Túrkistandaǵy kesenege qaýip tónip tur — Máýlen Sadyqbekov
Qazirgi tańda tarıhı nysanǵa keshendi ǵylymı zertteý jumystary júrgizilip jatyr.
Bul baǵytta 100-den astam qurylǵy ornatylǵan. Olar aýa raıynyń, topyraqtyń, ylǵaldyń, jerasty sýynyń, ekologııalyq jaǵdaıdyń áserin anyqtaýda.
Tipti, búkil saraptamanyń qorytyndysyn 3D formatqa túsirip beredi.
«Qazaqstan tarıhynda, kesene tarıhynda tuńǵysh ret ǵylymı zertteý jumystary keshendi túrde júrgizilip jatyr. Bul jumys 13-14 baǵytty qamtydy. 600 jyldan beri turǵan tarıhı nysannyń qaı jerinde aqaý bar ekenin anyqtap, jalpy „dıagnozyn“ qoıyp jatyr. Bul — óte úlken aýqymdy jumys. Tipti, restavratsııa salasynda júrgen azamattardyń jeńisi dep bilemin» — dedi Máýlen Sadyqbekov.
Jalpy, ǵylymı zertteý jumystary úsh jylǵa arnalǵan.
Oǵan otandyq ǵalymdarmen qatar Iran, Ózbekstan, Reseı, Ázerbaıjan, Túrkııa eliniń ǵalymdary da atsalysýda. Olar ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha kesenege tónip turǵan birshama kúrdeli jaǵdaıdy anyqtaǵan.
«Ǵylymı zertteý jumystarynyń bir jyldyq qorytyndysy boıynsha sáýir aıynda semınar ótti. Sonda ǵalymdar men sala mamandary tarapynan kóptegen usynystar aıtyldy. Qazirgi tańda eń úlken másele — úlken kúmbezdiń kúrdeli jaǵdaıy bolyp tur. Máselen, aýytqý, jaryqshaqtar, ustap turǵan aǵashtardyń shirýi sekildi máseleler bar. Eń qaýipti aımaq sol. Sondyqtan birinshi kezekte atqaratyn jumys tikeleı kúmbezge baılanysty bolýy qajet. Ekinshiden, ishte tuzdanǵan, sýlanǵan jerler anyqtaldy. Buǵan kógaldandyrýǵa quıylatyn sýdyń áseri basym bolyp tur. Jerasty sýynan qaýip joq. Muny ǵalymdar anyqtap, aıtyp jatyr. Qazir jaqyn ornalasqan jasyl jelekti jyljytý týraly usynys boldy, quptaldy. Endi júzege asady» — dedi Máýlen Jarylqasynuly.
Qazir kesenede eshqandaı jóndeý jumystary júrip jatqan joq. Tek keıbir bólmeler ǵylymı zertteý jumystardyń júrgizilýine baılanysty jabylǵan. ıAǵnı, tóbege shyǵatyn qurylǵylar ornatylǵandyqtan onda kirip shyǵý múmkin emes.
«Eń birinshi kezekte keseneniń jaǵdaıyn oılaýymyz kerek. Qoǵamda „kógal jaqsy edi ǵoı“ degen pikir bar. Adamǵa jaılylyq jaǵynan qarasaq ol durys. Biraq jaılylyq izdesek saıabaqqa baraıyq. Al, eń basty máseleni kesenege burýymyz qajet. Álemde mundaı eskertkish joq. Dál osy kesenedegi kúmbez esh jerde saqtalmaǵan. Bul — óz zamanynan búginge deıin qulamaı kele jatqan túpnusqadaǵy jalǵyz eskertkish. Osynyń mańyzyn túsinýimiz kerek» — dedi ol.
Sondaı-aq, Máýlen Sadyqbekov ıÝNESKO-nyń kesene aýmaǵyndaǵy tabıǵı landshaftyń buzylýyna qarsy pikirde ekendigin aıtty. ıAǵnı, «óz zamanyndaǵy keıipte turý kerek» degen ustanymda.
«Kez kelgen nárseni jasamaı turyp kesenege qaýip tóndirip turmyz ba, joq pa — sol jaǵyn oılaýymyz kerek. Halyq ta sol mamandardyń pikirine toqtaýy tıis. Óz betinshe topshylap, boljammen kez kelgen máselege baǵa bere almaıdy. Mamandardyń zertteýinen keıin ǵana aqıqatyna jete alamyz» — dedi Máýlen Sadyqbekov.