Tórttaǵan

NUR-SULTAN. QazAqparat - Halyq tileýqor ǵoı, taýdan qar barysy túsipti dep qańtardan beri birneshe ret aıtty. Kıe tutqany, qasterlegeni. Endi el eńsesi kóteriledi, qasıet qonady, aıbatymyz artady degeni. Kıeli, tekti ańnyń tegeýrinine súıingeni. Tolǵaqty kezeńniń túıini tarqatylar dep topshylaǵany. Sonyń jerge túsýinen elge yrys keledi dep túısingeni, dep jazady pýblıtsıst Darhan Qydyráli «Egemen Qazaqstan» gazetinde jarııalanǵan maqalasynda.

«Arǵy babalardyń ań stıli atan­ǵan aıshyǵy men órneginen de, altyn kıimdi saq jaýyn­geriniń óne boıynan da, temir dáýirindegi eskertkishterden de barys beınesin kóremiz. Barys aıbattylyq pen qaırattyń, tektilik pen myqtylyqtyń, ójettik pen ómirsheńdiktiń, eldik pen erliktiń, tynyshtyq pen jaılylyqtyń sımvoly bol­ǵanyn baıqaımyz. Osy­dan eki múshel buryn, 1986 jyl­dyń jeltoqsanynda otarshyl júıeniń ozbyrlyǵyna qar­sy atylǵan jastardyń otty kózi­nen de osy barystyń rýhyn kór­gen joq pa edik?!. Sol jyl da Barys jyly bolatyn. «Barys jy­ly – namys jyly» degen sóz de so­dan beri artyqsha mán alǵan. Óz­ge­risti talap etken órimdeı óske­leń jastardyń ójettigin de barysqa balaǵanbyz.

Bizden ilgeride ótkender Barys jylyn birlik jyly degen eken. Birlik, Abaıǵa súıen­gen­de, aqylǵa birlik. Ar men na­mys­taǵy birlik, adam­dyq pen adal­dyqtaǵy birlik, senim men sertke birlik, maq­sat pen murattaǵy birlik, múd­dege birlik. Bir baı­raqtyń astyn­daǵy birtutas baı­taq eldiń birligi. Ulan-ǵaıyr qazaq dalasy Ulystyń uly kú­nin qarsy alǵanda biz osy bir­likti kórdik.

Qańtar qasiretinen qamkóńil bolǵan eldiń qaıta serpilgenin sezindik. Kún men tún teńeler qasterli mezettiń qarsańynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev Ulystyń uly meıramy – Naýryz merekesin toılaýdyń jańa formatyn usyndy.

Ulystyń uly kúniniń mánin arttyryp, memlekettik marapattardy tapsyrdy. Ádette jyl sońynda beriler marapattardyń jyl basynda berilýi de Naýryz merekesiniń naqyshyna naqysh qosty. Alash balasynyń ardaqty qun­dy­lyqtarynyń aq besigi – Almaty shaha­ryna arnaıy bardy. Alakóńil bolǵan al­matylyq qaýymnyń ortasyna baryp, or­daly jıyn ótkizdi. El qushaǵynda emin-erkin, qatarlasyp, qaptaldasyp júr­di, etene aralasty, eldiktiń, birliktiń sózin aıtty. Qorǵanǵan joq, qoldasty, bólek­tengen joq, birige tústi. Osy arqyly Memleket basshysy óziniń shynaıy halyqtyq Prezıdent ekenin kórsetti.

«Jańa Qazaqstan: Jańarý men jań­ǵyrý joly» atty 16 naýryzda jasaǵan Jol­­daýynda da eldi úlken ózgerister kútip tur­ǵanyn meńzegen edi. Sol ózgeris­terdiń rýhyn sezine bastadyq. «Assalaýmaǵaleıkúm» dep bastalǵan Almatydaǵy sózdi tyńdaǵan sát­te eldiń de, el basshysynyń da nar emes, ar ǵana kóteretin úsh jyldy artqa tastap, al­daǵy Jańa Qazaqstanǵa jan-tánimen um­ty­lyp turǵanyn ańǵarmaý múmkin emes edi.

