Úkimet turǵyn úı naryǵyndaǵy problemalardy sheshý úshin qosymsha tetikterdi iske qosqaly otyr

ASTANA. Aqpannyń 17-si. QazAqparat /Ernur Aqanbaı/ - Úkimet elimizdiń turǵyn úı qurylysy naryǵyndaǵy qordalanǵan problemalardy túbegeıli sheshý úshin qosymsha taǵy eki tetikti iske qosqaly otyr. Birinshi tetik boıynsha, «Samuryq-Qazyna» qorynyń júıesinde Jalǵa beretin turǵyn úı qory qurylyp, osy jańa ınstıtýt arqyly halyqtyń suranysyn týdyrmaǵan nysandardaǵy páterler satyp alynady

jәne olar ұzaқ merzimge adamdarғa jalғa beriledi. Ekinshi tetikke sәıkes, jyljymaıtyn mүlik naryғyndaғy tүıtkildi mәselelerdi sheshýge «Tұrғyn үı құrylys jınaқ banki» atsalysatyn bolady. Mұndaı mehanızmder ne үshin jasalyp otyr?Bұl sұraққa tolyққandy jaýap berý үshin әңgimeni sәl әriden bastaғan jөn sııaқty. Este bolsa, elimizdiң jyljymaıtyn mүlik naryғynda birshama problemalardyң қordalanyp қalғany 2007 jyldyң қoңyr kүzinde, ıaғnı әlemdik қarjy daғdarysynyң alғashқy tolқyny Қazaқstanғa әser ete bastaғanda belgili bolғan edi. Sol kezde elimizdegi ekinshi deңgeıli bankterdiң syrttan alatyn қaryzdarynyң kөzi jabylyp, tıisinshe bұl үderis birneshe jyl қatarynan қarқyndy damyғan құrylys naryғyndaғy jaғdaıғa birtindep teris әser etti. Nәtıjesinde, kөptegen құrylys kompanııalary қarjy tapshylyғyna ұshyrap, bastaғan nysandaryn aıaқtaýғa қaýқarsyzdyқ tanytty. Bұdan bөlek keıbir kompanııalardyң қarapaıym halyқtyң қarjysyn jymқyryp, alaıaқtyқpen aınalysқandary da sol kezderde anyқtala bastady. Osyndaı san қıly sebepterden kelip elimizde bұryn-soңdy bolmaғan үleskerlerdiң problemasy kүn tәrtibine shyқty. Osy tұsta naryқ zaңyna қaıshy kelse de memleket үleskerlerdiң mүddesin қorғaý үshin iske aralasty. Resmı mәlimetterge sүıensek, 2007 jyldyң қyrkүıek aıynda elimizde 63 myң problemaly үlesker bolғan. Memleket basshysynyң tapsyrmasy boıynsha, Үkimet jүıeli jұmys jүrgizip, bir jarym jyldyң ishinde 20 myңnan astam үleskerdiң mәselesin sheshti. Қalғan 43 myң үleskerdiң mәselesin birjaқty etý үshin soңғy eki aıdyң kөleminde eki baғytta jұmys jүrgizilip jatyr. Birinshi baғyt boıynsha, daғdarysқa қarsy baғdarlama aıasynda bankterge berilgen қarjynyң esebinen құrylysy aıaқtalғan tұrғyn үılerdegi pәterler jeke tұlғalarғa «bekitilgen baғa» boıynsha ıpotekalyқ nesıeleý arқyly satylady. Ekinshi baғytқa sәıkes, pәterler jeke tұlғalarғa ıpotekalyқ nesıeleý arқyly «erkin baғamen» satylady. Bұl jerde eskeretin bir mәsele bar: pәterdiң baғasyn құrylys kompanııasy belgileıdi. Bұl rette құrylys kompanııalary banktermen birlesip satylmaғan pәterlerdiң kem degende 30 paıyzyn alýғa kelisimin bergen pәter satyp alýshylardyң tobyn jasaıdy. «Samұryқ-Қazyna» қorynyң jasaғan saraptamasy jyljymaıtyn mүlik naryғynda әli de bolsa sheshimin tappaғan keshendi mәselelerdiң betin ashқan. Қ. Kelimbetovtyң aıtýynsha, Қordyң saraptamasy 2007-2008 jyldardaғy tұrғyn үı naryғyn memlekettik қoldaý sharalary aıasynda naryқtyң 20 paıyzy қamtylғanyn kөrsetken. Al, Үkimettiң 2009-2010 jyldarғa arnalғan daғdarysқa қarsy baғdarlamasy aıasynda tұrғyn үı naryғynyң қalғan bөligi joғaryda aıtyp өtken «bekitilgen baғa» jәne «erkin baғa» boıynsha қamtylmaқ. Alaıda, osyndaı aýқymdy jұmystarғa қaramastan, saraptama barysynda naryқta tөlempazdyқ kepildiginiң joқtyғynan memleket tarapynan қoldaý tappaғan, құrylysy bitpegen nysandardyң bary belgili bolyp otyr. ıAғnı, keıbir құrylysy bitpegen tұrғyn үılerdegi pәterlerdi әli kүnge deıin eshkim satyp almaғan. Bir sөzben aıtқanda olarғa tұtynýshylar tarapynan sұranys joқ. Sondyқtan halyқ tarapynan mұndaı pәterlerge sұranysty týdyrý үshin Қazaқstan naryғynda jaldamaly tұrғyn үı naryғyn құrý қajet bolyp otyr. Osy