Tóteden kelýi múmkin tasqyn sýǵa saqadaı saı bolýymyz kerek - aptalyq sholý

ASTANA. 22 aqpan. QazAqparat - Bıylǵy qysta qar molynan jaýdy. Soǵan oraı, jer ylǵaly da jetkilikti, eginniń bitik bolýynan dámeli boljaýshylar da barshylyq. Alaıda, kóktemgi egisten buryn qardyń mol túsýi sý tasqynyna ulasyp ketý qaýpin de týdyratyny ras.

Birneshe jyldar qatarynan osyndaı tótenshe apatpen de betpe bet kelip júrgenimiz de shyndyq. Al qary mol túsken bıylǵy jyly tótenshe jaǵdaıdyń aldyn alýdyń jaıy neshik? Óıtkeni, qardyń shamadan tys mólsherde túsýi elimizdegi sý tasqyny qaýpin kúsheıtip, ásirese Shyǵys Qazaqstan jáne Almaty oblysynyń taýly aımaqtarynda qalyptasqan jaǵdaı alańdatýda. Osyǵan oraı, aptadaǵy Úkimet otyrysynda Premer-Mınıstr Serik Ahmetov ortalyq memlekettik organ basshylarynan bastap, aımaqtaǵy ákimderdiń barshasynyń basyn qosyp, beınebaılanys arqyly respýblıka boıynsha sý tasqynyna qarsy sharalardyń mán-jaıyn talqyǵa saldy.

Aýa raıynyń boljamyna quzyretti «Qazgıdromet» málimetine súıensek, elimizdiń Aqmola, Qostanaı jáne Qara­ǵan­dy oblystarynda jınalǵan qardyń kólemi kópjyldyq orta mólsherden 20-50 paıyzǵa artyq bolsa, Almaty jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda túsken qardyń mólsheri 1,5 jyldyq normaǵa jetken eken. Buǵan deıin qa­lyń qardyń túsýine baılanysty Óskemen qa­lasynda tóten­she jaǵdaı jarııalanǵan da bo­latyn. Osyǵan oraı, beınebaılanys arqyly jıynǵa qatysqan Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Berdibek Saparbaev kóktemgi qar erýi qarsańynda Úkimetten kómek surap, eń birinshi kezekte gıdrotehnıkalyq qurylǵylardy jóndeýge qatysty problemanyń ózekti ekenin eske saldy. Óńir basshysynyń sózine qaraǵanda, oblystaǵy 97 gıdrotehnıkalyq qurylǵylardyń 37-si tolyq jóndeýdi qajet etedi. Qazirgi kezde bul óńirde túsken qar normadan 2-2,7 esege asyp otyr. Atap aıtqanda, jazyqtaǵy qardyń bıiktigi 70-120 sm, al taýly óńirlerde 2,5-3 metrge jýyqtap qalǵan kórinedi. «Biz qalaǵa jaýǵan qalyń qardyń ózin syrtqa shyǵaryp úlgere almaı jatyrmyz. Máselen, 12 saǵattyń ishinde Óskemende 80 sm qar tústi. Búgingi kúnge deıin biz mıllıon tonnaǵa jýyq qardy shyǵardyq. Alaıda boljam boıynsha jaǵdaı máz emes. Aqpan-naýryzda qar normadan artyq túsip, ıaǵnı shamamen 60 sm-den asýy múmkin», -dep naqtylap ótti ákim.

