Uly dalanyń tarıhy - uly halyqtyń tarıhy - Jańabek Jaqsyǵalıev
Batysqazaqstandyq ǵalymnyń aıtýynsha, QR Tuńǵysh Prezıdenti -Elbasy N.Nazarbaevtyń sońǵy eki jylda birinen soń biri jaryq kórgen qos maqalasy ulttyq sananyń qaıta túleýine erekshe serpin berip, silkinis jasady.
«Bizdińshe, Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» atty strategııalyq maqalasyndaǵy birinshi bólimniń «HHІ ǵasyrdaǵy ulttyq sana» dep aıdarlanýy, sonyń ishinde «ulttyq kod», «ulttyq biregeılik», «ulttyq dástúr» degen uǵymdardyń qadap aıtylýy kezdeısoq emes», - dedi Jańabek Jańabaıuly
Onyń aıtýynsha, uzaqqa sozylǵan otarshyldyq ezgiden ulttyq sanamyz ábden janyshtalyp, kómeskilenip, álsirep shyqqan halyqpyz.
«Onyń ústine el táýelsizdigimen birge naryqtyq ekonomıkaǵa negizdelgen kapıtalıstik damý hám ǵalamdaný aıqara esigin ashyp, ǵasyrlar boıy deformatsııaǵa ushyrap, ábden silikpesi shyqqan ulttyq sanamyzdy kezekti aýyr soqqylardyń astyna ala bastady», - dedi ol.
Sarapshylardyń pikirinshe, qoǵamdyq formatsııalardyń aýysýy tusynda qundylyqtardyń quldyraýy - zańdy qubylys. Sáıkesinshe, buǵan tótep berýdiń birden-bir joly - ulttyq ımmýnıtetti kúsheıtý ekendigi jyl ótken saıyn ótkirlenip, san qyrynan jarqyrap, aıqyndala tústi.
Saıyp kelgende, qazaqtyń alys bolashaǵyn búginnen bastap boljaýǵa umtylys jasaǵan «Rýhanı jańǵyrý» strategııasynda kóterilgen aýqymdy máseleniń túıini, búgingi óskeleń urpaqqa beriler «bilim - jahandyq, tárbıe - ulttyq» bolý kerek degenge saıady.
Ásirese, jahandaný ajdahasy alash dalasyna aýyz salǵaly ulttyq qunardyń ýyzyna qanǵan tehnokrattyq ult qalyptastyrý kezek kúttirmeıtin mindet ekeni kún tártibine shyqty.
Qysqasy, elimizde memleket quraýshy ult sanynyń tabıǵı ósimimen birge ulttyq ıdeologııa memlekettik saıasattyń quramdas bir bóligine aınaldy. Sonyń aıqyn dálelindeı, Elbasy N.Nazarbaev «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasyn «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń zańdy jalǵasy ekendigine toqtaldy.
Tarıhqa sál sheginis jasasaq, elimiz táýelsizdigin jarııalaǵan 1991 jyly respýblıkamyzdaǵy jalpy halyq sanynyń 40 paıyzyna áreń ıek artqan jer ıesi qazaq halqynyń búginde 75 paıyzǵa jaqyndaýy - túsingen janǵa kóp mán-jaıdyń aıǵaǵy. Osy oraıda halyq jazýshysy Muhtar Maǵaýınniń osydan ondaǵan jyl buryn aıtqan «Qudaıǵa shúkir, biz búginde 10 mıllıonnan astyq, endi qurymaımyz» degen qanatty sózi eske túsedi.
Ǵalymnyń paıymdaýynsha, osy rette frantsýz jazýshysy Jermena de Stal aıtpaqshy «Táýelsiz halyqta ǵana ulttyq minez bolatynyn» umytpaǵanymyz jón. «Rýhanı jańǵyrý» jáne «Uly dalanyń jeti qyry» aıasynda qolǵa alynyp, elimiz ben óńirimizde atqarylyp jatqan qyrýar sharýalardy osyndaı jasampaz jobanyń bastapqy qadamy retinde qabyldaýymyz kerek.
