Ulttyń asyl qazynasy
Jáı kúnderi bul qoljazba qazynanyń birinshi jáne tórtinshi betteri oq ótpeıtin arnaıy shyny qorapqa salynyp kópshiliktiń nazaryna shyǵarylyp otyrady. Qaǵazdyń sapasyn saqtaý úshin qorapsha ishi gelıı jáne sý býymen toltyrylǵan. Túnde qaǵaz betteri jerasty qoımasyna túsirilip, olardy atom jarylysyna tótep bere alatyndaı shamada jasalynǵan bes tonnalyq esiktiń arjaǵynda saqtaıdy. Konstıtýtsııanyń tolyq mátinimen dúıim el tek jylyna bir ret 17 qyrkúıekte, ıaǵnı osynaý qujatty qurastyrýshylardyń qol qoıǵan kúnine oraı tanysa alady.
Árıne, biz óz Konstıtýtsııamyzǵa mundaı joralǵy jasap otyrǵanymyz joq. Alaıda, bul qazaqstandyqtar eldiń Ata Zańyna syılastyqpen ári zor qurmetpen qaramaıdy degendi áste bildirmeıdi. Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń ıegeri Orazaqyn Asqardyń «Ata Zańym» atty óleńiniń myna bir shýmaǵynda aıtylǵandaı: «Álemge el peıilin tanystyrǵan,
Zańym - eń adamgershil, halyqshyl zań.
Tilim tur onda aıtysta ádil jeńip,
Mártebe memlekettik alyp tynǵan.
Qorǵalar elim tutas, jerim bútin,
Qol suǵyp eshkim syrttan aıtpas úkim.
Zańda aıqyn mindetterim, quqyqtarym,
Aqtaıtyn el úmitin, ana sútin».
Saıyp kelgende 1995 jyly qabyldanǵan elimizdiń eń basty qujaty otanymyzdyń tarıhynda Qazaqstandy jańasha bir damý satysyna kóteretin aıryqsha da aıtýly oqıǵa boldy. Qoǵam men jeke adam múddelerin barynsha jaqyndatatyn, biriktiretin demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq, áleýmettik erikti qoǵam qurýǵa tolyqtaı jol ashyldy. Ekonomıkada naryqtyq qarym-qatynastardy, saıasatta saıası-ıdeologııalyq sanalýandylyqty ornyqtyrýǵa múmkindik týdy. Memlekettiń negizgi ári birden bir qundylyǵy retinde adam, onyń ómiri, quqy jáne bostandyǵy zańdylyq turǵydan tolyq moıyndaldy.
Mańyzdysy sol, Konstıtýtsııa aıqyndaǵan maqsattardyń kópshiligine búginderi Qazaqstan qol jetkizip otyr. Aıtalyq, elimizdiń zaıyrly memleket ustanymyna degen beriktigi Qazaqstanda dinniń memleketten bólektengenimen ǵana emes, sondaı-aq qoǵamdyq qatynastardy retteýde ulttyq izgiliktermen, dástúrlermen jáne zańdylyqtarmen qatar dinı qundylyqtardyń da mańyzdy oryn alatynymen erekshelenedi. Qazir elimizde 130 etnos ókilderi men 40-tan astam konfessııalar beıbit qatar ómir súrýde. Osyndaı ymyra-birshiliktiń, tynymsyz tirshiliktiń arqasynda Qazaqstanda beıbitshilik, qalyptylyq nyq ornyǵyp, ekonomıkada álem tańǵalarlyq oń ózgerister oryn alýda. Naqtyraq aıtsaq, táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary kezikken qıyndyqtardy abyroımen eńsere aldyq. Biz Ońtústik-Shyǵys Azııa daǵdarysynan jáne sońǵy álemdik daǵdarystan óttik. Biraq qarjylyq daǵdarysqa qaramastan sońǵy úsh jylda zeınetaqyny eki esedeı ósirdik. Ústimizdegi jylǵy shildeden bıýdjettik sala qyzmetkerleriniń eńbekaqysy taǵy da 30 paıyzǵa ósti.
Bárimizge belgili, qazir Batys elderiniń keıbir memleketterinde defolt jaǵdaıy oryn alyp, eńbekaqy men zeınetaqy azaıýda, zaýyttar toqtaýda, kásiporyndar jabylýda, memlekettik shyǵystar qysqarýda. Al, Qazaqstanda 2010 jyldan beri Údemeli ındýstrıaldyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasy júzege asyrylyp keledi. Sol jyly 152 nysan berilip, 25 myń jumys orny quryldy. Bıyl alǵashqy jartyjyldyqta 114 mlrd. teńgeni quraıtyn 75 ınvestıtsııalyq joba iske asyryldy. Jyl sońyna deıin taǵy 129 jobany iske qosý kózdelip otyr.
Jalpy, ishki jáne syrtqy saıasatymyzdy saýatty júrgize kele qazaq degen ultty, Qazaqstan atty jańa táýelsiz memleketti dúnıejúzine pash ettik, sóıtip kúlli álemge tanyta bildik. Sonyń nátıjesinde alpaýyt memleketter Qazaqstandy postkeńestik aýmaqta birinshi bolyp naryqtyq ekonomıkasy bar memleket dep moıyndaýmen qatar bizdiń eldiń táýelsizdigine, shekarasynyń tutastyǵyna, beıbitshiligine kepildik beretin qujatqa qol qoıdy. Munan soń Qazaqstan qazba jáne ózge baılyqtardy eksporttaýǵa halyqaralyq deńgeıde shek qoıatyn «Djekson-Vens» qara tiziminen syzyldy, sóıtip óziniń álemdik rynokqa kedergisiz shyǵýyna múmkindik aldy.