Budan bólek, Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi ózender aǵysy boıynsha Kóksý, Lepsi (Almaty oblysy) jáne Buqtyrma, Oba (ShQO), Tobyl, Torǵaı (Qostanaı oblysy), Nura, Shaǵalaly (Aqmola oblysy), Keńgir, Sherýbaı-Nura, Sarysý (Qaraǵandy oblysy) ózenderi alabynda qardyń erýine baılanysty sý deńgeıiniń kóterilýi týraly boljam jasaǵan bolatyn. Al Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń málimetine súıensek, búginde elimizdegi 759 gıdrotehnıkalyq qurylǵy arnaıy komıssııalarmen tekserilgen. Sonyń nátıjesinde 126-sy qosymsha jumystar men erekshe baqylaýdy talap etetin qurylǵylar ekendigi anyqtalǵan. Buǵan qosa ıesiz dep tanylǵan 11 sý qoımasynyń beseýine ınjenerlik jumystar júrgizý qajettiligi belgili bolǵan. «Iesiz sý qoımalarynyń basym kópshiliginiń menshik ıeleri anyqtaldy. Bul máseleni aıaǵyna deıin jetkizip, túbegeıli sheshý kerek. Sonymen qatar, soltústik óńirlerde aqpan jáne naýryz aılarynda qalyń qar jaýýy múmkin ekenin eskerýimiz kerek. Sondyqtan bul jaǵdaı odan ári qıyndaýy múmkin ekenin atap aıtqym keledi», - dedi Tótenshe jaǵdaılar mınıstri Vladımır Bojko.

Toqtala ketetin jaıt, buǵan deıin oblys máslıhattary tasqynǵa qarsy is-sharalarǵa arnalǵan bıýdjetti bıyl 5,4 mıllıardtan 14 mıllıard teńgege deıin ulǵaıtqan bolatyn. Bul rette Batys Qazaqstan oblysynyń tótenshe jaǵdaılarǵa arnalǵan bıýdjettik baby 19 esege, Astana qalasynda - 15 esege, Qostanaı oblysynda - 11 esege, Ońtústik Qazaqstan oblysynda 5 esege ósti. Al Aqtóbe, Shyǵys Qazaqstan, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan oblystary ózderiniń bıýdjetinen qosymsha qarjy bólmegen kórinedi. Bul qazirgideı qalyptasyp otyrǵan jaǵdaıda tasqynǵa ýaqytyly áser etý sharalarynyń tıimdiligin tómendetýi múmkin.

Jıyn barysynda Premer-Mınıstr Serik Ahmetov jaǵdaıdyń jaı-japsaryn muqııat tyńdaı kele, tasqynnyń aldyn alý aıasynda elimizdiń negizgi ózenderinde shaǵyn tospalar qurylysyn qarastyrýdy tapsyrdy. «Elbasy gıdrotehnıkalyq qurylǵylardy jóndeýden bólek, birneshe márte bizdiń negizgi ózenderde qar erý kezindegi tasqynǵa shaǵyn tospalar jasaý týraly máseleni kótergen bolatyn. Ásirese, bul jaıt kóktemde sýdyń aýqymdy kólemin jınaqtaýǵa qatysty. Osyny eskere otyryp, salalyq baǵdarlamany qarastyrý kerek»,-dedi Úkimet basshysy. Budan bólek, Premer-Mınıstr tıisti memlekettik organdar basshylarynyń basyn qosyp, ákimdermen keńesip, bul máseleni tereńirek zerdeleý qajettigin jetkizdi.

Aıta keterligi, ótken jylǵy tasqynnyń týyndaý sebepteri men jaǵdaıyna jasalǵan zertteý kórsetkendeı, qar qory men aýa raıynyń kúrt ózgerýi ǵana emes, sonymen qatar qatyp, jibimegen qardyń ústine jańbyrdyń qosa jaýýy basty faktorǵa aınalǵan eken. Jıynda máseleniń bul jaǵy da eskerildi.

Sonymen qatar, Úkimet otyrysynda Serik Ahmetov óńirlerdegi bolýy múmkin tasqyn sýdyń aldyn alý boıynsha tıisti sharalardy tyńǵylyqty oryndaýdy júktedi. Ózen, aryq arnalary, bógetterdi nyǵaıtý, jol ınfraqurylymy men elektr jáne baılanys jelilerin saqtaý máselelerine erekshe nazar aýdarý kerek ekeni eskertildi. «Búgin aldaǵy qardyń erýine baılanysty jaǵdaıǵa arnaıy nazar aýdaryp otyrmyz. Sondyqtan da óńir ákimderine jaǵdaıdyń monıtorıngin aıtarlyqtaı tyńǵylyqty júrgizýdi tapsyramyn. Keıde sınoptıkter boljaǵan merzim sáıkes kelmeı, tipti aıaq astynan kúrt ózgeretin jaıttar da kezdesip jatady. Sol úshin árdaıym daıyndyq tártibinde bolýlaryńyz kerek», - dep qadap aıtty S. Ahmetov.

