Tuńǵysh Prezıdent kúni - halyqtyń rýhanı ómirin tolyqtyratyn taǵylymdy mereke

ASTANA. 1 jeltoqsan. QazAqparat - 1991 jyldyń 1 jeltoqsany Qazaqstannyń Táýelsizdik tarıhyndaǵy erekshe data. Óıtkeni dál osy kúni Qazaqstan halqy jalpyulttyq saılaý barysynda el taǵdyryn Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń qolyna senip tapsyrǵan bolatyn. Osyndaı egemen eldiń aıtýly datasyn eskergen Parlament eki jyl buryn Tuńǵysh Prezıdent kúnin memlekettik mereke deńgeıinde belgilegen edi.

Mundaı sheshim eń aldymen Qazaqtan Respýblıkasynda 1991 jylǵy 1 jeltoqsanda ótken Tuńǵysh Prezıdent saılaýymen baılanysty bolyp tabylady. Al osynaý saılaý nátıjesinde egemen Qazaqstannyń negizin salýshy - Nursultan Nazarbaev Tuńǵysh Prezıdent bolyp saılandy. Saılaýǵa qatysqandardyń 88,78 paıyzy Elbasyn jaqtap daýys berip, Memleket basshysy retindegi senimin N. Nazarbaevqa júktedi. Rasynda bul saılaý halyq úshin asa jaýapty kezeńde ótti. Óıtkeni, bul «myzǵymas» delinetin Keńester Odaǵynyń ydyrap, egemendiktiń aýyly jaqyndap kele jatqan tus bolatyn. Al ondaı ótpeli kezeńde eldiń tizgini jaýapty tulǵanyń qolynda bolýy tıis edi. Tizgindi qolǵa alǵan kúni-aq Elbasy qazaqstandyqtarǵa aldaǵy ómirdiń jeńilge túspeıtindigin, biraq jaqsy kúnderge birlik pen tatýlyq, iskerlik pen qabilettilik arqyly jetýge bolatynyn ashyp ta aıtqan edi. Keıinnen halyq ta óziniń sonaý jyly jeltoqsandaǵy saılaýda jasaǵan tańdaýy aldamaǵanyna talaı ret kýá boldy, áli de kýá bolyp kele jatyr.

Osynaý tarıhı tańdaýdyń jasalǵan kúni týraly Prezıdent Nursultan Nazarbaev byltyrǵy jyly búkil qazaqstandyqtarǵa arnaǵan joldaýynda keńinen toqtaldy. Bul rette Memleket basshysy Táýelsizdik shejiresindegi úsh sheshýshi tarıhı belesti aıryqsha mańyzdy jáne eleýli dep esepteıdi. Onyń birinshisi - Qazaqstannyń tuńǵysh absolıýtti egemen memlekettik aktisi - Semeı polıgonyn jabý týraly Jar­lyq­qa qol qoıý. Óıtkeni, osy sátten bastap Qazaqstannyń búkil aýmaǵynda tek bir ǵana ıýrısdıktsııa - qazaqstandyqtardyń ózderiniń já­ne týyndap kele jatqan egemen Qa­zaq­stan memleketiniń erik-jigeriniń is-qı­myl jasaıtynyn bildirdi. «Ekinshi beles - 1991 jyldyń 1 jel­­toqsanynda bizdiń halqymyzdyń bú­kil tarıhynda alǵash ret ótken jal­pyǵa ortaq Qazaqstan Prezıdenti saılaýy. Bul oqıǵanyń tarıhı máni men pat­rıot­tyq qundylyǵy kózge uryp tur jáne eshqandaı talas týdyrmaıdy. Bul kúni Qazaqstan halqy bıliktiń shynaıy qaınar kózi bolýdaǵy, bılikti qalyptastyryp, onyń saıasatyn aı­qyndaýdaǵy óziniń egemen quqyǵyn al­ǵash ret júzege asyrdy. Alǵashqy prezıdenttik saılaýǵa 8 778 726 saılaýshy nemese azamat­tar­dyń jalpy sanynyń 88,23%-y qatys­ty. Bul sol kezeńde 10 mıllıondaı adam­dy quraǵan Qazaqstannyń búkil eresek halqynyń basym kópshiligi», dep jazady Elbasy N. Nazarbaev. Prezıdenttiń paıymynsha, 1991 jyldyń 1 jeltoqsany - bul Qazaqstan halqy bizdiń memleketimizdi basqarý túri týraly másele boıynsha tarıhı sheshim qabyldaǵan kún. Bul kúshti prezıdenttik bıliktegi respýblıka paıdasyna jasalǵan bi­re­geı tańdaý bolatyn.

