Ulttyq testileý synaqtaryn talapqa saı uıymdastyrýdyń mańyzy zor - Q.Ábdıev, «Ulttyq testileý ortalyǵy» dırektory

ORAL. 15 aqpan. QazAqparat - Bıylǵy oqý jylynyń aıaqtalýyna da sanaýly aılar qaldy. Ustazdar qaýymyn, túlekter men olardyń ata-analaryn tolǵandyratyn basty jaıt - Ulttyq biryńǵaı testileý ekeni aıt­pasa da belgili. Al UBT-nyń bıylǵy erekshelikteri qandaı, shektik ball qansha bolmaq, test suraqtaryna nendeı ózgerister engizildi degen saýaldarǵa BQO-da jumys saparymen bolǵan QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «Ulttyq testileý ortalyǵy» RMQK dırektory Qalı Ábdıev bylaısha jaýap beredi.

- Ulttyq biryńǵaı testileý degenimiz - emtıhannyń syrttaı ótkiziletin túri. Bizge eń aldymen, osyny durys túsiný jáne túsindirý qajet. Bul degenińiz, jaı ǵana emtıhannyń túrin ózgerte salý emes. Eń negizgi másele, bilimniń sapasy men deńgeıine syrttan baqylaý jasaý. Osy jaıtqa mektep te, oqýshy da, ata-ana da daıyn bolýy kerek. ıAǵnı mektep bitirýshi túlek UBT-ǵa qatysý barysynda búkil Qazaqstan boıynsha saıysqa túsetinin, óz bilim deńgeıiniń respýblıkadaǵy 162 myń túlektiń bilim deńgeıimen salystyra tekseriletinin jete uǵynǵan jón. Kóp jaǵdaıda baspasóz betinde, jeke áńgimede ustazdar men ata-analar UBT-ny talqylaýǵa kirisip ketedi. Árıne, ár adam óz pikirin aıtýǵa, máseleni talqyǵa salýǵa quqyly. Áıtkenmen, QR «Bilim týraly» zańynyń 28-babynyń 9-bóliminde eger mektep bitirýshi mektep bitirgen jyly joǵary oqý ornyna túskisi kelse, UBT tapsyrýǵa mindetti ekendigi anyq jazylǵan. Sondyqtan biz zańdy oryndaýǵa mindettimiz.

- «Ulttyq testileý ortalyǵynyń» negizgi qyzmeti qandaı?

- Bizdiń maqsatymyz - Ulttyq biryńǵaı testileýdi uıymdastyrý jáne ótkizý. Bizdiń is-áreketterimizdiń bári de QR «Bilim týraly» zańyna, «Ulttyq biryńǵaı testileýdi ótkizý erejesine» sáıkes júrgiziledi. Odan basqa nusqaýlyqtar men úlgi-erejeler bar. Qazirgi tańda elimiz boıynsha 154 testileý ótkizý qosyny (pýnkti) bar. Olardyń 105-i aýdan ortalyqtaryndaǵy mektepterde, 49-y JOO-da ornalasqan. Jyl saıyn bizge pýnktterdi basqa mektepterge, máselen, jańa úlgimen salynǵan mektepterge aýystyrý týraly túrli usynystar túsedi. Olardyń barlyǵy bıyl eskeriletin bolady. Biraq qosymsha jańadan qosyndar ázirge ashylǵan joq. Oǵan ruqsat berilgen joq. Batys Qazaqstan oblysynda burynǵysha 9 qosyn jumys jasaıdy.

- Test suraqtaryn kimder jasaıdy?

- Test suraqtary qaıdan alynady, olardy kimder jasaıdy degen suraqtar jıi týyndaıdy. Tipti keıde Astanada kabınetterde otyryp alyp, test suraqtaryn oıdan shyǵarady degen syn da aıtylady. Bul, árıne, jańsaq pikir. Shyn mánisinde bul jumys bir jyl boıy júrgiziledi. Oblystyq bilim basqarmalarynyń usyn­balary negizinde barlyq óńirlerden bilikti, tájirıbeli ustazdar sarapshylarmen birlesken túrde test suraqtaryn jasaqtaıdy. Bizde pedagog kadrlardyń biliktiligin arttyrý ınstıtýttarynda testologııa kýrsy ótkizilmeıdi. Sondyqtan tipti tájirıbeli ustazdardyń ózi onyń erekshelikterin jete túsine bermeıdi. Sol sebepti biz olardy aldyn ala oqytamyz. Test tapsyrmalaryn jasaýshy avtorlardyń ju­mysy sarapshylar bekitken jaǵdaıda ǵana qabyldanady. 2008 jyldan beri UBT suraqtary men jaýaptary memlekettik qupııa bolyp sanalady. Bul jumystyń bári «Memlekettik qupııany saqtaý týraly» zańǵa baılanysty júrgiziledi. Test jasaqtaý jumystary arnaıy jab­dyqtalǵan bólmelerde júrgiziledi, ár is-áreket beınebaqylaý arqyly jazylyp otyrady. Test tapsyrmalarynyń bazasynan da bógde eshkim ruqsatsyz málimet ala almaıdy. Sonaý jyldary UBT suraqtary satylady eken, baǵasy pálen, túgen eken degen áńgime aıtylyp júrdi. Áldekimder tipti gazetke «test suraqtaryn jaýaptarymen satamyn» degen mátinde habarlama da berdi. Munyń barlyǵy - alaıaqtardyń isi. Emtıhan materıaldaryn jiberý úshin de biz arnaýly baılanysty qoldanamyz. Odan keıingi jumys belgili. Testileý ótetin kúni tapsyrmalar QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi ókiliniń qatysýymen testileý qosyndarynda ashylady.

