«Ulttyq rýhanı jańǵyrý» jobasy: Memlekettik tildi damytýǵa qandaı jaǵdaı jasalady
1 mindet, 4 kórsetkishten jáne 15 is-sharadan turatyn bul baǵyttyń negizgi mindeti memlekettik tildi damytý úshin jaǵdaı jasaý. Al ony oryndaý úshin naqty is-sharalar kózdelgen. Bólinetin qarajat ta qomaqty. Naqty aıtar bolsaq, 2022-2025 jyldarǵa arnalǵan qarjylandyrýdyń jalpy kólemi shamamen 7,1 mlrd teńgeni quraıdy. Búgin Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde uıymdastyrylǵan baspasóz máslıhatyna qatysqan QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Til saıasaty komıtetiniń tóraǵasy Ádilbek Qabaev memlekettik tildi damytý baǵytynda atqarylatyn is-sharalarǵa egjeı-tegjeıli toqtaldy.
«Birinshiden, jalpy orta bilim berý deńgeıindegi «Qazaq tili», «Qazaq ádebıeti» jáne qazaq tilinen basqa tilde oqytatyn synyptarǵa arnalǵan «Qazaq tili jáne qazaq ádebıeti» pánderiniń oqý baǵdarlamalaryna tıisti ózgerister engiziletin bolady. Nátıjesinde qazaq tilin oqytý ádistemesi jetildiriledi. Qazaq tili muǵalimderin daıarlaý jáne olardyń biliktiligin arttyrý, qazaq tilinde oqýlyqtar ázirleý júrgiziledi. Qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde debattyq týrnırler ótkiziledi. Memlekettik tilde ІT-ónimderdi ázirleý, engizý jáne shyǵarý qolǵa alynady. YouTube vıdeohostınginde qazaq tilindegi tanymal anımatsııalyq fılmderdi dýblıajdaý jáne ornalastyrý jumystary júrgiziledi», - dedi komıtet tóraǵasy.
Onyń atap ótýinshe, «Qazaq tili», «Qazaq ádebıeti» pánderiniń oqytý ádistemeleri, oqytýdyń ozyq tehnologııalary zerdelenip, tıimdiligi anyqtalyp, oqý protsesine engiziledi. «Qazaq ádebıeti» páninen ádebı bilim mazmunyn berýde logıkalyq birizdilik, júıelilik, sabaqtastyq saqtala otyryp, bilim alýshylardyń boıyna ulttyq-rýhanı, adamgershilik, mádenı-estetıkalyq qundylyqtardy darytýǵa basa nazar aýdarylady. Osy ýaqytqa deıin «Qazaq ádebıeti» páni mazmunynda «Álem ádebıeti» úlgileri qosa oqytylyp kelse, endi «Álem ádebıeti» jeke oqytylady. «Qazaq ádebıeti» mazmuny tek tól shyǵarmalardy qamtıdy. «Qazaq ádebıeti» páni mazmunynda ádebıet tarıhy kezeńin saqtaı otyryp, shyǵarmalardyń janry júıelenedi. Qazaq tili fýnktsıonaldyq-kommýnıkatıvtik turǵydan jáne grammatıkany oqytýǵa negizdeledi. «Qazaq tili» pániniń mazmuny tildik bilimdi baǵalaýdyń halyqaralyq, Eýropalyq standarttaryna negizdelip, til úıretý júıesi baǵyt-baǵdarǵa alynady. «Orta mektepte qazaq tilin oqytý» nátıjesi Ulttyq test júıesi arqyly anyqtalady.
Qazirgi ýaqytta irikteý arqyly otandyq oqýlyq ázirleýshi avtorlardyń pýly qalyptasýda. Sodan keıin oqýlyqtar men oqý quraldary avtorlarynyń biliktiligin arttyrý kýrstary uıymdastyrylady. Oqý-ádistemelik birlestiktermen birlesip, arnaıy pánder boıynsha qajetti oqýlyqtardyń tizbesi aıqyndalady. Ázirlenetin oqýlyqtardyń sapasyn qamtamasyz etý úshin beıinder boıynsha oqý-ádistemelik birlestikterdi, jumys berýshiler qaýymdastyqtaryn (kásiporyndardy), sondaı-aq joǵary oqý oryndaryn tarta otyryp saraptama júrgizý josparlanǵan. Ázirlengen oqýlyqtardyń mazmuny memlekettik jalpyǵa mindetti bilim berý standarttaryna, oqý baǵdarlamalaryna jáne qazirgi zamanǵy oqýlyqqa qoıylatyn basqa da talaptarǵa sáıkes keletin bolady.
