Ulttyq bank valıýta naryǵyna qatysty túsinik berdi
«Qarashanyń sońy men jeltoqsannyń alǵashqy kúnderinde «omıkron» shtammy týraly jańalyqtar men munaı baǵasynyń bir barrel úshin 65,7 dollarǵa deıin kúrt tómendeýi aıasynda teńge beırezıdentterden qatty qysym kórip, halyq pen zańdy tulǵalardyń joǵary suranysyna ıe boldy. Jeltoqsanda saýda-sattyq kólemi rekordty 4,26 mlrd AQSh dollaryna jetti. Damyǵan elderge kapıtaldyń jahandyq áketilýi aıasynda shetel ınvestorlarynyń teńge boıynsha kerrı-pozıtsııalardan shyǵýy jeltoqsanda kúsheıip, shetel valıýtasyna ósken suranysqa áser etti. Bir aıda sheteldik ınvestorlardyń salymdary 200 mlrd teńgege (shamamen 452 mln AQSh dollary) edáýir tómendedi. Osylaısha, bizdiń esepteýimiz boıynsha, 2021 jylǵy sońǵy eki aıda beırezıdentter tarapynan teńge boıynsha pozıtsııalardy jabý úshin shetel valıýtasyna suranys kólemi 1 mlrd AQSh dollarynan asty», - dedi Á. Moldabekova.
Onyń aıtýynsha, jeltoqsanda valıýta naryǵyndaǵy belsendiliktiń artýy kásiporyndar men halyq suranysynyń ósýine baılanysty boldy. Jyldyń sońyna taman kompanııalarda bıýdjetti ıgerýdiń, tólemderdi júzege asyrýdyń belsendi kezeńi oryn aldy, bul ımportqa, tıisinshe shetel valıýtasyna suranysty qoldady.
«Bizdiń esepteýimiz boıynsha, jeltoqsanda halyq tarapynan qolma-qol shetel valıýtasyna suranys kún saıyn keminde 30 mln dollardy qurady. Jeltoqsannyń jekelegen kúnderinde valıýta naryǵyndaǵy ahýal joǵary suranyspen jáne óte shekteýli usynyspen sıpattaldy. Buǵan deıin biz jeltoqsannyń basynda Ulttyq bank tarapynan ınterventsııa júrgizileti týraly aıtqan bolatynbyz. 2 jáne 3 jeltoqsanda beırezıdentter tarapynan aıtarlyqtaı suranys aıasynda valıýta naryǵyndaǵy ahýaldy turaqtandyrý úshin Ulttyq bank valıýtalyq ınterventsııa júrgizdi, sondaı-aq jeltoqsannyń sońǵy kúni jeke jáne zańdy tulǵalar tarapynan suranys pen shetel valıýtasyn satýshylardyń is júzinde bolmaýy aıasynda teńgeni turaqsyzdandyratyn aýytqýlardy boldyrmaý maqsatynda QR UB valıýtalyq ınterventsııa júrgizdi. Jalpy, Ulttyq banktiń 2021 jylǵy jeltoqsandaǵy ınterventsııalarynyń kólemi 252 mln AQSh dollaryn qurady», - dep túsindirdi UB ókili.
Ekinshi jaǵynan, jeltoqsanda Ulttyq qor qarajatyn bıýdjetke transfertter bólý jáne kvazımemlekettik sektor tarapynan shetel valıýtasyn satý úshin konvertatsııalaý operatsııalary teńgege qoldaý kórsetti. Eksporttaýshylardyń jeltoqsandaǵy salyq aptasy ishinde satýy da shetel valıýtasyn usynýdy qoldady. Aıdyń qorytyndysy boıynsha teńge baǵamy 431,80 teńgege deıin nemese 0,6%-ǵa qalypty túrde nyǵaıdy.