Sol sátten úsh jyl buryn, 2019 jyldyń 20 naýryzy kúni Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev Qazaqstan Respýb­lıkasy Prezıdenti mindetin atqarýshy bolyp taǵaıyndalǵan edi. Oıly da soıly, qıyndyǵy men qaýip-qateri, azaby men mehnaty qatar kelgen osy úsh jyl el jadynda erekshe qalary belgili. Osy ýaqyt elge de, el basshysyna da jeńil tıgen joq. Qıyn kúnderdiń qamytyn sheship, kúrdeli kezeńniń kúrmeýin tarqatyp, el qalaǵan eren kúnderge degen umtylys – ulttyń muraty. Abdyratqan Arystaǵy jarylys, qordalanǵan Qordaı máselesi, toryqtyrǵan Tarazdaǵy jarylys, úsh jylǵa sozylǵan pandemııa, qasiretti Qańtar oqıǵasy bárimizdi ári-sári kúıge túsirip, ábden tıtyqtatqan, ózekke ot salǵan jaı edi.

Osynyń ishinde eń qaýiptisi – Qańtar qasireti boldy. Áýeli beıbit bastalǵan sherýde el talabyn aıtty, er muratyn aıtty. Áleýmettiń arzýy eskerildi. Al odan keıingi astań-kesteńniń astaryn­da áskerı tóńkeris bolǵanyn ashyq aıtýy­myz kerek. Ol jaǵdaı eshqashan da el tol­qýynyń tasasynda, kóptiń kóterilisiniń kóleńkesinde qala almaıdy.

Qara kúshke sengen sybaılas top­tyń bılikti kúshpen basyp alýǵa degen tal­­pynysyn áýelde tap basyp tanı al­maǵany­myz ras. Tipti áli de osy oqıǵanyń aq-qarasyn ajyra­typ, onyń zardaby men zalalyn tolyq sezinip úlgergen joq­pyz. Onyń qandaı qor­qynyshty quby­lys eke­nin ýaqyt óte kele bilermiz. Shyn­dyq­tyń beti ashyl­ǵanda kúızelermiz, kúıermiz, túr­shi­germiz. Áskerı tóńkeris jasaýǵa um­tyl­ǵandar Prezıdentke kópe-kórneý jal­ǵan aq­parattar berdi. Shyndyǵy qaısy, shyl­ǵı ótirigi qaısy ekeni belgisiz osy shym-shy­ty­ryq aqparattar aǵyny bizdi de shyr­ǵa­lańǵa saldy. Al onyń teris pıǵylyn tanyp, tabandy qarsy turǵan Qasym-Jomart Toqaev táýelsizdik pen tutastyqty saqtap qaldy.

Qudaı betin ári qylsyn, eger áskerı tóń­kerisshilerdiń túpki oıy júzege as­qanda ne bolar edi? Oılaýdyń ózi qorqy­nyshty. Biraq oılaý kerek, oılaný kerek.

Eń áýeli belgili bir toptarǵa unama­ǵan reformalar toptamasy toqtar edi, memlekettiń damýy tejelip, artqa shegi­ner edi, álemdik qaýymdastyq tóńkeri­lip jatqan jurttyń aýylyn alysqa qon­dyrar edi. Halyqaralyq bedelden aıy­ryl­ǵan memleketimiz aryq boılaǵan qaǵaz qaıyqtaı qańǵalaqtar edi. Eń sumdyǵy, tóńkeris – eldiń taǵdyryn talqy men tálkekke salyp, sozylmaly dertke ulasar edi. Onyń mysalyn alys-jaqyn memleketterden de anyq kórip otyrmyz.

