyq beldeýlerdeornalasqan. Tipti aýmaǵy keıbir kishkentaı memleketterdiń kóleminen asatynoblystardyń ózinde shól, dala men taýlar kezdesedi. Olar ózderinińaýylsharýashylyq, ekonomıkalyq jáne tabıǵı áleýeti jaǵynan teń emes. SondyqtanQasym-Jomart Toqaevtyń sózinde «qazaqstandyqtardy alańdatyp otyrǵan naqtymindetterdi jergilikti deńgeıde sheshý kerek. Biz aımaqtardaǵy ózin-ózi basqarýjúıesin nyǵaıtamyz, turǵyndar aımaqtaǵy qordalanyp qalǵan máselelerdi sheshýgebelsendi aralasatyn bolady» dep aıtylǵan.
Q.Toqaev álemdegi jaǵdaıdy jaqsybiletin saıasatker jáne dıplomat retinde adamzat tehnologııalar, ekonomıka jáneáleýmettik tártip ózgeretin kezeńge, ıaǵnı jańa dáýirge aıaq basqanyn jaqsy túsinedi.Adamdardyń, ásirese, jastardyń dúnıetanymy ózgerýde. Eski qarama-qaıshylyqtardyńornyna jańalary keledi. Buǵan uly derjavalardyń saýda soǵystary, jańa óńirlikqaqtyǵystar, keıbir memleketterdiń burynǵy qaýipsizdik mehanızmderin qabyldamaýsaldarynan týyndaıtyn turaqsyzdyqty jatqyzamyz.. Onyń aıtýynsha, keıbir eldermen óńirler ilgerileýdiń jańa tolqynyna ilese almaı, oqshaýlaný men agressııastrategııasyn tańdaýda. Aldyńǵy qatarly elder áldeqaıda alǵa ozǵanymen,kópshiligi shette qalyp qoıǵan. Bul álem memleketterin kúrt polıarızatsııalap, jańa qaqtyǵystardyń bastalýyna negiz bolady.
Damý úshin keshendi sheshimder qabyldaýqajet. Tabysqa ekonomıka nemese áleýmettik saıasattyń arqasynda ǵana qol jetkizýmúmkin emes. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti kúrdeli ózgerister týraly:«ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası progress - bizdiń zamanaýı syn-qaterlerge jalǵyzdurys jaýabymyz» degen sózderine bári birdeı nazar aýdarǵan joq. Mundaı tásilashyqtyqqa, eń joǵary jetistikterge, ozyq tehnologııalarǵa umtylýǵa negizdelýikerek. Eldiń saıası ómirin demokratııalandyrmaı, ekonomıkalyq turǵydan damýmúmkin emes ekenin túsinetin ýaqyt keldi.
Q.Toqaev saıası qurylymnyń úlkenekonomıkalyq ózgeristerge sáıkes kelýi kerektigin, áıtpese, reformalardyńtoqtap qalýy múmkin ekenin túsinedi. Dál osy formýladan jańa Prezıdent qoǵamnyńnegizgi suranystary - aldyńǵy jyldary eldi ilgeri súırelegen «aldymenekonomıka, sodan keıin saıasat» formýlasynan qoǵamnyń barlyq salalaryntolyqqandy reformalaýǵa kóshý kerek ekenin túsinetinin ańǵarýǵa bolady. Myqtybılik aýyspaly kezeńde birshama ról atqardy dep aıtýǵa bolady. Endi qoǵamtarapynan baqylaýdy keńeıtý men bılik ókilettikti qaıta bólý arqyly bılik tıimdiliginarttyratyn kez keldi.
«Saıası qurylym ózgeristerge jaýapberýi kerek, áıtpese, bul ekonomıkalyq reformalarǵa kedergi bolady. Saıasat penmemlekettik qyzmetke eń bilimdi adamdar ǵana kelýi qajet, merıtokratııa qaǵıdatyjumys isteýi kerek. Men ashyq jáne aıqyn jumys jasaımyn. Bizdiń Otanymyz,taǵdyrymyz – bir», - dedi Q.Toqaev.
Barlyǵy derlik qoǵamdyq ózgeristergedegen suranystyń artyp kele jatqanyn aıtady. Biraq bul ózgerister ózdiginenoryn almaıdy. Bizge eldi durys baǵytta qozǵaıtyn adamdar kerek. Bul mindettińmańyzdylyǵy sonshalyq, Q.Toqaev bul máseleni damyǵan elderdiń úlgisimenquqyqtyq, uıymdastyrýshylyq jáne basqa da jaǵdaılardyń jasalýyn kútpeı, onyaldaǵy kúnderi sheshý kerek ekenin aıtady.
