Ulybrıtanııada kómir jaǵý dáýiri nege aıaqtaldy
Ǵasyrlar boıy kómir basty qýat kózi bolyp, eldi qıly kezeńderde energııamen qamtamasyz etti. Ol Ulybrıtanııany álemdik sýper derjava etip, ónerkásiptik revolıýtsııanyń qozǵaýshy kúshine aınaldy. Endi qazba otynynyń dáýiri aıaqtalyp, sońǵy kómir elektr stantsııasy birjola jabylyp otyr. Memleket burynǵy úkimetter qabyldaǵan klımattyq mindettemelerge sáıkes Úlken jetilikke múshe elderdiń arasynda birinshi bolyp kómir energetıkasynan bas tartty.
“Biz eskirgen, tıimsiz elektr jelisin jáne tozyǵy jetken ári aınalany lastaıtyn elektr stantsııalaryn paıdalanamyz. Zamanaýı, qoljetimdi gaz óndirisine jáne jańartylatyn energııaǵa ınvestıtsııa salyp, stantsııalardy aýystyrýymyz kerek”, - degen edi 2012 jyly burynǵy premer-mınıstr Devıd Kemeron.
Maqsat kómirden bas tartý arqyly taza energııa kózderine kóshý. Kómir - qorshaǵan ortaǵa eń zııandy qazba otyny. Ol órtengen kezde munaı nemese gazǵa qaraǵanda kómirqyshqyl gazyn, ýly hımııalyq elementterdi kóbirek bóledi. 2010 jyly Ulybrıtanııadaǵy elektr energııasynyń úshten biri kómirden óndirildi. 13 jyldan keıin ol 1,2 paıyzǵa tómendedi. Osy ýaqyt ishinde jel men kún sııaqty jańartylatyn energııa kózderin paıdalaný aıtarlyqtaı artty. Sońǵy málimetterge sáıkes, kómirden energııanyń 0,2 paıyzy ǵana alynady. Keıbir sarapshylardyń pikirinshe, bul buryn-sońdy bolmaǵan ózgeris.
“Álem boıynsha kómirqyshqyl gazynyń 30 paıyzy kómir elektr stantsııalarynan shyǵady. Sondyqtan Ulybrıtanııa úshin kómir energetıkasynan bas tartqan alǵashqy el ataný óte mańyzdy qadam boldy. Qazir búkil damyǵan memleketter bul tarıhı oqıǵany muqııat qadaǵalap otyr”, - dedi energetıka boıynsha sarapshy Deıv Djons.
Kómirden bas tartý ekologııa turǵysynan oń qadam ekeni sózsiz. Biraq osy salaǵa tikeleı qatysy bar adamdarǵa bul jańalyqty qabyldaý ońaı soqpady. Óıtkeni kómir shahtalary mańynda qalalar salynyp, qaýymdastyqtardyń qurylýyna sebepshi boldy. 1984 jyly Margaret Tetcher úkimeti 20 kómir shahtasyn jabý josparyn jarııalaǵan kezde, kenshilerdiń tórtten úsh bóligi ereýilge shyqqany belgili. Bul Ulybrıtanııa ónerkásibi tarıhyndaǵy eń mańyzdy sátterdiń biri boldy. Biraq bul joly tolqýlar bolmady, biraq kenshiler qımastyq sezimderin jetkizdi.
“Bul shynymen de janymyzǵa batty. Bir jaǵynan men óz shahtamdy jaqsy kóremin jáne kómirdiń dáýiri aıaqtalǵanyna nalyp otyrmyn. Biraq ekinshi jaǵynan, bizge alǵa jyljyp, álemdi jasyl jáne qaýipsiz etýimiz kerek ekenin túsinemin”, - dedi burynǵy kenshi Pıt Vordsvort.
Ulybrıtanııa kómir elektr stantsııasyn salǵan alǵashqy memleket. Al endi kómirdi paıdalanýdan bas tartqan álemdegi alǵashqy iri ekonomıka bolyp otyr. Bul basqa elder úshin úlgi bolarlyq qadam. Biraq keıbir sarapshylar kómir elektr stantsııalaryn jabý energııa tapshylyǵyna jáne baǵanyń ósýine ákelýi múmkin deıdi. Úkimet qazirdiń ózinde osy aıdan bastap, gaz baǵasyn 14%-ǵa, al elektr energııasyn 10%-ǵa kóterýdi josparlap otyr.
Kómir aınalany lastaıtyn energııa kózi bolǵanymen, onyń bir artyqshylyǵy - aýa raıynyń qas qabaǵyna baǵynyshty jel men kúnge qaraǵanda kez-kelgen ýaqytta qoljetimdi. Oǵan qosa óndirilgen taza energııany saqtaý úshin Qytaıdan ákelinetin akkýmýlıatorlyq batareıalar kerek. Kómirden qutylǵan Ulybrıtanııaǵa endi óz akkýmýlıatorlaryn óndirýdi úırenip, salaǵa bilikti mamandar tartyp, aspan asty eline degen táýeldilikten arylýy kerek.