Tramp Izraıldegideı «Temir kúmbez» júıesin qurmaq
Sál burynyraq, Respýblıkalyq ulttyq sezde 1,5 saǵat boıy sóılegen D.Tramp Izraıldegi sııaqty AQSh-ta da «Temir kúmbez» qurý qajettigi týraly aıtqan bolatyn. «Izraılde zymyranǵa qarsy qorǵanys júıesi bar. Izraılge qarata 342 zymyran jiberildi jáne onyń birazy ǵana ótip kete aldy», - dep málimdedi D.Tramp Irannyń sáýir aıynda Izraıldi zymyranmen atqylaýyna silteme jasap.
«Nelikten bul ózge elderde bolýy, al bizde bolmaýy tıis? Joq, biz elimizdiń ústinen «Temir kúmbez» soǵamyz jáne eshteńeniń de kele almaıtyndyǵyna ári halqymyzǵa zııanyn tıgizbeıtindigine senimdi bolamyz», - dep málimdedi Donald Tramp.
Mundaı ıdeıaǵa narazylyq tanytýshylar D.Tramp qandaı qaterge tosqaýyl qoımaq bolyp otyrǵanyn bilmeı dal. Óıtkeni, «Temir kúmbez» shaǵyn qashyqtyqqa ushatyn zymyrandardy ǵana qaǵyp túsirýge qaýqarly. Al AQSh óziniń shekarasy boıynda munaı qaýipke esh ýaqytta ushyraǵan emes.
Degenmen, AQSh armııasy qanatty zymyrandarmen kúresý jáne daýly aımaqtardaǵy AQSh aktıvterin qorǵaý úshin eki «Temir kúmbez» batareıasyn satyp aldy. Manevrlik kúshterdi, sondaı-aq eldi mekender men strategııalyq aktıvterdi qorǵaı otyryp, «Temir kúmbez» táýlik boıy jumys istep, bir mezette jańbyr, shańdy daýyl, tuman jáne tómen bultty mezetti qosa alǵanda kez kelgen aýa raıy jaǵdaıynda kóptegen qaýipke tótep beredi. Jaqyndap kele jatqan qaýiptiń traektorııasyn baǵalaı otyryp, júıe qaǵyp túsirý qajet pe, joq pa, sony anyqtaıdy. Eger qajet bolsa, onda ol nysanany 90 paıyz dáldikpen aýada jaryp jiberedi.
«Temir kúmbez» (IRON DOME) – «Qysqa qashyqtyqtaǵy áýe qorǵanysynyń» (SHORAD) múmkindikterin biriktiretin kópmaqsatty áýe jáne zymyranǵa qarsy qorǵanys júıesi sanalady. Ol tómen bıiktiktegi áýe qaýipterinen, eń aldymen tikushaqtar men tómen ushatyn ushaqtardan, «Zymyrandardan, artıllerııalyq jáne mınomettik shabýyldaǵar qarsy áýe qorǵanysynan» (C-RAM) jáne qanatty zymyrandardan qorǵaıdy.
Izraıldiń qarý-jaraq shyǵaratyn Rafael kompanııasy AQSh-taǵy Raytheon Rafael Area Protection Systems (R2S) birlesken kásiporny arqyly Amerıkanyń Raytheon áskerı-ónerkásiptik kompanııasymen Amerıkada temir kúmbez shyǵarý úshin birge qyzmet isteıdi. Qazirgi ýaqytta áskerı ónimderdiń 70 paıyzy AQSh-ta óndiriledi jáne ony «Temir kúmbez» qarýyn 100 paıyzǵa deıin oqshaýlaýǵa jetkizý josparlanyp otyr.
Izraıldegi «Temir kúmbezdi» jasaý úshin úshin 2011 jyldan 2021 jylǵa deıingi aralyqta Amerıka Qurama Shtattary jalpy shamamen 2,6 mıllıard dollar bólgen bolatyn. Bul amerıkalyq Patriot zenıttik-zymyrandyq júıesimen salystyrǵanda aıta qoıarlyqtaı kóp emes. Óıtkeni, onyń bir batareıasynyń ózi 1,1 mıllıard AQSh dollary turady.
Aıta keterligi, Tramp pen Baıdenniń ákimshiligi kezinde AQSh-tyń áskerı shyǵystary arta túsken bolatyn.
Pentagon shyǵystary on myńdaǵan jeke kompanııadan turatyn tutas salany qoldaıdy. Aıtalyq, jyl saıyn AQSh-tyń áskerı bıýdjetiniń jartysynan astamy federaldy kelisimsharttar arqyly jeke sektorǵa berildi. 2002 jáne 2021 qarjylyq jyldary aralyǵynda Pentagon jumsaǵan 14,5 trıllıon dollardyń 55 paıyzy qorǵanys merdigerlerine jumsaldy.
Bul fırmalardyń kópshiligi kóp jaǵdaıda federaldy qarjylandyrýǵa táýeldi. Sondyqtan da áskerı merdigerler saıası júıemen aıla-sharǵy jasaýǵa kóp qarajat jumsaıdy.
2002 jyldan 2020 jylǵa deıingi saılaý tsıkli barysynda federaldy kandıdattaryń paıdasyna áskerı ónerkásip jumsaǵan jarna kólemi úsh esege artty. 2001 jyldan 2020 jylǵa deıin áskerı merdiger jalpy alǵanda kandıdattar men saıası partııalarǵa qomaqty soma – 283 mln dollar jumsady. Bul rette merdigerler demokrattar men repýblıkashylar atynan túsetin kandıdattar arasynda bóletin qarajattaryn birshama teńdeı bólýge tyrysady.
Osylaısha, AQSh-ta «Temir kúmbez» qurýǵa bastamashalyq jasaǵan Tramptyń saılaýaldy kompanııasy áskerı-ónerkásip lobbıine ıe bolýǵa umtylyp, Demokratııalyq partııadaǵy saıası qarsylastarynyń aldyn oraýǵa tyrysady dep boljam jasaýǵa bolady.