Úkimettiń daǵdarysqa qarsy aıqyndaǵan jalpy baǵyty halyqaralyq uıymdar tarapynan oń baǵalanýda

ASTANA. Mamyrdyń 25-i. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/ - Búgingi kúni Qazaqstan ekonomıkasynyń daǵdarystan zardap shekken salalarynda turaqtylyq belgileri kórine bastady. Ekonomıkanyń «jandy» núkteleri, onyń ishinde qurylys salasy da qaıtadan qozǵalysqa túsip otyr. Daǵdarysqa qaramastan, Úkimettiń ustanǵan áleýmettik máseleleri, jumyspen qamtý strategııasy aıqyn.

Bıýdjettik kүshtiң basym bөligi osy salalarғa da bұryldy. Syrttan keletin ınvestıtsııa aғyny bәseңdegenimen, mүldem toқtap қalғan joқ, kerisinshe қazirgi қıyn jaғdaıda syrtқy қarjylar Қazaқstandy aınalshyқtaı bastady. Osynyң өzi daғdarys kezeңinde elimiz үshin aıtarlyқtaı serpin bolmaқ. Bir sөzben aıtқanda, Қazaқstan daғdarysқa deıin de, daғdarys kezeңindegi қazirgi kүni de өzindik jolyn dұrys қalyptastyrdy, endigi kүni daғdarysty eңsergennen keıingi sharýalarғa da nazar aýdarýғa kirisip otyr. Mәselen, bұғan deıingi ýaқytta elimizde naryқtyқ ekonomıka damydy, syrttan keletin ınvestıtsııalar құıyldy, damý ınstıtýttary bastan-aıaқ құryldy. Eң bastysy zamannyң tynysh kezinde-aқ, keleshekti dұrys boljaғandaı Ұlttyқ қordy ýaқtyly қalyptastyryp, kүızeliste jұmsaýғa arnap қor jınap үlgerdik. Osynyң nәtıjesinde Қazaқstan daғdarysқa қarsy sharalardy jedel iske asyrýғa kirisken әlemdegi alғashқy memleketterdiң biri boldy. Қazaқstannyң byltyrғy jyldyң soңyna taman jәne bıylғy jyldyң daғdarys kezeңindegi tұraқtandyrý maқsatyndaғy қabyldaғan sharalaryn halyқaralyқ ұıymdar da oң baғalap otyr. Atap aıtқanda, mamyrdyң 5-inen 15-ine deıingi aralyқta Halyқaralyқ Valıýtalyқ Қormen aradaғy kelisimniң IV babyna sәıkes atalғan Қor mıssııasy elimizde bolyp, 2009 jyl boıynsha Қazaқstan Үkimetimen konsýltatsııalar jasap қaıtty. Қordyң sarapshylary elimizdiң ekonomıkasy men қarjylyқ jaғdaıyna taldaýlar jasap, atқarýshy bılikpen daғdarys kezeңinde jүrgiziletin ekonomıkalyқ saıasat jaıyn talқylady. Sonymen қatar, mıssııa қazirgi jaғdaıda Үkimettiң ұstanғan saıasatyn jalpy alғanda oң baғalap, arnaıy mәlimdemeler de jasady. Endi sonyң birқataryna toқtalyp өtsek. Birinshiden, Қor mıssııasy jaһandyқ retsessııaғa jәne Қazaқstannyң bank sektoryndaғy jaғdaıғa oraı, eldegi ekonomıkanyң teris kөrinis bere bastaғanyn atap өtedi. «Ekonomıkalyқ belsendilik birshama tөmendep otyr, қazirgi kezde biz aғymdaғy jyly Қazaқstanda ekonomıkanyң tөmendeýi 2 paıyz deңgeıinde bolady dep boljap otyrmyz, biraқ 2010 jylғa taman ekonomıkanyң sәl-pәl ornyғýy baıқalýy mүmkin», delingen mıssııanyң mәlimdemesinde. Jalpy әlemdik daғdarys