Ulttyq qundylyqtardy damytýǵa baǵyttalǵan naqty sharalar qajet – saıasattanýshy
— 2022 jylǵy Qańtar oqıǵasynan keıin Qazaqstanda negizgi saıası reformalar qarqyndy túrde júzege asyryla bastady. Onyń bir ǵana mysaly, sol oqıǵadan keıin Konstıtýtsııaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý boıynsha jalpyhalyqtyq referendým jarııalanyp, ol 5 maýsym kúni ótti. Bul qańtar oqıǵasynan keıingi saıası protsesterdiń, saıası reformalardyń mańyzdy qadamyna aınaldy desek, artyq aıtqandyq emes. Jalpy bul reformalar ne úshin qajet edi? Qańtar oqıǵasy kórsetkendeı, eldiń saıası júıesin demokratııalandyrý jáne lıberalızatsııalaý óte mańyzdy boldy. Sondyqtan eń birinshiden saıası júıeni ózgertý qajettigi týyndady. Bul turǵyda Májilis depýtattaryn birmandatty okýrgter boıynsha majarıtarlyq júıemen saılaý múmkindigi engizildi. Demek, saıası básekelestikti arttyrýǵa, azamattardyń ókilettikterin keńeıtýge bul shyn máninde tereń yqpal etti deýge bolady, — deıdi Qazbek Maıgeldınov.
Saıasattanýshy munan keıin Prezıdenttiń ortalyqsyzdandyrý, ıaǵnı Memleket basshysynyń ókilettikterin bir jaǵynan shekteýden buryn jergilikti ózin-ózi basqarý júıesin nyǵaıtý baǵytynda jasaǵan qadamdaryn aıryqsha atap ótedi.
— Máselen, aýyldardyń, aýdandyq mańyzy bar qalalardyń ákimderin tikeleı saılaý qolǵa alyndy. Eki myńǵa jýyq ákim saılandy. Demek, jergilikti atqarýshy organdardyń jaýapkershiligin arttyrý arqyly halyqpen aradaǵy tereń qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa múmkindik berildi dep aıtsaq bolady. Munan bólek, saıası partııalardy tirkeý talaptaryn jeńildetýge alǵashqy qadam jasaldy. Partııalardy tirkeý rásimi ońaılatylyp, saıası alańda jańa uıymdardyń paıda bolýyna múmkindik berildi. Parlamenttiń ózine jańadan paıda bolǵan Respublika partııasy kirdi. Qazirgi ýaqytta ekologııalyq «Jasyldar» partııasy, «Yntymaq» partııasy tirkeýden ótýge talpynys jasap jatyr. Bul saıası plıýralızm úshin óte mańyzdy, — dedi ol.
Onyń atap ótýinshe, Konstıtýtsııalyq reformalardyń basty mańyzy — Parlamenttiń kúsheıýi. Qazirgi tańda Májilis zańdy qabyldaıdy, bekitedi, ıaǵnı Senattyń fýnktsııasy tolyqtaı Májiliske berildi desek bolady.
— Qosymsha aıtatyn taǵy bir másele bar. Demokratııalyq ınstıtýttardy qurý baǵytynda qadam jasalǵanymen, ulttyq qundylyqtardy jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan áli de bolsa naqty sharalar qajet. Árıne, Ulttyq quryltaıdyń buǵan deıin ótken úsh otyrysyn aıtar bolsaq, onda kóterilgen másele óte kóp. Degenmen, qazirgi tańdaǵy ulttyq qundylyq, ulttyq ıdeologııa boıynsha áli de bolsa tereń qadam kerek. Odan bólek, bizdegi bıliktegi elıtanyń qaıta rotatsııasy qajet. Óıtkeni, áli de bolsa jańa býyn sheneýnikterdiń, el basqaratyn azamattardyń saıası arenadaǵy joly tolyqtaı ashylmaı otyr, — dedi saıasattanýshy.
Qazbek Ómirzaquly paıymyn qorytyndylaı kele qańtar oqıǵasynan keıingi saıası reformalar Qazaqstannyń demokratııalyq damý jolyndaǵy mańyzdy qadam sanalatyndyǵyna basa nazar aýdartady.