«Jalpy, 2021 jyly teńge baǵamy munaı baǵasynyń ósýine qaramastan, 2,6%-ǵa álsiredi. Shetel valıýtasyna suranystyń negizgi ósý sebepterine toqtalyp óteıin. Birinshiden, negizgi sebep – keıinge qaldyrylǵan suranys pen ekonomıkalyq belsendilikti qalpyna keltirý aıasynda ımporttyń ósýi. Valıýta naryǵyna negizgi qysymdy tutyný ımporty kórsetedi. Aldyn ala derekter boıynsha, bıylǵy 11 aıda tutyný taýarlarynyń ımporty 2 mlrd AQSh dollaryna nemese 2020 jylǵy 11 aıǵa qatysty +22%-ǵa jáne 2,4 mlrd AQSh dollaryna nemese 2019 jylǵy pandemııaǵa deıingi uqsas kezeńmen salystyrǵanda +27%-ǵa ósti. Aralyq taýarlar men óndiris quraldarynyń ımporty ishinara sheteldik ınvestıtsııalarmen qarjylandyrylady. Sondyqtan onyń valıýta naryǵyna áseri onsha mańyzdy emes», - dedi ol.
Ekinshiden, bul – aqsha bazasynyń ósýi. Aqsha bazasynyń keńeıýi tutynýshylyq kredıtteý arqyly aqsha massasyn kóbeıtedi, nátıjesinde tutyný taýarlary ımportynyń ósýine alyp keledi. Daǵdarysqa qarsy sharalar men jeńildikpen kredıtteý baǵdarlamalary turǵysynda qarajat bólý aıasynda aqsha bazasy 2020 jyldyń basynan bastap 11 trln teńgege deıin 1,6 ese ulǵaıdy, ósý 4,1 trln teńgeni qurady.
Úshinshiden, Memleket basshysynyń zeınetaqy jınaqtaryn merziminen buryn alý jónindegi bastamasyn iske asyrý kóptegen azamattarǵa turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartýǵa jáne buryn alynǵan ıpotekalyq kredıtterdi óteýge múmkindik berdi. Biraq bul qarajatty túpkilikti alýshylar, ıaǵnı qurylys kompanııalary men jyljymaıtyn múlikti satqan jeke tulǵalar alǵan qarajatynyń orta eseppen 40-50%-yn (2,5 - 3 mlrd dollar) ımport pen shetel valıýtasyna baǵyttaǵanyn atap ótken jón. Qurylys kompanııalary tarapynan bul – qurylys materıaldary men jabdyqtarynyń ımporty, al jeke tulǵalar tarapynan bul – tutyný ımporty men shetel valıýtasyn satyp alý. Tórtinshiden, dollarmen salymdar kóleminiń ósýi. 2021 jylǵy 11 aıdyń qorytyndysy boıynsha dollarlandyrý deńgeıi is júzinde ózgermegenine jáne 37,2-37,3% deńgeıinde turǵanyna qaramastan, valıýtalyq salymdar kóleminiń 1,4 trln teńgege ósýi baıqalady. Bul rette qarastyrylyp otyrǵan kezeńde aıyrbastaý baǵamynyń álsireýine baılanysty baǵamdyq qaıta baǵalaý shamamen 250 mlrd teńgeni qurady. Shetel valıýtasyndaǵy salymdardyń naqty ósýi 1,1 trln teńgeni nemese 2,6 mlrd AQSh dollaryn qurady», - dedi Á. Moldabekova.
«Besinshiden, damyǵan elderde monetarlyq saıasatty kúsheıtýdiń bastalýy, AQSh dollarynyń nyǵaıýy jáne damýshy naryqtardan kapıtaldyń áketilýi teńgege qysym kórsetti. Joǵaryda atap ótkendeı, EM elderi valıýtalarynyń ındeksi 2021 jyly 9,25%-ǵa álsiredi.
Jalpy alǵanda, 2021 jyl beırezıdentterdiń qazaqstandyq baǵaly qaǵazdarǵa qyzyǵýshylyǵynyń netto-ulǵaıýymen erekshelengenin atap ótkim keledi. Osylaısha, QR MBQ-daǵy beırezıdentterdiń úlesi 3,13%-dan 4,26%-ǵa deıin ósti. Olardyń ınvestıtsııalarynyń kólemi 2021 jyldyń basyndaǵy 413 mlrd teńgeden 2021 jylǵy qazanda 863 mlrd teńgege deıin ulǵaıdy, keıinnen qarasha-jeltoqsanda 595,5 mlrd teńgege deıin tómendedi», - dedi UB ókili.