maқsatta «Samұryқ-Қazynanyң» jүıesinde Jalғa beriletin tұrғyn үı қory құrylatyn bolady. Bұl biz materıaldyң basynda aıtқan jaңashyl eki mehanızmniң alғashқysy. Қordyң negizgi қyzmeti mynadaı: bankter nemese «Damý» қory bitpegen tұrғyn үı nysandarynyң құrylysyn aıaқtaý үshin nesıe beredi, өz kezeginde Қor halyқ tarapynan sұranysқa ıe bolmaғan daıyn pәterlerdi, eң aldymen ekinshi deңgeıli bankter jәne «Damý» қory қarjylandyrylatyn pәterlerdi құrylys kompanııalarynan aýktsıon arқyly tөmendetiletin baғamen satyp alady. Kөrsetilgen sharalar құrylys kompanııalaryna nesıelerdi қaıtarýғa mүmkindik beredi. Өz kezeginde Қordyң satyp alғan pәterleri halyққa halyққa 20 jyldyң ishinde bөlip-bөlip tөlep, satyp alý құқyғymen nemese «Tұrғyn үı құrylys jınaқ bankiniң» tұrғyn үı jınaқ zaemdaryn tartý jolymen jalғa beriledi. Tұraқty aқsha aғymdarynyң aғylýyna sebepker bolyp jatsa Қor keleshekte Қazaқstan қor bırjasyna shyғarylýy mүmkin. Osylaısha, elimizde jalғa beriletin tұrғyn үıdiң өrkenıetti, ashyқ jәne retteletin naryғyn құrylatyn bolady. Bұl eң aldymen Astana men Almaty қalalaryna қatysty. Jalғa beriletin tұrғyn үı қory «Damý» kәsipkerlikti damytý қorymen, Қazaқstandyқ ıpotekalyқ kompanııamen jәne «Tұrғyn үı құrylysy jınaқ bankimen» tyғyz yntymaқtasyp jұmys istemek. Bұlardyң basқarý organdarynda Jalғa beriletin tұrғyn үı қorynyң өkilderi bolady jәne barlyқ sheshimder Қormen үılestiriledi. Jaңa қor tұrғyn үılerdegi pәterlerdi aldaғy naýryzdan bastap satyp alýdy josparlap otyr. Bұl jұmysty jүzege asyrý үshin Қordy memleket қarjylandyratyn bolady. Al endi «Tұrғyn үı құrylys jınaқ banki» құrylys naryғyndaғy mәselelerdi sheshýge қalaı atsalysatynyna toқtalsaқ. Bұl bank Үkimettiң tұraқtandyrý jospary aıasynda құrylysy bitetin tұrғyn үı nysandaryndaғy pәterlerdi өziniң jүıesi arқyly satyp alýdy ұsynyp otyr. Banktiң basқarma tөraıymy Nұrbıbi Naýryzbaevanyң aıtýynsha, azamattar pәterlerdi aldyn-ala tұrғyn үı zaemy esebinen satyp ala alady. Aldyn-ala tұrғyn үı zaemy halyққa «Samұryқ-Қazyna» қorynyң bankke 10 jylғa beretin қarjysy esebinen beriledi. Osy kezeңde (10 jylda) bir mezgilde tұrғyn үı zaemyn paıdalana otyryp, azamat bankte jeke қarjysyn jınaқtap, saқtaýy қajet. ıAғnı, baspanaly bolғysy kelgen adam 10 jyldyң ishinde pәterdiң jalpy құnynyң teң jarymyn jınaýy tıis. Қarjy jınalyp bolғannan keıin bank jeke қarjysy esebinen azamatқa 5 jyldan 10 jylғa deıingi merzimge negizgi tұrғyn үı zaemyn beredi. Osylaısha «Tұrғyn үı құrylys jınaқ banki» zaemdardy 15 pen 20 jyldyң aralyғyn қamtıdy. Osy tұsta aıta keterligi, baғdarlama қatysýshy azamatқa nesıe taңdaғan tұrғyn үıi men pәteriniң құrylysy aıaқtalyp, paıdalanýғa berilgennen keıin, jәne satý-satyp alý kelisimsharty jasalғannan soң birden beriledi. «Tұrғyn үı құrylys jınaқ bankiniң» nesıeleý baғdarlamasynyң basty өzgesheligi mynada: eger ekinshi deңgeıli bankter ıpotekalyқ nesıeni jyldyқ stavkasy - 10,5 paıyzben beretin bolsa, bұl bank «Samұryқ-Қazyna» қory beretin қarjynyң esebinen mұndaı nesıelerdi 10 jylғa jyldyқ stavkasy - 8,5 paıyzben beredi. Nesıeleý baғdarlamaynyң ekinshi kezeңinde, ıaғnı 10 jyldan keıin, jyldyқ stavka 5 paıyzғa deıin tөmendeıtin bolady. Bұl kezde bank қaryz alýshyny nesıeleý үshin өziniң jeke қarjysyn tartatyn bolady. Osylaısha, Үkimet jyljymaıtyn mүlik naryғyndaғy problemalardy joғarydaғy tөrt tetik arқyly sheshýdi kөzdep otyr. Bұlardyң қanshalyқty tıimdi bolatynyn әrıne ýaқyt kөrsetedi. Degenmen, үleskerlerdiң problemasyn sheshýdegi Үkimettiң ұmtylysy, sondaı-aқ jalғa beriletin tұrғyn үı naryғyn damytýdaғy қadamy құptarlyқ. Bұl үısiz-kүısiz jүrgen talaı adamdardyң problemasyn sheshýge septigin tıgizeri sөzsiz.