jaғdaıynda elimiz үshin jasalғan osy boljamnyң өzi Қazaқstannyң TMD memleketterimen salystyrғanda jaқsy kөrsetkishke ıe ekendigin aıғaқtaıdy. Mәselen, mamyr aıyndaғy Eýropa қaıta құrý jәne damý bankiniң (EҚDB) boljamyna sүıensek, Reseıde birinshi jartyjyldyқtaғy өndiristiң kүrt tөmendeýin jәne jyldyң ekinshi jartysynda keıbiriniң қalpyna keltirilýi mүmkindigin eskere otyryp, ІJӨ tөmendeýi 7,5 paıyz bolady degen қorytyndy jasalғan. Al EҚDB Ýkraınanyң ishki jalpy өniminiң құldyraýyn 5-ten 10 paıyzғa deıin nasharlaıdy degen boljam jasady. Baltyқ jaғalaýy elderi boıynsha boljamdar bұdan da nashar. Bank taldamashylary 2009 jyly ekonomıkanyң құldyraýy Latvııada ? 13,2, Lıtvada ? 11,8, Estonııada ? 10,5 paıyzdy құraıdy dep sanaıdy. EҚDB boljamynsha, jyldyң basynda ІJӨ қysқarýy 2009 jyly Latvııada ? 5, Estonııada ? 3,5, Lıtvada ? 2,5 paıyz bolýy mүmkin dep eseptelgen bolatyn. Sondyқtan da, Halyқaralyқ Valıýta Қory men Eýropa қaıta құrý jәne damý bankiniң jүrgizgen zertteýlerine sәıkes daғdarysқa қarsy elderdiң eң ornyқtysy Қazaқstan bolyp shyқty. «Degenmen, bүgingi қolda bar problemalarғa қaramastan, Қazaқstannyң perspektıvasy jaıly jaғdaılarғa beıim», dep atap өtedi Қor mıssııasy. Ekinshiden, қazirgi jaғdaıda daғdarys saldaryn ıgere alý қajettigine jәne ekonomıkalyқ өsimdi jaңғyrtýғa negiz қalyptasýy tıistigine nazar aýdarғan Қor sarapshylary, Қazaқstan Үkimetiniң daғdarysқa қarsy jalpy baғdarlamasyn oң baғalap, osy jospardy atқarý barysynda ekonomıkanyң negizgi salalarynda jedel қımyldar iske asқandyғyn atap өtedi. «Biraқ, mıssııa bank sektoryndaғy saқtalyp otyrғan problemalardy keshendi sheshý қajettigine nazar aýdarady. Osy jүıege senimdi қalpyna keltirý үshin әri bolashaқta қarjy sektorynyң berik negizin қalyptastyrý үshin, sondaı-aқ jәne ınvestıtsııalyқ klımatty jaқsartý baғytynda bank sektory әli de keshendi strategııamen қamtylýy shart», deıdi Қor mamandary. Osy oraıda, mıssııa өkilderi үkimet tarapynan soңғy ýaқytta қabyldanғan sharalardy joғary baғalaı kele, iri bankterge қatysty tolyқ dıagnostıkalyқ baғalaý jұmystaryn jүrgizý týraly ұsynys jasap otyr. Al ondaı baғalaý sharalarynda iri bankterdiң balanstan tys operatsııalary men sheteldik aktıvteri, mindettemeleri boıynsha ұstanymy da қamtylýy қajettigi aıtylady. «Aқpan aıynda jүrgizilgen teңge devalvatsııasynan keıin ınflıatsııany ұstap tұrý tıimdiligi baıқaldy. Sondyқtan da, biz bүgingi aқsha-kredıt saıasatyndaғy baғytty dұrys baғalaımyz. Sonymen birge, sұranystyң tөmendigi nәtıjesinde ınflıatsııa 9 paıyzdyқ deңgeıde saқtalady, al keıingi 2010 jyldary satylap tөmendeı bastaıdy dep boljaımyz. Osyndaı