Óıtkeni ulttyq rýh, ulttyq múdde, ulttyq namys atalatyn qasıetti uǵymdardyń qaıtadan jańǵyrýy biz sııaqty balaýsa, jaýqazyn, qııaǵa kózin qadaǵan jas táýelsiz memleket úshin asa mańyzdy. Ásirese, sońǵy jyldary Elbasy bıik minbelerden jasaǵan baıandamalary men suhbattarynda «Uly dala» uǵymyn tilge jıi tıek etip, saıası leksıkonda bul tirkes turaqty qoldanysqa engendikten, qulaqqa sińisti bola bastady.
Aqıqatyn aıtsaq, ejelgi dúnıe men orta ǵasyrlarda bizdiń uly babalarymyzdyń uly ımperııalar quryp, kók saýyt kıgen túrki qaharmandary mingen tulparlardyń dúbiri Eýrazııanyń saıyn dalasynyń apshysyn qýyryp, kóshpelilerdiń dúbirli dańqyna búkil álemniń dúrkireı qol soqqany tarıhı shyndyqtan alshaq jatqan joq.
Elbasy N.Á.Nazarbaev «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasynda: «Árıne, ejelgi Rım degen qazirgi Italııa emes, biraq ıtalııalyqtar ózderiniń tarıhı tamyrymen maqtana alady. Bul - oryndy maqtanysh. Sol sııaqty ejelgi gottar men búgingi nemister de bir halyq emes, biraq olar da Germanııanyń mol tarıhı murasynyń bir bólshegi. Polıetnıkalyq baı mádenıeti bar ejelgi Úndistan men búgingi úndi halqyn tarıh tolqynynda úzdiksiz damyp kele jatqan biregeı órkenıet retinde qarastyrýǵa bolady», - dep jazdy.
Osy jerde bizdiń de ata tarıhymyzda qazirgi jas urpaqtyń boıyn maqtanysh sezimin kerneıtin mysaldardyń az emes ekenin aıta ketýdiń esh artyqtyǵy joq. Máselen, HІ-HІІІ ǵasyrlardyń basynda negizinen qazirgi Qazaqstan terrıtorııasynda dańqty ata-babalarymyz qurǵan Deshti Qypshaqtyń jer aýmaǵy Ertis ózeninen Dýnaıǵa deıingi ulan-ǵaıyr aýmaqty alyp jatqanyn kóz aldymyzǵa elestetip jáne búkil álemde olardyń jer aýmaǵyna teń keletin birde-bir memleket bolmaǵanyn eskersek, Uly dalany ǵasyrlar boıy mekendegen uly halyqtyń tarıhyna súısinbeske lajyń joq.
Keltirilgen bir ǵana derektiń ózinen búginde bizdiń terrıtorııamyz jóninen álemde aldyńǵy toǵyzdyqqa kiretinimizdiń syry anyqtala túsedi. Sóz oraıynda taǵy bir nazar aýdararlyq nárse, qazaq halqynyń jer aýmaǵy jóninen ultqa shaqqanda dúnıejúzinde aldyńǵy oryndardyń birinde ekeni ultymyzdyń erlik, batyrlyq, jaýyngerlik dástúrin pash etedi.
«Oıymyzdy tobyqtaı túısek, sońǵy eki jylda «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń aıasynda qazirgi qazaq qoǵamyn, ásirese, jas urpaqty otanshyldyqqa, eljandylyqqa, ultjandylyqqa baýlıtyn orasan zor jumystardyń bastalǵanyn joqqa shyǵarý múmkin emes jáne onyń júıeli, tııanaqty, kásibı túrde jalǵasa berýine búkil el-jurt bolyp jumylýymyz kerek», dep túıindedi oıyn Jańabek Jaqsyǵalıev.