Úkimet naqtylaǵan bıýdjet jobasy jumyssyzdyq daǵdarysynyń aldyn alýǵa baǵyttalady

ASTANA. Naýryzdyń 24-i. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/ - Búgin QR Úkimeti «2009-2011 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet týraly» zańǵa ózgerister men túzetýler engizý týraly» zań jobasyn maquldady.

Jalpy, bұғan deıingi jyldarda da Parlament қabyldaғan bıýdjet Үkimettiң ұstanғan saıasatyna baılanysty әri Memleket basshysynyң tapsyrmalaryna sәıkes jyl saıyn taғy bir naқtylanyp tұratyn. Ekonomıkalyқ өrleý kezeңderinde ondaı naқtylaýlar oң baғytta өrbip, қazyna shyғystary arta tүsýshi edi. Al қazirgi әlemdik ekonomıkada қalyptasқan daғdarys jaғdaıy sharýashylyқtyң jaı-kүıine, jalpy tұrmysқa, sondaı-aқ memleket bıýdjetine de өz tүzetýlerin engizip otyr. Sonymen birge, Үkimettiң maқұldaғan bıýdjet jobasy Memleket basshysynyң Joldaýynda aıқyndalғan baғdar boıynsha jүzege asatyny belgili. Atap aıtқanda, қazynanyң kiris bөligi bұғan deıin dәstүrli tүrde Ұlttyқ қorғa aýdarylyp kelgen shıkizat sektorynyң tabystarynan tolyғýmen қatar, bıýdjettiң barlyқ shyғystyқ baptary boıynsha қataң үnemdeý sharalary arқyly jүzege asatyn bolady. Elbasy bұl jaıynda Үkimetke respýblıkalyқ bıýdjet shyғyndaryn oңtaılandyrýdy jәne apta saıynғy monıtorıng rejiminde bıýdjettik қarajattyң jұmsalýyn jiti baқylaýdy tapsyryp, ysyrapқorlyққa jol bermeı үnemdeý mәselesin naқty atap өtken bolatyn. Bұnymen қosa, Elbasy barlyқ basym emes shyғyndardy ? әkimshilik, ınvestıtsııalyқ jәne basқa da shyғyndardy ? nөlge teңestirýdi aıtқan. Al kiriske enetin қarajattyң barlyғy eң aldymen jұmyspen қamtý strategııasyn oryndaýғa jұmsalatyn bolady. Әlemdik ekonomıkalyқ daғdarystyң әleýmettik, onyң ishinde jұmyssyzdyқ daғdarysyna aınalyp bara jatқanyn kөz kөrip otyr. Sondyқtan da, Үkimet bıylғy jyldy jұmyssyzdyқpen kүreske baғyttaıtyny aıқyn. Bұl naқtylanғan bıýdjet jobasynan da kөrinis tapty. Toқtala ketetin jaıt, өtken jyly Parlamentte 2009-2011 jyldarғa arnalғan respýblıkalyқ bıýdjet jobasy talқylanғan ýaқytta, Mәjiliste қaralғan құjat Senatқa jetpeı jatyp Үkimet tarapynan өzgeristerge ұshyraғan bolatyn. Bұndaı mәjbүrlik ekonomıkalyқ daғdarys saldarynan týyndaıtyn kүnsaıynғy өzgeristerge tәýeldi boldy. Sondaı-aқ Үkimet sol bıýdjette halyқaralyқ sarapshylardyң baғalaýlaryn eskerip, bұrynғy ұsynylғan makroekonomıkalyқ boljamdardy tөmendetip, қaıta қaraғan edi. Mәselen, byltyr Mәjilis maқұldaғan jobada mұnaıdyң әlemdik baғasy 1 barrel үshin 60 dollar retinde қarastyrylғan bolsa, Senatқa jetken kezde Үkimet ұsynysymen mұnaı baғasy - 2009 jyly 40 dollar, odan keıingi jyldar үshin 50 dollar deңgeıinde jedel өzgertilgen edi. Al bүgingi Үkimet bekitken bıýdjet jobasy әlemdik ekonomıkanyң keri өzgeristerine jәne Elbasy Joldaýynda aıқyndalғan baғdarғa ұshtastyrylyp otyr. «Қazirgi kezde өzge elderdegi sekildi elimizdiң ekonomıkasy basқa kezeңde tұr. Osyғan oraı barlyқ memleketter өzderiniң bıýdjettik kөrsetkishteri men mүmkindikterin қaıta қarastyryp jatyr. Eger de biz өzimizde joқ қarjyny bıýdjetke ornalastyratyn bolsaқ, onda mүldem