Uly Jeńis: Germanııada qaza tapqan B.Júsipbaevtiń beıitin urpaqtary 70 jyldan keıin tapty
Qyzylorda oblysynyń týmasy Bákir Júsipbaev qan maıdanǵa 1943 jyly attanyp, Ýkraına, Belarýs, Polsha úshin bolǵan shaıqastarǵa, Germanııa jerindegi alǵashqy maıdandarǵa qatysty. Týmysynan sózge de, iske de berik Bákir maıdanda da asqan sheber uıymdastyrýshy qabiletimen kózge túsip, qatardaǵy jaýyngerden vzvod komandırine deıin kóteriledi. Óziniń qol astyndaǵy jaýyngerlerdi talaı márte ózi bastap, keýdesin oqqa tosqan Bákir ata úsh márte jaralanǵan eken. Degenmen jazylar-jazylmastan, soǵysqa qaıta attanyp otyrdy. El namysyn, ult múddesin bıik ustaǵan arda erdiń, qazaqtyń batyr ulynyń isi osyndaı bolsa kerek...
Otan úshin ot keshken Bákir Júsipbaevtyń ǵumyry 1945 jyldyń 27 naýryzynda, Uly Jeńiske 40 kún qalǵanda qıylyp, týǵan qyzyn qushpastan, Germanııanyń Reıtveın eldimekeninde eren er qapyda qara jermen qaýyshty.
«1945 jyldyń 24 naýryzyna deıin hattar úzdiksiz kelip turǵan», - dep eske alady Turǵanaı apa. - Keıin hattar kúrt tyıylǵanda, úıimizdiń ishi bir qaıǵynyń bolǵanyn sezdik. Sebebi ákem, qoly qalt etken kezde maıdannan hat jiberýdi esh umytpaıtyn. Elge, týystaryna degen saǵynyshyn solaı basatyndaı kórinetin. Biz de onyń hatyn erekshe kútetinbiz...».
1943 jyly armııaǵa alynǵan Bákir birden qan maıdanǵa attandyrylady. Eldiń batys bóligin, Ýkraın jerin nemis basqynshylarynan azat etý kerek boldy. Sol joryqta KSRO áskeri jaýdyń shebin shegerip, biraz eldimekenderdi bosatqan. Al 1944 jyly kishi leıtenant ataǵyn alyp, vzvod komandıri atanǵan Bákir ata óz hattarynda Belarýs eline kirgenin jazady. «1944 jyldyń tamyz aıy, biz Mınskige kirdik», - delingen hattardyń birinde. Tórt aıdan soń onyń dıvızııasy Polshanyń Lıýblın qalasyna enedi. Óz hattarynda jaýynger Bákir Júsipbaev Polshadaǵy soǵysta qııan-keski urys bolǵanyn baıandaıdy. «Árbir kóshe, árbir úı úshin keskilesken urys júrip jatyr. Soldattardan shyǵyn kóp, biraq keńes áskeri moıymaıdy, jaýdyń betin asqan erlikpen túrip tastaýda», - dep jazdy ol.
Bákir ata óz hattarynda Keńes áskeriniń árbir qadamyn jazýǵa tyrysady. Múmkin eldiń azat etilýi alys emes, jeńis bizdiń enshimizde bolatynyn jetkizý arqyly kóńili ýaıymǵa toly halyqqa medeý bermek te bolǵan shyǵar.
«1945 jyldyń 21 qańtary, gospıtaldan shyqtym. Sýretimdi salyp otyrmyn, úlkeıtip qoıarsyzdar», - deıdi endi bir habarynda áldenebir jamandyqtyń jaqyndaǵanyn sezgendeı.
1945 jyldyń 10 naýryzynda kelgen hatynda sýyt kúdik taǵy bilinedi: «Fashısterdi óz bosaǵasynda janshyp tastaý úshin attanyp baramyn, bul sońǵy shaıqas bolsa kerek. Jýkovtyń komandovanıesi. Oder jaǵasy boıyndamyn». Qarap otyrsaq, jaýyngerler bul shaıqastyń sońy úlken shyǵynmen aıaqtalatynyn sezgen de, bilgen de bolýy múmkin.
«Men amanmyn, fashısterdi jeńemiz, oǵan senimdimin», - deıdi 1945 jyldyń 22 naýryzynda keskilesken soǵystan aman qalǵan B.Júsipbaev.
Al 24 naýryzda jazǵan óziniń eń sońǵy hatyn vzvod komandıri Bákir Júsipbaev mynadaı sózdermen aıaqtaıdy: «Maıdannyń jeńisteri jalǵasýda, aq jol bolsyn elge, aman-saý oralýǵa jazsyn dep tileımin». Degenmen... oǵan aman-esen oralý mańdaıǵa jazbapty... Soǵystyń aıaqtalýyna 40 kún qalǵanda, 1945 jyldyń 27 naýryzynda ol oqqa ushyp, Reıtveın poselkesiniń qasynan ótetin Oder ózeni mańynda jantásilim etedi. Al 1945 jyldyń 1 mamyrynda Reıhstag basyna Keńes Odaǵynyń qyzyl týy tigiledi...
