Uly Otan soǵysyndaǵy qazaqstandyqtardyń tarıhı 65 sáti: soǵys bizderdi ómirdi baǵalaýǵa, al Otanǵa degen mahabbat pen halyqtar birligi ony jeńip shyǵýǵa kómektesti - ardager A. I. Hartov

ALMATY Mamyrdyń 5-i. KAZINFORM /Elena Ilınskaıa/ - Kóktemniń osynaý jaımashýaq jyly kúnderi biz atalarymyz ben ákelerimizdiń aldynda olardyń janqııarlyq eńbegi men jeńisi, bizderge beıbit ómir syılaǵandary úshin basymyzdy ıemiz. Búgingi kúni olardyń qatary sırep qalǵany ras. «QazAqparat» UK AQ tarıh betterin sıpattaı otyryp, Uly Otan soǵysynyń eń keremet sátteri men ardagerler ómiri jaıly áńgimeleıdi. Óziniń burynǵy áskerı ómiri jaıly almatylyq ardager, otstavkadaǵy maıor Aleksandr Iosıfovıch Hartov esine alady. Onyń ádemi kostıýminde kóptegen nagradalar, onyń ishinde «Otan soǵysy» ordeni, «Lenıngradty fashıster qorshaýynan azat etkeni úshin», «Erligi úshin», «Germanııany jeńgeni úshin», «Marshal Georgıı Jýkov atyndaǵy» medaldar, t. b marapattar jarqyraıdy.

- 9 mamyr tarıhta jáne bizdiń esimizde sovet jaýyngerleriniń qaharmandyǵyna baılanysty tarıhı kún bolyp qala beredi. Bul - beıbitshilik pen soǵysty bólgen kún. Barlyǵymyz úshin -Jeńis kúni - týǵan jeriniń bostandyǵy men egemendigi úshin qol ustasqan ulttar men halyqtar merekesi. Soǵys bizdi ómirdi, dostyqty, tabandylyq pen erlikti baǵalaýdy úıretse, Otanǵa degen súıispenshilik pen halyqtar birligi jeńýge kómektesti, biraq jeńis úshin biz qymbatqa tústi... Kóptegen adamdar maıdan dalasynda mert boldy... Bizder, ardagerler, únemi jáne barlyq jerde jastardy bizdiń kópultty januıamyzda beıbitshilik pen tynyshtyqtyqty saqtaı jáne baǵalaı bilýge shaqyramyz.

- Aleksandr Iosıfovıch, Siz qandaı soǵystarǵa qatystyńyz?

- Men 110 atqyshtar dıvızııasynyń 204 atqyshtar polkiniń quramynda soǵystym, soǵys joldarymen Lenıngradtan Kenıgsbergke deıin bardym. Lenıngradtyqtar erligi, olardyń qaısarlyǵy men batyrlyǵy, meniń oılaýymsha, eshqashan umytylmaıdy. 900 kún boıy jaý áskerleriniń qorshaýynda bolǵan qala, berilmeı, shydamdylyq tanytty, eńbekti jalǵastyryp, Jeńiske senip, ómir súrdi. Lenıngrad qorshaýdan arylǵan soń áskerlermen batysqa jol tarttyq.

Óte aýyr soǵystar Kenıgsberg qalasy mańynda boldy. Jaý zor qarsylyq bildirdi. Bizdiń jaýyngerler qyzǵan ot qoınaýyna enip, úılerge tyǵylǵan árbir jaýdy qurtýǵa umtyldy. Sońynda vermahttyń qurtylmaǵan áskerleri qorshaýǵa alyndy. Osy jerde men ózime óte qymbat ekinshi áskerı nagradany - «Kenıgsberg qalasyn azat etýdegi erligi úshin» medalin keýdeme taqtym. Odan keıin Latvııaǵa jiberildim, sonan soń Estonııaǵa, onda men orman ishindegi satqyndardy qýdym, soǵys aıaqtalǵannan keıin Fınlıandııadaǵy shekarada boldym. Sondaı-aq, men Baltyq teńiz flotynda bolý baqytyna ıe boldym.

- Sizdiń alǵashqy urysqa qatysqanyńyz, áskerı dostaryńyz esińizde me?

- Ondaıdy eshqashan esińnen shyǵara almaısyń. Bizdi Lenıngrad maıdanyna jap-jas kúıimizde ákeldi. Biz bekiniste otyra almadyq, jaýmen qashan shaıqasamyz dep asyqtyq . «Shaldar» bizderdi tań ata fashıster oq jaýdyrtady dep eskertse de, blındajdan shyǵyp, alǵa umtyldyq. Mergender oǵynan bizdiń balalardyń teń jartysy opat bolǵanda ǵana, soǵystyń ne ekenin túsindik. Artıllerııa oǵyn tosqaýyldap, týra bekinisterden bizdiń tankiler de shabýylǵa shyqty. Bir ýaqytta qasymyzǵa kelgen tank toqtaı qaldy, odan shyqqan jas leıtenant bizdi otyrǵyzbaq oımen «jaıaý áskerler, sender, jaıaý kóp júretin bolasyńdar, sondyqtan tankke otyryńdar, aparyp salaıyq» dedi. Biz tórt adam, ishinde men bar, tankige júgire minip, ekeýimiz -oń, taǵy ekeýimiz sol jaǵyna otyrdyq. 200 metr júrmeı jatyp, nemis artıllerııasynyń ashqan oǵyna tap boldyq, bir snarıad tanktiń týra oń jaq bortyna qulap, jarylys ekpini bizderdi jan-jaqqa laqtyrdy .

Men toǵaı arasyndaǵy shuńqyrda esimdi jıdym, tap fashıster tyǵylatyn jerde, qarýsyz...

Men osy kúnge deıin oılanamyn, meniń jolym bolǵysh dep, meni óltirgen joq, tek basymnan qarýmen bir qoıdy. Meni dosym (taıaý jerde bolǵan) jáne jas medbıke qutqaryp qaldy . Kelesi kúni aldyńǵy shepke, óz bólimime qaıtarymda men NKVD otrıadyna tap boldym. Olar tazartý jumystaryn júrgizip, soǵystan qashqandardy ustap júr eken. Jalǵyz, qarýsyz men álbette, qashqynǵa uqsaımyn jáne qalaısha olarǵa jaǵdaıymdy dáleldep bere alamyn. Meni qamap qoıdy, trıbýnaldy, shtrafbatty tosýdamyn. Meniń taǵy da jolym boldy, bólimge meniń starshınam kelip, meni alyp ketti. Osylaısha, jolym boldy...

Rossııanyń bir óńirinen osynaý jas jigit Almatyǵa, áskerı boryshyn ótep, 1954 jyly keldi. Ol jerde ony soǵys aıyrǵan jas kelinshegi tosýda edi. Beıbit zamanda erli-zaıyptylar azamattyq mamandyqtarǵa ıe boldy, Aleksandr qurylysshy bolsa, Polına trıkotaj tigin fabrıkasynda jumys istedi. Soǵys ardageri men eńbek ardageriniń búgingi tańtaǵy basty baılyqtary - juby jazylmaǵan januıa, qyzy men kúıeý balasy, tórt nemeresi jáne bir shóberesi. Bıylǵy jyly Uly Otan soǵysynyń ardageri jubaıymen birge ómirlik úlken oqıǵany - úılený toılarynyń 60 jyldyǵyn atap ótti.