Memleket basshysy «memlekettik basqarýjúıesine merıtokratııa negizinde laıyqty, bilimdi adamdar ǵana kelýi kerek.Úmitkerlerdi tańdaýdyń basqa qaǵıdasy bolýy múmkin emes» dep atap ótti. AldymenMemleket basshysy prezıdenttik kadrlardyń tizimin qurýdy usyndy. Oǵan eldiń barlyqaımaqtarynyń eń úzdik 300 ókili kiredi.
Q.Toqaev Qazaqstannyń ózgerýindegijastardyń róline erekshe nazar aýdarady. Biraq reforma ata-babalardyń molmurasyna negizdelýi kerek. Sondyqtan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentinińsóılegen sózinde «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń qundylyqtary bizdiń bastyrýhanı baǵytymyz bolyp qala beretindigi basa aıtylǵan. Tarıhty qurmetteý,Otanǵa degen adaldyq, ǵylym men bilimge qushtarlyq - munyń barlyǵy bizdińhalqymyzdyń qundy qasıetteri. Bul qasıetter halyqtyń birligi men jasampazdyqkúshin nyǵaıtady, eldiń básekege qabilettiligin arttyrady.
Ekonomıkalyq reformalar saıasıtransformatsııaǵa alyp keleri sózsiz. Eger oryndalmasa, onda ekonomıkada toqyraýbastalady. Bul jóninde Margaret Tetcher: «Bir kúni Qytaıdaǵy ekonomıkalyqózgeristerdiń artyp kele jatqan qozǵaýshy kúshi saıası ózgeristerge alyp keledi.QHR-da adam quqyqtaryn qatań túrde saqtaý arqyly saýda jáne aqparat arnalarynashyq ustaý - bul uly áskerı derjavany ekonomıkalyq alpaýyt elge, halyqaralyq qoǵamdastyqtyń senimdi múshesine aınaldyrýdyń eń tıimdi tásili», -dep aıtty.
Damýdyń basqa quramdas bóligi - bılikpen qoǵam arasyndaǵy dıalog qaǵıdasy. Qasym-Jomart Toqaevtyń ulyqtaý sózindepikirlerdiń plıýralızmin moıyndaýǵa negizdelgen dáıekti jáne mazmundy dıalogtyńqajettiligi aıtyldy. Ol birliktiń múlde qaıshylyqtar men ártúrli pikirlerdińbolmaýyn bildirmeıtinin túsinedi. Ol úshin bul máseledegi negizgi baǵdar -«Ár alýan pikir - birtutas ult» formýlasy.
Eldi basqarýdyń demokratııalyq stılinekóshý - kópsatyly protsess. Qatelikter jınaqtalǵan jaǵdaıda saıasıtransformatsııanyń saldary qaýipti bolýy múmkin. Itshak Adızestiń :«Bıýrokrattarbárin ózinshe isteýge daǵdylanǵan. Olardyń ádetti jumys tásilin ózgertip,yntymaqtastyqqa qol jetkizý úshin, múmkin bolsa, kóp kúsh salý kerek» dep aıtqanybar.
Búkil qoǵam ókilderi, onyń ishindejastar da kiretin Qoǵamdyq senim ulttyq keńesi dıalog quraly bolýy kerek.Árıne, bul organ memlekettik bıliktiń saılanbaly organdarynyń, ıaǵnımáslıhattar men Parlamenttiń qyzmetin almastyrmaýy kerek. Biraq ýaqyt kútpeıdi.Dıalog alańdary saıası reformany qazirden bastap qoldaýy kerek. Ulttyq keńesqyzmetiniń tıimdiligi onyń quramymen ǵana emes, sonymen birge Prezıdenttińsheneýnikter men memlekettik organdardy azamattyq qoǵamnyń barlyqınstıtýttarymen yntymaqtastyqta bolýǵa baǵyttaýymen anyqtalady.
Qasym-Jomart Toqaevtyń aldynaqoıylǵan mindetter – óte kúrdeli ári mańyzdy. Al olardy Prezıdent pen memlekettikapparattyń ǵana kúshimen sheshý múmkin emes. Sondyqtan ol qoǵamnyń negizgiproblemalaryn talqylap, saılaýaldy tuǵyrnamany iske asyrýdyń mazmundy josparynqurýda birlese jumys isteýdi usynady. Q.Toqaevtyń ózi atap ótkendeı, bul qujattahalyqtyń eń jaqsy ıdeıalary men usynystary kórinis tabatvn bolady.
