Úleskerlerdi kim jáne qalaı qorǵaıdy

ASTANA. QazAqparat - Qazaqstanda aıta-aıta jaýyr bolǵan máseleniń biri - úleskerler problemasy. Úleskerler máselesiniń úlken problema ekenine mysal tabý qıyn emes. Óıtkeni, turǵyn úı qurylysy qarqyndaǵan ótken jyldar ishinde qanshama adam alaıaqtyqtan, zańdy aınalyp ótýden japa shekti. Baspanasyz qalǵandar men baspanasyn áli kúnge ala almaǵandar qanshama?! Onyń syrtynda tutastaı bir salanyń aýyrtpalyǵy memleketke artylyp, qazynadan qansha qarajat jelge ushpady? Devalvatsııanyń «qurbanyna» aınalǵandar qanshama? Budan bólek, Almatydaǵy Ulttyq banktiń bas keńsesi aldynda dúrkin-dúrkin pıketter, qanshama mıtıngter ótti. Degenmen, osynyń barlyǵy óz nátıjesin bergen tárizdi. Kúni keshe «Turǵyn úı qurylysyna úleskerlik qatysý týraly» jańa zań kúshine endi. Qujatty túzep-kúzegen quzyrly mınıstrlik ókilderiniń sózine sensek, atalǵan qujattyń aıasynda úleskerler barynsha qorǵalatyn bolady. Sebebi qurylystyń árbir kezeńi jiti baqylaýǵa alynyp, bitpeı qalǵan jaǵdaıda arnaıy qordyń esebinen aıaqtalady. Áıtse de, ókinishke qaraı, jańa zańnyń keri kúshi joq. Bul degenimiz, onyń sharttary buǵan deıin jasalǵan kelisimderge taramaıtynyn bildiredi.

  

Jańa zańnyń talaptary qandaı?

Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Ekonomıkalyq ınfraqurylymdy damytý departamentiniń dırektory Ulan Jazylbektiń aıtýynsha, endi kommertsııalyq turǵyn úıler salasyndaǵy úleskerlerdiń aqshasy jańa sharttar boıynsha tartylady. Ol aqshany jumsaýdyń naqty úsh tetigi bar.

«Birinshi tásilge sáıkes, qurylys kompanııasy Turǵyn úı qurylysyna kepildik berý qoryna tıisti jarnany jasap, qordyń kepildigin ala alady. Bul rette, kompanııanyń qurylys salasynda kem degende úsh jyldyq tájirıbesi, sondaı-aq respýblıkalyq mańyzy bar qalalarda 18 myń sharshy metr úı saldy degen kórsetkishi bolýy qajet. Budan bólek, sońǵy eki jylda qarjylyq shyǵyndar tirkelmeýi tıis», - deıdi U.Jazylbek.

Búginde «Báıterek» ulttyq basqarýshy holdıngi janynan Turǵyn úı qurylysyna kepildik berý qory quryldy. Ázirshe onyń jarǵylyq kapıtaly 10 mlrd. teńgeni qurap otyr. Aldaǵy ýaqytta atalǵan qor 200 mlrd. teńgeden aspaıtyn sommaǵa kepildik beretin bolady. Úıdiń qurylysy bitpeı qalǵan jaǵdaıda qor onyń aıaqtalýyna kepildik beretin bolady. 
Ekinshi tetikke sáıkes, qurylys kompanııasy ekinshi deńgeıli bankten nesıe alyp, úıdiń qańqasyn salyp bitiredi. Osydan keıin jergilikti atqarýshy organdardyń ruqsatymen úleskerlerdiń aqshasyn jumsaı alady. Al úshinshi tásil boıynsha kompanııa turǵyn úıdiń qańqasyn óz aqshasyna sala alady. Sodan baryp úleskerlerdiń aqshasyn ıgerse bolady. Biraq onda da jergilikti bıliktiń ruqsaty qajet.

  

Úleskerler qurylys barysyn baqylaı alady

Jańa zańda ınjınırıngtik kompanııalardyń qyzmetine erekshe basymdyq berilip otyr. Sebebi dál osy kompanııalar bitpeı jatqan nysandardy anyqtap, aqshany tıimsiz jumsaý áreketterin áshkereleýi tıis. «Qarjyny maqsatsyz paıdalaný áreketteri anyqtalǵan jaǵdaıda ınjınırıngtik kompanııa úsh kúnniń ishinde kepildik berý qory, bank pen jergilikti atqarýshy organdarǵa habar berýi shart. Eger ol nysan birinshi tetik boıynsha salynsa, onda kepildik qory barlyq mindettemelerdi óz moınyna alyp, qurylystyń aıaqtalýyna kepildik beredi. Al qalǵan eki tásilge sáıkes, ekinshi deńgeıli bankter men ákimdikter tıisti sheshimderdi qabyldaıdy», - deıdi U.Jazylbek.

Álbette, osyndaıda «Injınırıngtik kompanııalar men merdigerler arasyndaǵy sybaılas jemqorlyqqa jol berilmeı me?» degen saýal týyndaıdy. Departament basshysynyń aıtýynsha, ınjınırıngtik kompanııalardyń mamandaryn konkýrs arqyly irikteıdi. Olarǵa da tıisti talaptar qoıylady. Sondaı-aq úleskerlerdiń ózderi de qurylystyń barysyn baqylaı alady. Sebebi jańa zańnamaǵa sáıkes, qurylys kompanııalary óz saıttarynda salynyp jatqan nysan týraly barlyq aqparatty usynyp, fotosýrettermen esep berip otyrýy shart.

Jańa zań boıynsha qurylys kompanııasy bir ǵana nysanmen aınalysýy tıis. Sonyń arqasynda úleskerlerdiń qarjysyn bir nysannan ekinshi nysanǵa quıyp, aqshany maqsatsyz jumsaı almaıdy.

 

Baspananyń baǵasy qymbattamaı ma?

Ókinishke qaraı, jańa zańnyń keri kúshi joq. Bul degenimiz, ol buǵan deıin úlesker atanǵan azamattarǵa kómektese almaıdy. Degenmen, onyń arqasynda kommertsııalyq turǵyn úıdiń baǵasy arzandaıdy degen úmit bar.

 «Bizdińshe, búgingi mehanızmder úleskerlik qatysý arqyly salynatyn baspananyń baǵasyn arzandatýǵa múmkindik jasaıdy. Nege? Máselen, qazirgi kezde bankterdiń ıpotekalyq nesıesi óte qymbat. Mólsherlemesi - 15 paıyzdan joǵary. Al úleskerlerdiń aqshasy - bul tegin aqsha. Eger úı kepildik berý qory arqyly salynsa, onda qurylys kompanııasy 2-6 paıyz kólemindegi jarnany ǵana tóleıdi. Boldy. Sondyqtan qazirgi tetikter turǵyn úı baǵasynyń kóterilýine sebep bolmaıdy. Sosyn úlesker men merdiger arasyndaǵy kelisimshartta baspananyń naqty baǵasy jazylady. Artynan ony qurylys materıaldarynyń qymbattaýy jáne taǵy basqa sebeptermen kóterýge bolmaıdy», - deıdi U.Jazylbek.