Qazaq eli búgingi kúni álemdik naryqta bıdaı satýdan áıgili altylyqqa kiredi, al un eksporttaýdan úsh jyl qatarynan aldyna jan salmaı keledi. Máselen, dúnıejúzilik naryqtaǵy un eksportynyń bir jyldyq kólemi 11,5 mln. tonna bolatyn bolsa, osynyń 19 paıyzy bizdiń eldiń úlesinde. Al, ishki naryqtaǵy ózimizdiń jyldyq tutynýymyz 2,681 mln tonnaǵa para-par. ıAǵnı, bul jylyna ár qazaqstandyqqa 167 keli un ónimderinen aınalady degen sóz. Elimizdiń bıylǵy bıdaı eksportynyń áleýeti jyldaǵydan kem bolmaıtyny anyq. Osy tusta mynany eskergen jón. Álemdik astyq óndirisi bıylǵy jyly 674 mln tonnany quraıdy dep eseptelingenmen tutyný qajettiligi 1,83 mlrd tonnaǵa jetip otyr. Endeshe, otandyq óndirýshiler úshin jańa naryqtardy ıgerip, astyqty ólkeniń múmkinshiligin tıimdi paıdalanýǵa jol ashylyp otyr dep tolyq aıtýǵa bolady.
Sóz joq, kez kelgen qoǵamdaǵy sııaqty bizdiń jas memleketimizde de óz sheshimin kútip jatqan ózekti máseleler jetkilikti. Jumyssyzdyqpen kúresý, ınflıatsııany tejeý, eńbek ónimdiligin arttyrý, shıkizattan góri qaıta óńdeýge den qoıa otyryp otandyq básekelestikti kúsheıtý, tarıfterdi rettep baǵanyń shekten tys ósip ketýine tosqaýyl qoıý - solardyń bir parasy ǵana. Sonymen qatar, qoǵamdaǵy oryn alyp otyrǵan jemqorlyq, paraqorlyq, jaǵympazdyq, kóz boıaýshylyq, tamyr-tanystyq tárizdi keselderdi túbegeıli joıý da búgingi kún tártibiniń mindetteriniń biri. Osy oraıda, kemshilikterimizdi termelep, bir-birlerimizge túrli aıyptar taǵyp jatatynymyz, istiń baıybyna barmaı turyp qyzbalyqqa salynatynymyz jasyryn emes. Iá, osyndaı kóńil-kúıge berilgen kisilerdiń týǵan eliniń bolashaǵyna, balalarynyń erteńine shyn júrekterimen alańdaıtyndyqtaryn bildiretinderi túsinikti jáıt. Degenmen, týyndaǵan máseleni dabyrmen emes sabyrmen sheshýge jáne ol tek zańdylyq sheńberinde atqarylýy tıis. Eń mádenıetti qoǵam - zańmen ómir súretin qoǵam desek, Emmanýıl Kanttyń «Memleket degenimiz - quqyqqa baǵynǵan adamdar uıymy» degen sózi oıǵa oralady. Endeshe, quqyqtyq tárbıeniń kúsheıtilýi qajet.
Nege amerıkandyqtar óz eliniń Negizgi zańyna asa yjdaǵattylyqpen ári maqtanyshpen qaraıdy? Sebebi, sábı týǵannan bastap januıasynda, bala-baqshada, mektepte onyń boıyna quqyqtyq mádenıetti qalyptastyrý basty mindet bolyp sanalady. Amerıkandyq fılmderde: «Siz advokat shaqyrýǵa quqylysyz, esh nárse aıtpaýǵa quqylysyz. Ár aıtqan sózińiz ózińizge qarsy qoldanylýy múmkin...», degen sózderdiń aıtylatyny árbirimizge etene tanys. Negizgi zań olarda AQSh memleketiniń qarqyndy damýynyń birden-bir kepili retinde tanystyrylady. Al, amerıkan azamattyǵyn alar tusta: «Siz amerıka konstıtýtsııasyna senesiz be?», degen suraq qoıylady. ıAǵnı, konstıtýtsııa Amerıkada qutty bir ekinshi Bıblııa tárizdi kúıge kóshken. Olaı bolsa bizder de ózimizdiń árbir qımylymyzdy konstıtýtsııa talaptary sheńberinde júzege asyra otyryp, zańdylyqtary múltiksiz saqtalatyn quqyqtyq memleketti ornatýǵa atsalysýymyz qajet. Sonda ǵana bizder Ata Zańymyzda anyqtalǵan bıik mejelerdi baǵyndyra alamyz.
Eń asyl muratymyz eńseli el bolý edi. Keıingi tek eki ǵasyr ishinde qazaqtyń óz bostandyǵy jolynda eki júzden astam ult-azattyq kóteriliske shyqqany sonyń dáleli. Munan 20 jyl buryn qazaq jerinde atqan táýelsizdik tańy Altaı men Atyraý jáne baıtaq Saryarqa arasyn alyp jatqan darhan dalanyń tósin qanymen, terimen sýarǵan ata-babamyzdyń qasıetti kúresiniń zańdy jemisi, naqty nátıjesi emes pe? Sondyqtan da táýelsizdiktiń bizdiń bárimizge artar mindeti mol. Endi eńseli el bolýdyń jolyna shyndap túsýimiz kerek. Áýletimizdiń asýy da, dáýletimizdiń tasýy da óz qolymyzda. Oǵan Ata Zańymyz kepil.