- UBT men keshendi testileýdiń aıyr­mashylyǵy qandaı? «Mektep balamdy UBT-ǵa qatystyrmaı qoıdy, keshendi testileýge qatysýǵa májbúr boldyq» dep shaǵymdanýshylar da kezdesedi.

- «Altyn belgi» men «Úzdik attestatqa» úmitkerler, aǵymdaǵy jylǵy oqýshy­lardyń ǵylymı jarystary men jalpy bilim beretin pánder boıynsha res­pýblıkalyq olımpıadalardyń júlde­gerleri jáne bıyl JOO-ǵa túskisi keletin túlekterdiń barlyǵy mindetti túrde UBT-ǵa qatysýy tıis. Bıyl respýblıka boıynsha 162 myń adam mektep bitirse, shamamen 80 paıyzy testileýge qatysady dep kútilýde. Al ótken jyldary mektep bitirgender men oqý ornyn shetelde bitirgen azamattar, UBT-ǵa densaýlyǵy boıynsha qatysa almaǵan mektep bitirýshiler (QR BǴM-niń buıryǵyna sáıkes), UBT-ǵa qatyspaǵan halyqaralyq oqýshylarmen almasý jelisi boıynsha shetelde oqyǵan jalpy bilim beretin mektepti bitirýshiler jáne UBT-ǵa qatyspaǵan, ózbek, uıǵyr jáne tájik tilderinde oqytatyn jalpy orta bilim beretin mektepti bitirýshiler úshin talapkerlerdi keshendi testileý ótkiziledi. Bıyl kolledj bitirýshilerge baılanysty ózgeris bolýy múmkin. Burynǵydaı kolledj bitirýshiler mamandyqtary sáıkes kelgen jaǵdaıda JOO-ǵa UBT-syz qabyldanbaıdy, olar keshendi testileýge qatysý kerek degen sheshim shyǵaryldy. ıAǵnı tehnıkalyq, kásiptik bilimnen keıingi bitirýshiler 17 shildeden bastalatyn keshendi testileýge qatysýy qajet. Keshendi testileýge ótinish qabyldaý 20 maýsymnan bastalady.

Bul jerde aıta ketetin másele, oqý­shylardyń quqyqtary shektelmeýi tıis. UBT-ǵa qatysý nemese qatyspaý týraly sheshimdi oqýshynyń ózi qabyldaýy kerek.

- Bıyl UBT ótkizý barysynda ózge­ris bar ma?

-Pánder boıynsha ózgerister joq. Burynǵydaı matematıka, oqytý tili (qazaq mektepterin bitirýshiler qazaq tili, orys mektepterin bitirýshiler orys tili), Qazaqstan tarıhy jáne tańdaý páni. Ár pán boıynsha tapsyrmalar sany - 25. Bıylǵy jylǵy basty ózgeris - konkýrsqa qatysýǵa múmkindik beretin shektik baldyń ózgerýinde. Byltyr medıtsınalyq mamandyqtarǵa - 55 ball, al qalǵan mamandyqtar boıynsha 50 ball bolǵany belgili. Bıyl elimizdegi ulttyq ýnıversıtetterge túsý úshin shektik ball - 70. Olardyń qataryna Ál-Farabı atyndaǵy Qazaqtyń ulttyq ýnıversıteti, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıteti, Abaı atyndaǵy Qazaqtyń memlekettik ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti, Qazaqtyń ulttyq agrarlyq ýnıversıteti, Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaqtyń ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy, ulttyq óner ýnıversıteti, T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy, S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti kiredi. Basqa JOO-larǵa - 60 ball. Bitirýshi ár pán boıynsha «4» degen baǵadan kem emes ball jınaýy tıis. Óıtkeni odan kem bolsa, «2» dep esepteledi de, ekilik alǵan mektep bitirýshi JOO-ǵa túse almaıdy. Beıindik pán boıynsha keminde 10 ball alýy kerek. Ár pán boıynsha tapsyrmalar sany - 25. Testileý ýaqyty - 3,5 astronomııalyq saǵat, ıaǵnı 210 mınýttan turady.

Ótkizý merzimderine keler bolsaq, ótinish qabyldaý jyldaǵydaı 10 naýryzdan bastalady. Jylda on kún ishinde ótkizilse, bıyl testileýdi ótkizý ýaqyty bes kúnge uzartyldy. 2012 jyly UBT 1-15 maýsym aralyǵynda ótkiziledi. Shyǵarmashylyq emtıhandar 7 shildege deıin aıaqtalady. Konkýrstyq komıssııanyń jumysy 1-10 tamyz aralyǵynda júrgiziledi. Grant ıegerleriniń tizimderi jyldaǵydaı gazet betterinde jarııalanatyn bolady.