«Sol bir kúrdeli ýaqytta ómir qı­sy­nynyń ózi búkil atqarýshy bılik úshin ǵana emes, sonymen birge kúrdeli ótpeli kezeńdi bastan ótkerip jatqan búkil qo­ǵam úshin de jumyldyrýshylyq bas­taý­dy talap etti. Eski totalıtarlyq júıe kelmeske ketip, basqarýdyń jańa ınstıtýttary paı­da boldy. Kezek kúttirmesten na­ryq­­tyq reformalardy júrgizý, tipti azyq-túlikpen qamtamasyz etý, ju­mys­pen qam­tý, qalalar men aýyldardaǵy ómir qaýip­sizdigi sııaqty qarapaıym máselelerdiń ózinde adamdar turmysyn qalypqa kel­tirý mindeti barynsha boı kóterdi. Osyndaı jaǵdaıda Respýblıka Pre­zı­denti laýazymyn engizý el damýynda mańyzdy turaqtandyrýshy faktorǵa aınaldy. Prezıdentti jalpyhalyqtyq saılaý halyq pen memlekettik bıliktiń bir­ligin nyǵaıtty, al sońynda Qazaqstan táýelsizdiginiń qalyptasýy men ny­ǵaıýynyń búkil úderisiniń sabaqtas­tyǵy men júıeliligin qamtamasyz etti», dep eske alady Nursultan Nazarbaev. Sóıtip, Memleket basshysynyń aıtýynsha, is júzinde, 1991 jyldyń 1 jel­toq­sanyndaǵy saılaý, bir mezgilde, bas­qarý formasy, Qazaqstannyń birligi, ege­men­­digi men táýelsizdigi týraly jalpyhalyqtyq referendýmǵa aınaldy.

Sol tustaǵy qarbalas úderisterge toly oqıǵalarǵa toqtalǵan Memleket basshysy is júzinde, osy jaǵdaılardyń bári óz Táýelsizdigi jolymen bara jatqan Qazaq­stannyń ózindik halyqaralyq tusaý­ke­seri ispetti bolǵanyn aıtady. Bútindeı alǵanda bul Qazaqstannyń búkil ekonomıkalyq, ishki jáne syrtqy saıası keńistigin jedeldete egemen­den­di­rý úderisi boldy. «Biraq keıbir ózge respýblıkalar lı­der­leri sııaqty biz jaýapkershiliksiz ta­laptardy kóldeneń tosyp, sol arqyly halyqty bosqa dúbirletken joqpyz. Biz onyń qaıda aparyp soqtyratynyn anyq túsindik jáne kórdik - olar qantógis, aǵaı­ynaralyq jaýlastyq, túbegeıli já­ne ekonomıkalyq kolaps. Oǵan qosa biz «jan-jaqqa qashyp jatqan» odaqtas respýblıkalarmen berik ekonomıkalyq baılanystardy saqtaýǵa degen úmitti úzgen joqpyz, ydyraǵan Odaq ornynda naǵyz teń quqyqty ortaq ekonomıkalyq keńistik qurý úshin jumys istedik. Jáne sonymen bir ýaqytta Qazaq­stan­nyń tolyq egemendik alýǵa degen baǵyty buljymas jáne kúmánsiz bo­latyn. Men búkil halyqtyń qoldaýynsyz bul saıasattyń múmkin emes ekenin tú­sindim, jáne sondyqtan da 1991 jyldyń qazanynda normalaryna Memleket bas­shy­syn búkil saılaýshylardyń jap­paı daýys berýi arqyly saılaý týraly normany qosa otyryp «Prezıdent saı­laýy týraly» jańa zań qabyldaýdy usyn­dym», dep jazady Elbasy N. Nazarbaev.