basқa jaғdaıғa tap bolamyz. Sondyқtan қıyn bolsa da osyndaı қadamғa baryp otyrmyz. Atap aıtқanda, jaңa bıýdjette osyғan deıin aıtylyp kelgen barlyқ әleýmettik shyғystar saқtalyp қalady. Sondaı-aқ құrylysy bastalғan nysandardyң jұmysy jalғasady, al shamaly ýaқyt kүtýdi қajet etetin nysandar toқtaı tұrady. Jaғdaı jaқsara tүsse, taғy da қarjylandyramyz», dedi Үkimet basshysy. Ekonomıka jәne bıýdjettik josparlaý mınıstri Baқyt Sұltanovtyң aıtýynsha, әlemdik jaғdaıdyң shapshaң өzgerip, kүn saıyn құbylyp otyrýyna baılanysty үshjyldyқ bıýdjettiң negizgi parametri tek 2009 jylғy boljamdar boıynsha ғana tүzetilgen. Al keıingi jүıeli өzgerister 2010-2012 jyldarғa arnalғan үshjyldyқ bıýdjet týraly jaңa zaң boıynsha kөrinis tabady. Sonymen, aғymdaғy jylғy bıýdjet jobasynda mұnaı baғasynyң boljamy өzgerissiz 40 dollar deңgeıinde қaldyryldy. 2009 jylғy jalpy ishki өnimniң naқty өsimi bazalyқ stsenarııler boıynsha 1 paıyz deңgeıinde boljanady. Bұl kөrsetkish bұryn belgilengennen 1,7 paıyzғa tөmen bolyp otyr. Mınıstrdiң tүsindirýinshe, jalpy ishki өnim kөrsetkishiniң tөmendetilýi өnerkәsip өnimderiniң azaıý қarқynyna, қyzmet kөrsetý men құrylys jұmystarynyң shabandaýyna қatysty bolyp otyr. Al ınflıatsııa deңgeıi teңge devalvatsııasyn esepke alғanda, 2009 jyldyң soңyna taman 11 paıyz shamasynda boljanady da, bұl kөrsetkish 2013 jylғa қaraı 5,5-5,7 paıyzdyқ dәlizde saқtalady. «Memleket basshysynyң aғymdaғy jylғy Joldaýynda jүktelgen mindetterdi jүzege asyrý maқsatynda jekelegen shyғystardy jalpy somasy 297,4 mlrd. teңge shamasynda arttyrý қarastyryldy. Onyң ishinde өңirlik jұmyspen қamtý men kadarlardy қaıta daıarlaýғa - 140 mlrd. teңge, Eýrazııa ekonomıkalyқ қaýymdastyғynyң Daғdarysқa қarsy қoryn құrýғa Қazaқstannyң үlestik қatysýy үshin - 15 mlrd. teңge, tұtyný baғasynyң өsýine қatysty әleýmettik tөlemderge baғyttalғan shyғystardy ındeksatsııalaýғa - 3,2 mlrd. teңge, memlekettiң halyқaralyқ mindettemelerin oryndaý үshin kýrstyқ aıyrmashylyқtardy jabýғa - 6,1 mlrd. teңge, Astana қalasynyң problemalyқ mәselelerin sheshýge, onyң ishinde құrylys sektory men Azıada is-sharalarynyң biraz bөligi elordaғa aýystyrylýyna baılanysty - 79,2 mlrd. teңge bөlý kөzdelmek», deıdi B. Sұltanov. Jalpy, bıýdjettiң shyғys jәne kiris bөligindegi shyғyndar өtemaқysyna 668,5 mlrd. teңge jұmsalatyn bolady. Al bұndaı shyғyndardy jabý Elbasynyң joldaýynda kөrsetilgen jolmen jүrgiziledi. Atap aıtқanda, Ұlttyқ қordan nysanaly transfertter retinde құıylatyn қarajat 347,9 mlrd. teңge shamasynda boljanady. Ekinshiden, bıýdjettiң jekelegen shyғystaryn oңtaılandyrýdan 320,6 mlrd. teңge tartylady. Nәtıjesinde 2009 jylғy bıýdjet tүsimderi 2 trln. 837,4 mlrd. teңge bolyp naқtylandy. Bұl bұrynғy bekitilgen bıýdjetten 23,4 mlrd. teңgege kem bolyp otyr. Al bıýdjet shyғystary 21,2 mlrd. teңgege қysқartylyp, 3 trln. 411 mlrd. teңgeni құraıtyn bolady. Bıýdjet tapshylyғy 573,6 mlrd. teңge nemese jalpy ishki өnimniң 3,4 paıyzyna teң. Үkimet bekitken bıýdjet aldaғy ýaқytta Parlamentke joldanyp, Mәjilis pen Senattyң sүzgisinen өtkennen soң қabyldanady.