Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alýdyń mańyzy zor – mamanmen suhbat
- Dılıara Mahmýdqyzy, turmystyq zorlyq-zombylyqqa jol beriletin otbasylar qandaı negizde esepke alynady, aldymen soǵan jaýap berseńiz?
- Ýchaskelik polıtsııa ınspektorlary ózderine qarasty aýmaqta quqyq buzýshylyqqa jol bergen adamdy anyqtap, esepke alady. ıAǵnı otbasy emes, tek quqyq buzýshy esepke alynady. Inspektor baqylaý ornatyp, qorǵaý nusqamasy berilgen adamdarmen jeke jumys júrgizedi. Quqyq buzýshyny ákimshilik jaýapkershilikke tartý jóninde sot sheshimi shyqsa, sonyń oryndalýyn qadaǵalaıdy.
- Inspektorlar tek dene zardaby keltiriletin otbasylardy ǵana baqylaı ma?
- 2009 jylǵy 4 jeltoqsandaǵy «Turmystyq zorlyq-zombylyq profılaktıkasy týraly» QR Zańy 4-babyna sáıkes turmystyq zorlyq-zombylyqtyń tórt túri bar dep esepteledi. ıAǵnı dene zardabyn keltirý, psıhıkalyq, seksýaldyq jáne ekonomıkalyq qysym kórsetý túrinde jasalýy yqtımal. Zardap shegýshimen jumys kezinde osynyń bári eskeriledi.
- Jyl basynan beri Batys Qazaqstan oblysynda qansha qorǵaý nusqamasy berildi?
- Bıylǵy segiz aıda 1 895 qorǵaý nusqamasy berilse, sonyń ishinde 42-si boıynsha nusqamany buzý deregi tirkeldi.
- Qorǵaý nusqamasyn buzǵan adamdarǵa qatysty qandaı shara qoldanylady?
- QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksiniń 461-babyna sáıkes mundaı qadamǵa barǵandar 10 táýlikke qamaqqa alynady. Ákimshilik hattamany sot qarap, tıisti sheshim shyǵarady. Qorǵaý nusqamasy buzylsa, quqyq buzýshy dereý jaýapqa tartylady. Naqty aıtqanda, otbasy múshelerine qatysty zombylyqqa barǵan 42 adam ákimshilik jaýapqa tartyldy.
- Mundaı derekter qorǵaý nusqamasynyń tıimdiligine kúdik týdyrmaı ma?
- Bul jerde mynany aıtaıyn, ýchaskelik polıtsııa ınspektory qorǵaý nusqamasynyń buzylǵany jóninde eń aldymen aryz berýshiden aqparat alady. Sondyqtan ózine kúsh kórsetilse, sol adam dereý polıtsııa qyzmetkerin habardar etýi qajet.
- Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes QR QK jáne Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksine ózgertýler engizilgeni málim. Bul jóninde ne aıtar edińiz?
- Iá, elimizdegi jaǵdaıǵa taldaý jasap, halyqaralyq tájirıbeni eskere otyryp, zańnamaǵa ózgertýler engizildi. Ádette zardap shegýshiler ómirine nemese densaýlyǵyna qaýip tóngen kezde polıtsııaǵa shaǵym túsiredi de, keıin aryz jazýdan bas tartyp jatady. Tek ótken jyly oblys aýmaǵynda 3 myńnan astam osyndaı derek tirkeldi. Polıtsııa qyzmetkeri ketkennen keıin otbasynda janjal jalǵasyp, keıde onyń sońy aýyr zardaptarǵa soqtyrady.
Zańǵa engizilgen túzetýler zardap shegýshiniń aryzynsyz, turmystyq zorlyq-zombylyq deregi negizinde ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly is qozǵaýǵa múmkindik berdi. Hattama toltyrý úshin kýágerlerdiń, kórshilerdiń aıǵaqtary, beınebaqylaý men beınetirkeýshiniń jazbalary bolsa, jetkilikti, túpkilikti sheshimdi sot qabyldaıdy.
Ekinshiden, taraptarǵa qaıtalama tatýlasý múmkindigi berilmeıdi. Endi sotta otbasy músheleri bir ret qana tatýlasa alady, bul zardap shegýshige psıhologııalyq qysym kórsetýge tosqaýyl qoıady.
Úshinshiden, turmystyq zorlyq-zombylyq úshin ákimshilik jáne qylmystyq jaýapkershilik qatańdatyldy. Ákimshilik qamaqtyń naqty merzimderi belgilendi. Sondaı-aq Qylmystyq kodekstiń jekelegen baptaryna ózgerister engizildi. Qylmystyq kodekske ózgerister bıylǵy 19 mamyrdan, al Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksine 1 shildeden bastap kúshine endi.
- Odan beri kóp ýaqyt ótken joq qoı, degenmen otbasylyq quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý baǵytynda oń ózgeris baıqala ma?