Túrli salada shekteýleri kóp qoǵamnan ashyq demokratııaǵa ótý árqashan qıyn bolatynyn este ustaǵanjón. Mundaı aýysý jańa saıası mádenıettiń, minez-qulyq pen daǵdylardyńqalyptasýyn, adamdardyń sanasynda qatyp qalǵan burynǵy ádetterdenbas tartý qajettigin bildiredi. Erkin bolǵysy keletin kez kelgen qoǵam barlyq azamattardemokratııanyń teorııasy men praktıkasyn túsine alatyn deńgeıge jetýi kerek. Bulúshin bilim berý júıesi, buqaralyq aqparat quraldary, qoǵamdyq uıymdar,partııalar jáne t.b. birlesip, kúsh salýy kerek. Tranzıttik elderde demokratııaǵadegen jeńildetilgen kózqaras tendentsııasy bar. Onda adamdar ınstıtýttardyń,quqyqtar men mindetterdiń jáne ıdeıalardyń ózara is-qımylynan góri jeke adam bostandyǵynyń kepildikterin baıqaıdy. Mańyzdy bir jaǵdaıdy túsiný qajet - demokratııamúmkindikter berip qana qoımaıdy, sonymen qatar azamattarǵa mindetter de júkteıdi.
Alda mańyzdy mindet tur – azamattar arasynda jańa saıası mádenıet qalyptastyrýkerek. Qoǵamdyq ómirge aralasý nátıjeli bolýy úshin adamdar áleýmettikproblemalar týraly jergilikti, aımaqtyq jáne ulttyq deńgeıde habardar bolyp,jeke jáne qoǵamdyq múddelerdi biriktire alýy kerek. Ózge pikirge degentózimdilikke úırenip, yntymaqtastyqta bolyp, ymyraǵa kele bilý kerek. Olarzańdy, legıtımdi bılikti, jeke menshik jáne jeke quqyqtardy qurmetteýi kerek.
Memlekettik saıasatqa qatysty jańatásilder Qasym-Jomart Toqaevtyń ekonomıkadaǵy, saıasattaǵy jáne halyqaralyqqatynastardaǵy jańa tendentsııalardy eskere otyryp, qoǵamdy ıntegratsııalaýsaıasatyn jalǵastyratyndyǵyn kórsetedi. Alda úlken jumys kútip tur, alaıdaulyqtaý sózine úlken úmit artýǵa bolady, sebebi onda qoıylǵan maqsattar azamattardyń oıyna saı kelip, Qazaqstanhalqynyń qoldaýyna súıenedi.
Prezıdent Q.Toqaevtyń ulyqtaýsózindegi negizgi basymdyqtarmen qatar, onyń elimizdegi eń joǵary laýazymdaǵy qyzmetiniń alǵashqy aılarynyń nátıjeleri uzaq talqylanyp, óz baǵasyn alady depboljaýǵa bolady. Qazaqstandaǵy bılik tranzıtiniń ózindik erekshelikteri bar ekenin eskerý kerek. Olar memlekettik basqarýdyń ártúrliádisteriniń ózara baılanysymen anyqtalady. Tarıhty bilý qazirgi zamandy jáne damý perspektıvasyn uǵyný úshin jaıdan-jaı kerek bolǵanjoq.
Tranzıt nemese reformalar kezeńindegimemleket basshylarynyń qyzmetine, ásirese, osy oqıǵalar kezinde jarııalanyp,berilgen baǵa óte qarama-qaıshy bolýy múmkin.
Mysaly, Amerıka Qurama Shtattarynyńtarıhyndaǵy mańyzdy kezeń bolyp sanalatyn HH ǵasyrdyń 30-shy jyldarynyń ortasymen ekinshi jartysy Prezıdent F. Rýzvelttiń «jańa baǵyty» dep ataldy. Oǵandegen kózqaras aıtarlyqtaı jaqsy bolǵan joq. Keıbir zamandastary F.D. RýzveltAQSh-taǵy fashızmdi qoldaıdy degen pikir aıtsa, basqalary, kerisinshe, onyńreformalaryn sotsıalıstik dep sanady. Keıde «jańa baǵyt» qos pikirdiń jıyntyǵyretinde kórsetilgen. 1960 jyldardyń basynda amerıkalyq tarıhnama «Jańabaǵyttyń» oń sıpaty týraly konsensýsqa qol jetkizdi. Degenmen, qarsy pikirleráli de bolsa tabylyp jatady.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń«Jańa baǵytyna» ultshyldyq, kommýnızmnen bastap lıberalızmge deıin ár túrli pozıtsııadan baǵa berýge bolady. Qazaqstanda saıası áralýandyqtyń barlyq spektribar. Biraq Q.Toqaev jalpyulttyq maqsattardy anyqtaýda jáne oǵan qol jetkizýdejalpyulttyq konsensýs usynatyndyǵyn umytpaý kerek. Patrıotızm men bolashaqtybirlese aıqyndaý qoǵamnyń barlyq salalaryn biriktirýi tıis. Sonymen qatar,bolashaq úshin qoǵamnyń osyndaı birligin saqtaıtyn saıası jáne memlekettikınstıtýttar qurylýda. Bul – eń bastysy.
Avtor: Berik Ábdiǵalıuly