Jańa basshysyn saılaǵan Dinı basqarma halyqpen, jastarmen jumys júrgize bilýi kerek

Osy aptada elimizdiń Qazaqstan musylmandary dinı bas­qar­ma­sy basshylyǵynda ózgerister bolyp, jańa Bas múf­tı saılandy. Qazaqstan musylmandary dinı bas­qarmasynyń buǵan deıingi tóraǵasy, Bas múf­tı ári Ortalyq Azııa múftıler keńesiniń tór­­aǵasy bolǵan sheıh Ábsattar qajy Derbisáli ha­­zirettiń óz qalaýymen dinı qyzmetin toqtatýyna baı­lanysty Astanada shaqyrylǵan Qazaqstan mu­sylmandarynyń kezekten tys VII quryltaıynda bar­lyq ımamdar biraýyzdan Erjan Maıamerovke daýys berdi. Jańa dinbasy Erjan Malǵajyuly Maıa­merov buǵan deıin QMDB-nyń Semeı óńirindegi ókil ımamy bolǵan. Jańa Bas múftı, Qazaqstan mu­sylmandary dinı basqar­masynyń tóraǵasy Maıamerov Erjan Malǵajyuly 1972 jyly 16 jel­toq­san kúni dúnıege kelgen. 1990 jy­ly Ma­­qanshy aýylyndaǵy Ǵanı Muratbaev atyn­­daǵy orta mektepti támamdaǵan. 1991-1993 jyldary Otan aldyndaǵy áskerı boryshyn ótep kelgen soń, sol jyly Mysyrdaǵy Ál-Azhar Islam ýnı­ver­sıtetiniń sha­rıǵat jáne zań fa­kýl­tetine oqý­ǵa qabyldanyp, 2006 jyly bitirdi. 2006-2008 jyldar ara­ly­ǵynda My­syr eli múftııatynyń pátýa shyǵarý bó­­li­min­de bilimin jal­ǵas­tyrdy. 2011 jyly 10 qazan kúni Bas múftı Ábsattar qajy Derbisáli hazirettiń uıǵa­ry­mymen QMDB-nyń Semeı óńirindegi ókil ımamy bolyp ta­ǵaıyndaldy. Úılengen, úsh ba­la­sy bar. Sonymen qatar mamandar birneshe til­derdi jetik meńgergen Erjan Maıamerovtiń qaza­qy tanymǵa saı dástúli ıslam jolyn jaq­taıtynyn aıtady.

Toqtala ketetin jaıt, Qazaqstan musylmandary VII qu­ryl­­taıy delegattary men Qazaqstan mu­syl­mandary dinı bas­qarmasy tóralqasy jáne aqyl­dastar alqasy men ǵulamalar keńesi, Qa­zaqstan qajylar qaýymdastyǵy quryltaı ba­rysynda respýblıka halqyna úndeý jarııalaǵan bolatyn. Áb­sattar qajy Der­bi­sá­liniń dinbasylyq qyz­metine joǵary baǵa be­rilgen osy úndeýde Bas múf­tıdiń basshylyǵymen Qazaqstan mu­syl­mandary dinı basqarmasynyń atqarǵan jumystary, jetken jetistikteri erekshe iltıpatpen atalyp, «oǵan Alla razy bolsyn» degen ıgi tilek aıtylǵan.