- UBT-nyń ótý barysyn baqylaý úshin arnaıy qurylǵylar qoldanyla ma?

- Memlekettik komıssııa 5 adamnan quralady. Testileý ótkiziletin aýdıto­rııalardyń jalpy sany - 1724. Ár aýdıtorııada QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń bir ókili mindetti túrde bolady. Olarǵa tártip buzýshyny óz sheshimimen aýdıtorııadan shyǵaryp jiberýge ókilettilik berilgen. Bıyl da testileýge kirgizý kezinde metall izdegishter men uıaly baılanysty tunshyqtyrý qondyrǵylary paıdalanylady. Osynyń barlyǵy baqylaýdy kúsheıtý úshin jáne árbir oqýshynyń óziniń ádil baǵasyn alýyna jaǵdaı jasaý úshin qajet.

Ótken jyly Qyzylorda oblysynyń Jańaqorǵan qalasynda UBT barysynda keleńsiz jaǵdaı oryn alǵany  belgili. Biz tuńǵysh ret emtıhan nátıjesin qaıta qaraýǵa májbúr boldyq. Sol jerdegi mektep dırektorlary, aýdandyq bilim bóliminiń basshysy, muǵalimder, Ulttyq qaýipsizdik qyzmetiniń ókili, barlyǵy uıymdasqan túrde UBT bolardan bir kún buryn testileý materıaldaryn ashqan. Erteńgi testileý kezinde jaýaptardy oqýshylarǵa satý úshin shamamen 30 muǵalim jınalyp, jaýaptardy shyǵarǵan. Muǵalimder ata-analardan aqsha jınaǵan. Dırektorlar ony uıymdastyrǵan. Jaýaptardy týra bazardaǵydaı satqan, týra testileý ótip jatqan aýdıtorııada saýda bolǵan. Qazir osy oqıǵa boıynsha 4 adamnyń ústinen qylmystyq is qozǵaldy. Basqa kemshilikter de kezdesedi. Olardyń barlyǵyn ádette biz ár oblys boıynsha saralap, mınıstrlikke málimet berip otyramyz. Biz ǵana emes, UQK de óz málimetterin beredi. Kemshilikterdi boldyrmaý úshin ne isteý kerek degen máseleni biz jylda taldap, qarastyryp otyramyz. Byltyr Batys Qazaqstan oblysynda da uıaly telefondy alyp kirý, kezekshilerdiń óz balalary tapsyryp jatqan aýdıtorııaǵa kirý oqıǵalary tirkelgen.

- Apellıatsııaǵa ótinishter berýde ózgerister bola ma?

- Apellıatsııaǵa ótinishterdi berý ýaqyty testileý nátıjeleri habarlanǵannan keıin kelesi kúngi saǵat 14.00-ge deıin uzartyldy. Buryn saǵat 13.00-ge deıin qabyldanatyn. Shyny kerek, biz buryn da shekteý qoımaıtynbyz. Eger shaǵymdanýshylar kóp bolsa, belgilengen saǵattan keıin múldem qabyldamaı qoısyn degen qatań talap qoımaımyz. Komıssııa múmkindiginshe ótinish-talaptardy qarastyryp, jaýap berip, barlyq jaıtty muqııat tekserýi tıis.

- Sońǵy kezderi mektep bitirý emtıhany men joǵary oqý ornyna túsý emtıhany eki bólek ótedi eken degen áńgime jıi aıtylyp júr. Osy ras pa?

- Biz oǵan daıyndyqty bastap kettik. 2015 jyldan bastap mektep bitirý emtıhany men JOO-ǵa túsý emtıhany eki bólek ótetin bolady. Kelesi jyly eksperıment túrinde bolýy múmkin. Oǵan deıin qalyptasqan formatpen, jınaqtalǵan tájirıbeni eskerip, Ulttyq biryńǵaı testileý ótkiziletin bolady.

Bıyldan bastap bastaýysh mekteptegi memleketaralyq baqylaý alynyp tastaldy. Oqý jetistikterin syrtqy baǵalaý endi tek toǵyzynshy synypta ǵana bolady. Onda da mektepterdiń barlyǵy emes, tek 10 paıyzy ǵana qatysady. Mektepterdiń naqty tizimi aqpan aıynyń sońynda anyqtalady. Naqty pán retinde qazaq tili belgilendi. Al qalǵan úsh pán jylda aýysyp otyratyndyqtan, áli belgisiz. Test tapsyrmalarynyń jalpy sany - 80, ıaǵnı ár pánnen 20 suraq bolady degen sóz. Eki saǵat ýaqyt beriledi. Buǵan deıin eger mektep oqýshylarynyń basym bóligi memleketaralyq baqylaýdan shektik baldy ala almasa, ol mektepke kezekten tys attestatsııa ótkizilýshi edi. Bıyldan bastap bul talap ta alynyp tastaldy. Oqý jetistikterin syrtqy baǵalaý - tek monıtorıng retinde ǵana ótkiziletin shara.