«Ekinshiden, qazaq tilindegi oqýlyqtarmen tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdary, joǵary oqý oryndary qamtamasyz etiledi. Búgingi kúni kolledj stýdentteriniń 60 paıyzy memlekettik tilde oqıtynyna qaramastan, qazaq tilindegi oqýlyqtar men ádebıetterdiń úlesi 30 paıyzdy quraıdy. Pedagogtar men stýdentter kolledjderde bar oqýlyqtar men ádebıetterdi qazaq tiline óz betinshe aýdaryp, oqý protsesinde qoldanýǵa májbúr bolýda. Osyǵan baılanysty «Ulttyq rýhanı jańǵyrý» ulttyq jobasyn iske asyrý aıasynda 2025 jylǵa deıin qazaq tilinde kolledjderge arnalǵan 700-den astam, jyl saıyn 180 oqýlyq ázirleý josparlanýda», - dedi ol.
Komıtet tóraǵasy joǵary oqý oryndarynda, ásirese, ınjenerııa, áleýmettik ǵylymdar, bıznes jáne basqarý salalary boıynsha qazaq tilinde oqýlyqtardyn jetispeýshiligi baıqalatynyn ashyq aıtty. Osyǵan baılanysty, joǵary oqý oryndarynyń kitaphana qoryn qazaq tilindegi kitaptarmen tolyqtyrý jáne stýdentter úshin ázirlengen oqý ádebıetteriniń qoljetimdiligin qamtamasyz etý josparlanǵan. Joǵary oqý oryndaryna arnalǵan qazaq tilindegi jylyna 20, tórt jylda 80 oqýlyqtyń túri ázirlenedi.
Jalpy, kolledjderdi zamanaýı oqý ádebıetimen qamtamasyz etý úshin Bilim jáne ǵylym mınıstrligi tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý júıesine qajetti túrli salalar boıynsha, onyń ishinde memlekettik tildegi 600-den astam negizgi sheteldik oqýlyqtardy aýdardy. Sondaı-aq, avtorlar -ázirleýshiler pedagogtar men stýdentterdi qoldaý úshin arnaıy pánder boıynsha (onyń ishinde memlekettik tilde) 330-dan astam oqý quraldaryn ázirledi.
«Úshinshiden, Latyn grafıkaly álipbıdi qoldanatyn jazbasha kommýnıkatsııaǵa qatysýshylardyń úlesi artatyn bolady. Latyn grafıkaly álipbıdi paıdalanatyn jazbasha kommýnıkatsııaǵa qatysýshylardyń kórsetkishi 2023 jyldan bastap anyqtalady. Ol jyly 20 paıyzǵa jetý kózdelgen. Bul kórsetkish jazbasha kommýnıkatsııaǵa qatysa alatyn 6 jastan 63 jas aralyǵyndaǵy halyq úlesi arqyly esepteledi. Respýblıkanyń barlyq óńirleriniń halyq sanyna sáıkes dekompozıtsııa jasalady. Aldyn ala boljam sany esepteletin bolady», - dedi komıtet tóraǵasy.
Ol Latyn grafıkasyna negizdelgen qazaq álipbı men emle erejesi jobalary qaralyp, normatıvtik qujattarmen bekitilgennen keıin latyn grafıkasyna kóshý jumystary kezeń-kezeńmen iske asyrylatynyn basa atap ótti.
«Tórtinshiden, Qazaq tili ulttyq korpýsy mátindik bazasynyń kólemin arttyratyn bolamyz. Korpýs – belgili bir tildegi mátinderdiń elektrondy túrde jınaqtalýyna negizdelgen aqparattyq-anyqtamalyq júıe. Ulttyq korpýstar tildi ana tili nemese shettili retinde úıretý úshin de mańyzdy. Álemde oqýlyqtar men oqý baǵdarlamalary qazir korpýsqa baǵyttalǵan. Kez kelgen sheteldik, mektep oqýshysy, muǵalim, jýrnalıst, redaktor jáne jazýshy korpýsty qoldana otyryp, beıtanys sózdi nemese grammatıkalyq formanyń qoldaný erekshelikterin tez jáne tıimdi teksere alady. Ulttyq korpýs aldymen tildiń leksıkasy men grammatıkasyn, ondaǵy júzdegen jyldar boıy bolǵan ózgeristerdi ǵylymı zertteý úshin qajet. Qazirgi tehnologııalyq damýdyń arqasynda aqparatty izdeýdi ońtaılandyrady», - dedi Ádilbek Qabaev.