ınflıatsııanyң tөmendeý үderisi kөrinis tapқan ýaқytta ekonomıkalyқ saıasatty odan әri yryқtandyrýғa mүmkindik týady», delingen Қordyң mәlimdemesinde. ıAғnı, Үkimettiң bıýdjetti naқtylaғandaғy makroekonomıkalyқ kөrsetkishteri, parametrlik boljamdary dұrys jasaқtalғan dep aıtsaқ ta bolady. Al Қor mıssııasy dәl osy bıýdjettik saıasattyң el ekonomıkasyna aıtarlyқtaı қoldaý bolғanyn eskerip otyr. «Memlekettik қaryzdyң tөmen bolýy jәne қarjylandyrýғa shapshaң қol jetkizilim Үkimetke fıskaldy tұraқtandyrғyshty өzdiginen iske қosýғa jәne shyғyndardy saқtap қalýғa negiz қalyptastyrady. Degenmen de, aýқymdy bıýdjettik қarajattardyң tıimdi jұmsalýyna nazar aýdarý қajet», dep atap өtedi Қor sarapshylary. Үshinshiden, Қazaқstan Үkimetiniң aғymdaғy jyldyң basty mindeti retinde jұmyspen қamtý strategııasyn jarııalaýy halyқaralyқ ұıym tarapynan қoldaý tapty. Mәselen, bұl baғytta kәsiporyndarғa, әsirese jұmys oryndaryn құrýshy kүsh bolyp tabylatyn shaғyn jәne orta bızneske қatysty әkimshilik kedergilerdi tөmendetý sharalary joғary baғalanýda. «Қaıta daıarlaý baғdarlamasyn keңeıte tүsý, әleýmettik қorғaýdy kүsheıtý, sondaı-aқ bosap қalғan қyzmetkerlerdi basқa jұmystarғa beıimdeý bastamalary bұl saladaғy problemalardy barynsha jeңildete tүsedi», delingen Қor mәlimdemesinde. Bұdan өzge, atalmysh Қor Қazaқstan Үkimetine birқatar zaңnamalyқ қamtý sharalaryna қatysty ұsynystar da jasady. Sonymen birge, mamyr aıynda Eýropalyқ қaıta құrý jәne damý bankiniң (EҚDB) 2009 jylғa arnalғan kezekti boljamy jarııalanғan bolatyn. Onda Қazaқstan jalpy ishki өnimniң serpini boıynsha bұrynғy keңestik keңistik elderi arasynda jaқsy kөrsetkishke ıe bolyp tұrғany atap өtiledi. Al Menedjmentti damytý Halyқaralyқ ınstıtýtynyң (IMD, Shveıtsarııa) ғalamdyқ bәsekege қabilettilik týraly reıtıngi boıynsha jүrgizgen zertteýlerge oraı Қazaқstan Reseı, Ýkraına, Argentına, Venesýela sekildi elderdi artқa tastap, 37-shi orynғa kөterilgen. IMD reıtıngine bıylғy jyly әlemniң 57 memleketi қatysқan kөrinedi, onyң ishinde AҚSh, Oңtүstik Koreıa, Sıngapýr, Germanııa, Fınlıandııa, Kanada, Frantsııa sekildi memleketter de bar. Al TMD elderinen Қazaқstannan basқa Reseı, men Ýkraına elderi atsalysқan. Osy memleketter ishinde IMD reıtıngine sәıkes, elderdiң bәsekege қabilettilik deңgeıleri 329 krıterııler boıynsha anyқtalyp, onda aldymen ekonomıka jaғdaıy, Үkimet әreketiniң tıimdiligi, bıznes pen ınfraқұrylym mәseleleriniң kөrsetkishteri negizgi sıpat alady. Jalpy, halyқaralyқ ұıymdar tarapynan bұndaı oң baғalaýlardyң kөrinis tabýy қazirgi Қazaқstannyң daғdarystan keıingi keleshegine үlken үmitpen қaraýғa negiz bola alady.