Zorlyq-zombylyq arqyly bılikke kelgen tóńkeris eshbir eldi ushpaqqa shy­ǵarǵan emes. Uıyǵyna tartyp, uıqy-tuı­qy kúıge túsiredi. Demokratııaǵa degen barlyq talpynys basyp-janyshta­lyp, dúleı dıktatýra bılik qurar edi. Onyń syrtynda el búlinip, tozǵan bóz­deı setiner edik. Betin aýlaq qylsyn. Qudaı­shy­lyǵyn aıtqanda, biz osyndaı bir sumdyqtan, alapat zaýaldan aman qaldyq.

Ótkenge salamat. Óshkenimizdi jaǵar­myz, órtelgenimizdi jańartarmyz, ólgeni­miz­diń ómirin el muratynyń jolynda jal­ǵastyrarmyz. Osy qıyndyq pen qaýip-qaterge toly úsh jylda, ásirese Qańtar qasiretine deıin jáne keıin biz Prezı­dent Qasym-Jomart Toqaevtyń aza­mattyq bolmysynyń jańa qyrlary ashyl­ǵanyn kórdik. Bul sıpattar bir ǵana adam­nyń boıynda emes, tutas halyqtyń, ási­rese biz úkilep úmit kútip otyrǵan jas­tar­dyń bo­ıynda bolýy kerek. Ulttyń jańa bolmysyn qalyptastyrýda osy tórt­taǵan – tórt qasıetti, tórt tirekti alýymyz qajet-aq.

Sanamalasaq, birinshisi, tazalyq. Ary da, qoly da taza adamnyń joly da taza bolady. Bılikke taza qalpynda kelgen Toqaev senimge sert berip, sol taza­lyǵyn saqtap otyr. Oǵan bir ǵana mysal, naýryzdaǵy Joldaýynda aıtyl­ǵan Prezıdenttiń jaqyn týystary­na saıası memlekettik qyzmet pen kvazımemlekettik sektordaǵy basshylyq qyzmet atqarýǵa zań júzinde tıym salý týraly bastamasy.

Ekinshisi, týralyq. Atamyz qazaq «Týra bıde týǵan joq, týǵandy bıde ıman joq» degen. Ádildik, ádilettilik prıntsıpterine negiz­delgen quqyqtyq memleket qurý – Prezıdenttiń bas­ty ustanymy bolǵanyn bilemiz. Biz mu­­nyń kórinisin onyń merıokratııalyq prı­ntsıp­terinen, jemqorlyqqa qarsy kúresi­nen, ekono­mıkalyq reformalarynan, saıa­sı transformatsııasynan kórip otyrmyz.

Úshinshisi, tereńdik. Ózin ózi qazǵan adam ǵana júreginiń túkpirindegi jaýhar­dy taba alady. Al ózińdi qazý úshin bilim kerek. Prezıdenttiń birneshe tilge jetik bolýy, álemdi jaqsy tanýy, qan­daı ózgeriske de stra­tegııalyq ázirligi, halyqaralyq uıym­­dar­daǵy is-tájirıbesi, adam tanýy, el qalaýyn erte sezinýi osy tereńdiktiń belgisi.

Tórtinshisi, tabandylyq. Qańtar qasi­retiniń alǵashqy kúnderinde el kóńi­lin úreı men qorqynysh bılegen mezet­te «Eshqaıda ketpeımin. Memleket qulamaıdy» degen Pre­zıdenttiń bir aýyz sózi esimizdi jıǵy­zyp, eńsemizdi kótergen edi. Osy taban­dylyq qasıeti osy ýaqyt boıyndaǵy kúresker­liginen, qaýip-qaterlermen betpe-bet kelýinen, túbegeıli ózgerister jasaýǵa degen betburysynan-aq anyq kórindi.

Osy tórttaǵan – tazalyq, týra­lyq, tereńdik, tabandylyq syndy tórt qa­sıet tór­degi­­den tómendegige deıin tumar bol­sa, tórt qu­by­lasy teń el bolýdyń da aýyly alys bolmas edi. Sol arqyly jańa Qazaq­­­stan­nyń jańa qundylyqtarynyń, shy­naıy qundylyqtarynyń qataryn tolyq­tyra otyryp, ulttyń jańa bolmysyn qalyptastyrarymyz anyq», dep atap ótedi avtor.