Transplantatsııadan aǵza saýdasyna deıin: Ólimnen keıin donorlyqqa ótemaqy tólenýi múmkin be
Álemdegi ahýal
Aǵza donorlarynyń tapshylyǵyn ásirese búıreginde aqaý bar naýqastar qatty sezinip otyr. Tapshylyq áleýmettik turǵyda osal qorǵalǵan adamdardyń aǵzasyn satýmen shuǵyldanatyn qylmystyq shemalardyń tamyr jaıýyna ákeldi. Qyzyl krest uıymynyń ókilderi transplantatsııaǵa arnalǵan organdardyń shamamen 10%-y zańsyz kózderden keledi dep esepteıdi. Bul resmı tirkelgen statıstıka. Al tasada jasalatyn otalardy tolyq tyıý múmkin bolmaı turǵanyn eskersek, naqty san áldeqaıda joǵary bolýy múmkin.
Pákistan, Mysyr, Bangladesh, Úndistan, Túrkııa, Fılıppın jáne Qytaı sııaqty elder aǵza saýdasynyń ortalyǵy dep esepteledi. 2018 jylǵy Adam saýdasy týraly jahandyq esepte BUU-nyń Esirtki jáne qylmys jónindegi basqarmasy 700-den astam organ saýdasyn anyqtaǵany aıtylǵan. Olardyń kóbi Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıkada tirkelgen. Interpoldyń 2021 jylǵy esebinde aǵza saýdasy Afrıkanyń soltústigi men batysynda «kedeı qaýym men bosqyndar aǵza saýdasyna kóp tartylatyn aıtylǵan.
Qazaqstandaǵy ahýal
Qazaqstanda da aǵza saýdasyna tyıym salynǵan. «Halyq densaýlyǵy týraly» kodekstiń 209-babynda osyndaı norma bar. Adam aǵzasy men tinderin májbúrlep alyp qoıýǵa nemese zańsyz alyp qoıýǵa Qylmystyq kodekstiń 116-baby boıynsha jaýapkershilik kózdelgen. Naqty aıtsaq, múlki tárkilenip, 12 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jazasy belgilengen. 2024 jyldyń 9 aıynda «adam aǵzasy men tinderin alyp qoıýǵa májbúrleý nemese zańsyz alyp qoıý» deıtin 116-bap boıynsha 25 qylmystyq is tirkelgen. 2020 jyly bul statıstıka áldeqaıda joǵary edi – 57 qylmystyq is tirkelgen.
Mysaly, 2023 jyldyń qazan aıynda Almaty qalasynda, Almaty, Jambyl jáne Túrkistan oblystarynda uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres bólimsheler 22 adamdy ustady. Olardyń ishinde zańsyz aǵza saýdasyn uıymdastyrýshylar, medıtsına qyzmetkerleri, notarıýster, retsıpıentter men donorlar bolǵan. Aǵza satýdyń 8 faktisi áshkerelenip, 6-10 mıllıon teńgege birneshe mámle jasalǵany belgili boldy. Bul jerde álem boıynsha búırektiń ortasha baǵasy 20 myńnan 200 myń AQSh dollaryna deıin qubylatynyn aıtý kerek.
Іshki ister mınıstrligindegiler adam saýdasynyń aldyn alý úshin ınternettegi habarlandyrýlardy udaıy súzgiden ótkizip otyratyndaryn aıtady. Mundaı mazmundaǵy resýrstar Qazaqstan aýmaǵynda ashylmaıtyndaı etip buǵattalady.
Elde kezekte turý arqyly donorlyq aǵza alý aıtarlyqtaı kúrdeli. Osyny paıdalanyp, paıdakúnem adamdar medıtsınalyq uıymdardyń qyzmetkerlerimen birlesip zańsyz áreketterge barady.
Máıit jáne aǵza donory
Qazaqstanda máıittiń aǵzasyn transplantatsııalaý otasy alǵash ret 2012 jyly júrgizildi. Ólimnen keıingi donorlyq eldegi kezekti seıiltip otyr deýge kelmeıdi. Ásirese búırek donory tapshylyq joǵary. Qant dıabeti, gıpertonııa, semizdik sııaqty syrqattardyń bári naýqasty búırek transplantatsııasyna muqtaj etip tynady.
2024 jyldyń qyrkúıegindegi jaǵdaı boıynsha elimizde 4 103 naýqas kútý paraǵynda tur. Onyń ishinde búırekke 3 661 eresek adam, 85 bala, baýyrǵa — 180 eresek adam, 10 bala, ókpege — 20 eresek adam, júrekke — 136 eresek adam jáne bes bala, júrek-ókpe keshenine — tórt eresek adam jáne eki bala muqtaj.
9 aıdyń qorytyndysy boıynsha 6 782 qazaqstandyq kóz jumǵan soń aǵzasyn donor retinde usynýǵa kelisetinin resmı rastaǵan. Osyndaı kelisim rásimdegen 5 marqum jyl basynan beri 19 adamnyń ómirin saqtap qaldy:
Aqmola oblysy – 2
Pavlodar oblysy – 1
Túrkistan oblysy – 1
Almaty qalasy – 1
Ótemaqy máselesi
Aǵza donorynyń tapshylyǵyn marqumnyń týystaryna ótemaqy tóleý arqyly sheshýge bolady deıtin ustanymdar bar. Mundaı tetik kóz jumǵannan keıin aǵzasyn belgili bir ótemaqyǵa muqtaj naýqasqa salǵyzýǵa kelisetinin resmı rastap ketetin adamdardyń sanyn arttyrýy múmkin. Alaıda, mundaı bastamanyń óte jaǵymsyz saldary bolýy da yqtımal. Densaýlyq mınıstrligindegiler Kazinform saýalyna joldaǵan jaýabynda bul máseleni jan-jaqty pysyqtap jatqany aıtylǵan.
«Donordyń artynda qalǵan týystaryna ótemaqy tóleý máselesi qazir talqylaý satysynda», - delingen jaýapta.