Sodan beri ákesiniń júzin ómirinde kórmegen Turǵanaı apa jan tynyshtyǵyn tappaı ákesiniń qabirin izdeýmen ótip keledi.
«Sol hattar arqyly ákemdi izdestirýmen bolyp kelemin. 1977 jyly Qyzyl Krest qoǵamynan tómendegideı habar keldi: «1908 jyly týǵan Júsipbaev Bákir. Qyzmeti - Gvardııalyq atqyshtar dıvızııasynyń №79 gvardııalyq atqyshtar polkiniń №220 atqyshtar vzvodynyń komandıri. 1945 jyly 27 naýryzda qaza tapty, Germanııa. Brandenbýrg provıntsııasy Reıtveın poselkesi. Biraq onyń qaı jerde jerlengeni belgisiz bolatyn», - deıdi Turǵanaı apa.
Tek bir jyl buryn «Frontovık» portalynan mynadaı bir qyzyq derekter tabylady. Onda: «Reıtveın poselkesinde Keńes Odaǵynyń baýyrlastar qabirinde jerlengen keńestik jaýyngerlerdiń tizimi. Barlyǵy - 3 000 jaýynger, olardyń tek 719-ynyń attary belgili. Munda ıÝsýpbaev Bakır jerlengen», - degen sózder bar. Germanııada Reıtveın aýylyndaǵy eskertkishte Bákir batyrdyń esimi tur eken.
«Ákem hattardy úzdiksiz jazyp otyrdy. Bizge qatty alańdap júrdi. Sondyqtan da bolar óziniń jaýyngerlik erlikteri týraly, soǵystaǵy bolǵan aýyrtpalyqtardy jaza bermeıtin. Úsh ret jaralanǵanyn da aıtpapty. Eki ret Ýkraınada, bir ret Polshada jaralanǵan. Iá, soǵysta denesi úsh ret jaralansa da, jazylysymen kóp keshikpeı qan maıdanǵa qaıtadan shyǵyp otyrǵan. Ol ómiri qıylǵanǵa deıin hattardy jazýyn toqtatpaǵan edi. Aýyr aıqastan keıin, sál tynyshtyq ornaǵanda qoly qalt etse, okopta jatyp, hat jazatyn. Maıdannan ol kezde hat ýaqytynda jetetin. Soǵys kezinde poshta qyzmetiniń janqııarlyǵy tańqaldyrady. Ol vzvod komandıri boldy jáne óziniń jaýyngerlerimen birge Brandenbýrg túbinde Oder ózeninde bolǵan alapat shaıqasta kóz jumdy», - dep eske alady batyrdyń qyzy.
«Kúıeýinen jıyrma jasynda qol úzip qalǵan Zınekúl anam ákemniń joqtyǵyn bildirtpeı, joqshylyqty kórsetpeı ósirdi. Qolynan is keletin, óte sheber kisi edi. Qyzylorda oblysy Jalaǵash aýdandyq turmys kombınatynda uzaq jyldar boıy tiginshi bolyp qyzmet istedi. Sol kezderi sotsıalıstik jarystardyń úzdigi bolyp, birneshe márte Qazaq KSR Joǵarǵy keńesiniń qurmet gramotalarymen marapattalǵan. Gazet betine de jıi shyǵaryp turatyn. Anam soǵys kezinde maıdan úshin jyly kıimder tigip, tańdy tańǵa jalǵap, eńbek etkenderin jıi eske alýshy edi. Beıbit kúnderi óziniń nemerelerine «jalqaý bolmańdar, eńbek etińder, taza, adal eńbek qana adamǵa nesibe bolady» dep otyratyn», - deıdi Turǵanaı apa.
Turǵanaı apaıdyń bul ómirde tek jalǵyz armanynyń oryndalmaı qala ma degen kúdik-sezigi kúni-túni maza bermeıtin kórinedi. Ol - ákesiniń qabirine týǵan jerdiń bir ýys topyraǵyn salyp qaıtý. Áke jylýyn sezinbese de, erlikpen qaza bolar aldynda jazǵan hattaryn oqyp, onyń jylýyn alýǵa tyrysatyn. Bala jastan adamdardan teperish kórmese de, taǵdyrdyń tálkegimen ákeden jetim qalǵan Turǵanaı apa búginde batyrdyń qabirine týǵan jerdiń bir ýys topyraǵyn jetkizýdi josparlap otyr. Abyroı bolyp jatsa, Germanııanyń Reıtveın aýylyna baryp, ákesine taǵzym etýdi arman etedi.
«Men ákemniń jalǵyz urpaǵymyn, menen basqa balasy, týysqandary da joq. Qazir jasym 70-ten asty. Ákemniń jatqan jerine nemeremmen birge baryp, topyraq salyp qaıtýyma Alla járdemin jasasa degen jalǵyz tilegim ǵana bar», - deıdi Bákir Júsipbaevtyń sońǵy tuıaǵy Turǵanaı áje.