Sóıtip, Prezıdent kótergen osy usynys sol kezdegi parlamenttiń tıisti sheshimimen resimdeledi. Sonyń nátıjesinde jalpyǵa ortaq saılaý 1991 jyldyń jeltoqsanynyń birinshi kúnine bel­gi­lendi. «Endi ǵana qabyldanǵan jańa zańǵa sáı­kes parlament meniń kandıdatýramdy Prezıdent laýazymyna ilge­ri­letti. 1991 jyldyń qarashasynda ótken al­ǵashqy búkilhalyqtyq saılaý naýqanyn eske túsire otyryp aıtarym, meniń «qar­sylastarym» kileń myqtylar edi. Biraq olar naqty saıasatkerler deńgeıi­ne kóterilgenderden emes-tin. Bul aıqyndyqtan tys, biraq sol qıyn ke­zeńde qalyptasqan kúrdeli aýandaǵy óte yqpaldy sebep bolatyn», dep eske alady Elbasy. Budan ári Memleket basshysy sol jyldardaǵy saılaý naýqanyna daıyndyq barysynda bir aı ishinde is júzinde Qazaq­stan­nyń barlyq óńirlerin aralap shyqqanyn, Qaraǵandynyń, Jezqazǵannyń, Óske­menniń kenshilerimen jáne metallýrg­te­ri­men, Mańǵystaý jáne Jambyl oblys­tarynyń turǵyndarymen kezdeskenin aıtady. «Men jańa, sol kezde endi ǵana ıgerile bastaǵan Teńiz ken orny nysandarynda bolyp, olardyń jumysshylarymen júz­des­tim. Oral óńiri men Almaty oblysy­nyń aýyldyq aýdandarynda boldym. Semeı, Kýrchatov jáne Pavlodar tur­ǵyndarymen kezdestim. Bizdiń astyqty ortalyqtarymyz - Soltústik Qazaqstan, Aqmola jáne Qostanaı oblystaryn araladym. Mádenıet jáne óner qaırat­ker­lerimen, ǵylym jáne shyǵarmashylyq ın­tellıgentsııa ókilderimen kezdesýler ótkizdim. Qazaqstandyqtarmen osyndaı tike­leı tildesýler barysynda men halyq­tyń keń qoldaýyn, onyń tarıhtyń kez kelgen synaqtaryna jarııaly jáne laıyqty túrde jaýap berýge degen ortaq tilegin, bizdiń kópultty Qazaqstanda kelisim men beıbitshilikti saqtaýǵa degen umtylysyn, ortaq Otanymyzdyń ósip-órkendeýi jolynda jumys isteýge degen qulshynysyn kórdim. Sol alǵashqy saılaýlardaǵy meniń senim bildirilgen adamdaryma rızamyn. Olar meniń shynaıy seriktesterim jáne pikirlesterim bolatyn», dep jazady Elbasy. «Daýys berý qorytyndylaryn qandaı tolqynys ústinde kútkenim esimde. Jáne bul tolqynys erteńgisin daýys berýdiń aldyn ala nátıjeleri jarııalanǵan kezde tek kúsheıe tústi. Meniń kandıdatýram úshin 8 681 276 saılaýshy, nemese barlyq azamattardyń 98,78 paıyzy óz daýystaryn berdi. Bul absolıýtti jeńis edi! Barlyq halyqtyń jeńisi bolatyn! Birliktiń talas-tartys qateriniń al­dyn­daǵy jeńisi edi! Bul egemen Qazaqstannyń jańa jeńi­si bolatyn! Biraq, tipti, saılaýdyń alǵashqy ná­tı­jeleri jarııa etilgen sol mınýtta bar-joǵy eki aptadan keıin Qazaqstannyń tolyqtaı táýelsiz memleket bolatynyn eshkimniń de boljaı almaǵany anyq», dep eske alady Nursultan Ábishuly. Keıinnen 1991 jyldyń 10 jeltoqsanynda N. Nazarbaevtyń el Prezıdenti laýazymyna kirisýi­niń resmı saltanaty ótti. «Men 1991 jyldyń 1 jeltoqsa­nyn­daǵy saılaý qazaqtar, orystar, ýkraındar, koreıler, nemister, uıǵyrlar men basqa da etnostardyń - «bizdiń res­pýb­lıkamyzdyń búgini men bolashaǵy úshin bir komanda bolýǵa sheshim qabylda­ǵan­dardyń barlyǵy» baýyrlastyq qoǵam qalyptastyrýǵa negiz qalaǵandaryn atap óttim. Endi maǵan aldaǵy máselelerdiń bar­lyǵyn sheshimdi is-qımyl tanyta jáne barlyq halyqtyń absolıýtti qoldaýyna súıene otyryp sheshýge bolatyn edi. Sol kúni meniń usynysym boıynsha bizdiń memleketimizdi jańasha - Qazaqstan Respýblıkasy dep ataý týraly sheshim qabyldandy. Al alty kún ótken soń, barlyq ha­lyq­tyń erkine oraı, «Qazaqstan Res­pýb­lıkasynyń Memlekettik táýelsiz­digi týraly» Zań qabyldandy. Bul tarıhta bizdiń halqymyzdyń juldyzdy kúni retinde qalady», dep jazady N. Nazarbaev.