— Desek te, bul reformalardyń tıimdiligi, tolyqqandy júzege asýy úshin áli de naqty sharalar qolǵa alynýy tıis. Ideıalar, alǵa qoıylǵan maqsattar bar. Biraq, tetikteri áli de álsirep tur. Osy turǵydan alǵanda, menińshe, búgingi jergilikti ózin-ózi basqarýdaǵy jaýapkershilikti nyǵaıtý, Prezıdent Joldaýynda aıtylǵan zań men tártip máselesi barsha azamatqa, sonyń ishinde bılik basyndaǵy elıtaǵa da tikeleı qatysty. Onyń iske asyrylýy naqty qadaǵalaýmen, naqty talappen qatar júrý kerek. Sol kezde bul saıası reformalardyń shyn mánindegi nátıjesi bolady, — dedi Qazbek Maıgeldınov.
Al Qazaqstan qoǵamdyq damý ınstıtýty Qoǵamdyq úderisterdi zertteý ortalyǵynyń basshysy, saıasattanýshy Rızzat Tasym qazirgi Qazaqstan qoǵamdyq qatynastardyń saıası jańǵyrýy men transformatsııalaný protsesterin bastan keshirip jatqanyn aıtady.
— Qańtar oqıǵasynan keıin bastalǵan reformalar memlekettiń azamattardyń senimin nyǵaıtýǵa jáne búgingi syn-qaterlerge tótep bere alatyn turaqty saıası-ekonomıkalyq model qurýǵa degen talpynysyn kórsetip otyr. Negizi toqyraýǵa ushyraǵan saıası júıeni jańartý jáne syndarly qoǵamdyq dıalog qalyptastyrý bılik tranzıti oryn alǵan sátte, Qasym-Jomart Toqaevtyń Prezıdent retindegi birden alǵashqy Joldaýynda jarııalanǵan edi. Onyń basty tiregi «Kúshti Prezıdent — yqpaldy Parlament — esep beretin Úkimet» qaǵıdasy men «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy boldy. Alaıda «qosarlanǵan bılik» tusynda atalǵan baǵyt tejelip, búgingi post-qańtar kezinde ǵana shynaıy bolmysyn taýyp keledi, — dedi Rızzat Tasym.
Saıasattanýshynyń paıymynsha, qańtardan keıingi saıası reformalardyń basty maqsaty — barynsha ádil jáne teńgerimdi saıası júıe qurý.
— «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qalyptasýynyń bastapqy kezeńinde joǵary transparenttilik, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar negizinde keń aýqymdy tsıfrlandyrý, sondaı-aq jobalyq keńseler men memlekettik organdardyń qoǵamdyq qabyldaýlaryn qurý arqyly basqarýdyń dástúrli formaty boldy. Qazirgi kezeńde «Halyq únine qulaq asatyn memleket» ÚEU-dy, azamattyq belsendilerdi qarqyndy tartý, ártúrli konsýltatıvtik-keńesshi organdar men komıssııalardy, salalyq qaýymdastyqtardy qurý jáne biriktirý arqyly bılik pen azamattyq qoǵam sýbektileriniń ózara is-qımylyn kúsheıtý negizinde ınstıtýtsıonalızatsııanyń belsendi fazasyna ótti. Qoǵamdyq keńester men Ulttyq quryltaı nyǵaıtylyp, memlekettik basqarýdyń qosymsha kontýry retinde transformatsııalanyp jatyr, — dedi ol.
Qoǵamdyq úderisterdi zertteý ortalyǵy basshysynyń atap ótýinshe, dármensiz saıası ınstıtýttar men jemqorlyq ta úlken problemaǵa aınalyp otyr. Azamattardyń pikirinshe, osynyń barlyǵy saıası «jatsynýǵa» ákeledi.
— Sol sebepti, qoǵamnyń birligi qazir burynǵydan da mańyzdy. Jasyryn saıasattan bas tartý, jarııa saıasatty damytý jáne qoǵamnyń saıası sheshimder qabyldaýǵa qatysýyn keńeıtý jolynda qoǵamnyń birligi men tutastyǵyn odan ári nyǵaıtý boıynsha ıdeıalar men qadamdardy ázirleý, sapaly dıskýssııanyń keń aýqymyn uıymdastyrý jáne utymdy oılardy irikteý asa qajet, — dedi saıasattanýshy.
Kazinform agenttigi Qańtar oqıǵasynyń hronologııasyn jınaqtap kórgen bolatyn.