Sondaı-aq, quryltaıdan soń Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń ókilderimen kezdesý ótkizgen bolatyn. Kezdesýge Memlekettik hatshy Marat Tájın, Prezıdent Ákimshiliginiń basshysy Kárim Másimov, Prezıdent Ákimshiligi basshysynyń orynbasary Baǵlan Maılybaev, Din isteri agenttiginiń tóraǵasy Qaırat Lama Sharıf, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń bas múftıi Erjan Maıamerov, sondaı-aq oblystardaǵy ókil ımamdar qatysty. Jınalǵandar aldynda sóılegen sózinde Memleket basshysy búgingi kezdesý elimizdiń barlyq musylmandary úshin eleýli oqıǵamen tuspa-tus kelgenin atap ótti. Budan bólek, Elbasy Qazaqstan musylmandary dinı bas­qar­masynyń jańa Bas múftıi Erjan Maıa­­merov álemdegi eń tanymal ıslam oqý oryndarynyń biri - Egıpettegi Ál-Azhar ýnıversıtetin bitirgenine nazar aýdaryp, onyń tájirıbesi jetkilikti ekenin, dinı basqar­manyń aımaqtyq qurylymyn basqarǵanyn, soǵan oraı jemisti eńbek etetinine senetinin bildirdi. «Táýelsizdigimizben birge ata dinimizdi qaıta oralt­tyq. Dinı basqarma 2228 meshittiń basyn qosyp, musylmandardy uıystyrýshy ortalyqqa aınaldy. Halqymyzdy ortaq rýhanı qun­dy­lyq­tar men maqsattar tóńiregine toptas­tyrýǵa uıyt­qy boldy. Búginde qoǵam, ásirese jastar dinge bet burýda. Islamdy ustanýdy modaǵa aınal­dyr­maý kerektigi jóninde túsinik jumys­ta­ryn júr­gizý kerek», - dedi Memleket basshysy. Osyǵan baılanysty Qazaqstan Prezıdenti Dinı basqarma aldynda turǵan birqatar min­det­terge nazar aýdardy jáne Dinı basqarma men mem­lekettik organdar arasyndaǵy rýhanı-aǵar­tý­shylyq jáne áleýmettik saladaǵy ynty­maq­­tas­tyqty nyǵaıta túsýge jete kóńil bólý qa­jet­­tigin atap ótti.

«Elimizdegi dástúrli ıslamnyń birden-bir mo­­ıyndalǵan qurylymy - Qazaqstan musyl­man­dary dinı basqarmasy. Dinı qatynastardy retteıtin jaqynda qabyldanǵan zańda memleket halqymyzdyń rýhanı ómirinde ıslamnyń hanafı baǵytynyń orny men rólin moıyn­daıtyny atap kórsetildi. Bul óte durys. Qazaq­stan - zaıyrly memleket. Sondyqtan bizdiń din salas­yndaǵy saıasatymyz konfessııaaralyq tatýlyq pen toleranttylyqty nyǵaıtýǵa baǵyt­ta­l­ǵan. Bizde dinı senim bostandyǵyna Kon­stı­tý­tsııa kepildik beredi. Jalpy, dinı basqarma ókilderi tek din salasynda ǵana emes, ózge de salalarda óz bilim-bilik­terin arttyrýǵa tıis. Ózderińiz bilesizder, el halqyna taıaýdaǵy Joldaýda biz 2050 jylǵa deıingi Damý strategııasyn aıqyndadyq. Bul - keńestik ke­zeń­nen belgili jaı josparlaý ǵana emes, memleket da­mýynyń negizgi baǵyttaryn, naqty maqsattarǵa je­týdiń joldaryn jáne bizdiń bolashaqty qalaı kó­re biletinimizdi ańdatatyn uzaqmerzimdi qujat. Bul oraıda, dinı qaırat­kerler jurtshylyqqa eli­mizdiń ıgiligi úshin odan ári jumys júrgizý qa­jettigin uǵyndyrǵany jón», - dedi Qazaqstan Pre­zıdenti. Memleket basshysy Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń burynǵy basshylyǵyna atqa­rylǵan jumystar úshin alǵysyn bildirip, kez­desýge qatysýshylardyń el múddesi jolyn­daǵy isterine tabys tiledi.