- Oblys aýmaǵynda mundaı derekter kún saıyn tirkelip jatady, biraq ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda, munyń az-muz tómendegeni baıqalady. Bıylǵy 1 shildeden bastap 25 azamat QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksiniń 438-babyna (arnaýly qyzmetterdi kórineý jalǵan shaqyrý) sáıkes jaýapqa tartyldy.
- Osy baǵytta polıtsııa úkimettik emes uıymdarmen birlesip jumystana ma?
- Árıne, turǵyndarǵa sapaly qyzmet kórsetip, qoǵamdaǵy qaýipsizdik máselelerin sheshý úshin qandaı qarym-qatynastyń da mańyzy zor. Osy oraıda polıtsııa departamentiniń qyzmetkerleri «Jaıyq tańy», «Gaýhar jol», «Meıirim», «Áıelderdi qoldaý óńirlik ortalyǵy», «Analar úıi», «Aq otaý», Qazaqstan halqy assambleıasynyń etnomádenı birlestikteri syndy qoǵamdyq uıymdarmen tyǵyz baılanys jasaıdy.
Mysaly, úkimettik emes uıymdar ókilderimen birlese otyryp, akýsher-gınekolog mamandarmen birge oblys ortalyǵynda jataqhanada turatyn stýdentterge dáris oqylady. Onda erte júktiliktiń aldyn alý, jaıly otbasyn qurý, áıelder men balalarǵa qatysty kúsh kórsetýge jol bermeý máselesi talqylanady.
«Jaıyq tańy» qoǵamdyq birlestigi tártip saqshylarymen birge otbasylyq máseleler boıynsha semınar-trenıngter uıymdastyrady. Qıyn jaǵdaıda qalǵan otbasylaryna psıhologııalyq jáne quqyqtyq kómek kórsetedi.
Aqsaqaldar men analar keńesteriniń otyrysynda qolaısyz otbasy retinde esepte turatyndar jaıy talqyǵa túsedi. Aıta keteıin, bıylǵy 7 aıda 165 qolaısyz otbasy ishki ister organdarynda esepke alynyp, olardyń árqaısysymen aldyn alý jumystaryn júrgizý josparlandy.
- Otbasyndaǵy janjaldan keıin kóptegen áıelder daǵdarys ortalyǵynan oryn taýyp jatady. Ortalyqta turý merzimi bitkennen keıin olardyń birqatary barar jeri, basar taýy joq bolǵan soń, kúıeýine oralýǵa májbúr. Osyndaı áıeldermen ýchaskelik ınspektorlar baılanys ustaı ma?
- QR Іshki ister mınıstrliginiń 2021 jylǵy 19 naýryzdaǵy №164 buıryǵyna sáıkes áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý jónindegi bólimshelerdegi shtat sany qalypqa keltirildi. Ár aýdanda bir-birden, Oral qalasynda eki ınspektor bar. Polıtsııa departamentinde aǵa ınspektor qyzmet etedi, barlyǵy 15. Atalmysh top qyzmetkerleri áıelderge qatysty quqyqbuzýshylyqtyń aldyn alý boıynsha polıtsııa organdarynyń qyzmetin úılestirý isimen aınalysady. Sondaı-aq zardap shekken áıelderdi jeke qabyldaıdy.
Árbir zorlyq-zombylyq deregi ýchaskelik saqshydan áıelderdi qorǵaý jónindegi ınspektorǵa jetkiziledi. Sodan keıin otbasyny daǵdarystan shyǵarý jumystary jalǵasady.
Qoryta aıtqanda, ár otbasynyń tynyshtyǵyn saqtaý eń aldymen sol otbasy múshelerine, birinshi kezekte erli-zaıyptylarǵa baılanysty. Otbasy qaýipsiz bolsa, qoǵam qaýipsiz bolady. Sondyqtan ár shańyraqtyń shaıqalmaýyna septesý, túrli janjaldardy boldyrmaý úshin biz de bar kúsh-jigerimizdi jumsaı bermekpiz.
- Sońǵy saýal, siz týysqan tatar ultynyń ókili bolsańyz da, qazaq tilinde taza sóıleısiz, án de shyrqaısyz. Memlekettik tildi bilgenińiz qyzmetińizde de «kómekke keletin» shyǵar?
- Ómirde túrli jaǵdaı oryn alyp jatady. Aldyńa kelgen adamnyń tilin taýyp, sóılese bilý de bir ǵanıbet. Sondyqtan onyń janyn túsine bilseń, keıde shynyn da, syryn da aıtady. Saıyp kelgende, memlekettik tildi bilý barsha qazaqstandyqtar úshin qajet dep oılaımyn.
- Áńgimeńizge rahmet, qyzmetińiz tabysty bolsyn!