TOP-10: álemdi ózgertken uly tulǵalar jaıly fılmder toptamasy
«Syn saǵaty» (Darkest hour), 2017
Tsıtata: «Óz oıyn ózgerte almaǵan adam, eshqashan eshteńeni ózgerte almaıdy»
Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń bastalýy álem elderine sekildi brıtan halqyna da ońaı tıgen joq. Naǵyz qıyn kezeńniń bastaýy boldy. Adolf Gıtler basshylyq etken fashıstik Germanııa Batys Eýropa elderine shabýyl jasap, jaýlap alǵan aýmaqtarynda óz erejelerin ornata bastady. Gıtler Belgııany alǵannan keıin, kelesi kezekte Frantsııa turdy. Bul jaıt brıtan halqy men úkimetin tańdaý jasaýǵa májbúr etti: Gıtlerdi qoldaý ne qarsy shyǵyp, soǵysý.
Osy tusta mınıstrler kabınetinde bir-birin aıdap salý, bir-biriniń pikirine maqsatty túrde qarsy shyǵý sekildi shytyrman oqıǵalar bastalady. Dese de sońǵy sóz premer-mınıstrde. «Nemistermen kelisimge kelý kerek» degen saıasatty ustanǵan premer-mınıstr qyzmetinen ketti, endi úkimet basshysy laýazymyna eki adam ǵana úmitker - lord Galıfaks pen Ýınston Cherchıll. Sol kezdegi biraz jaıt úkimet basyna Cherchılldiń kelýine yqpal etedi. Ol áp-sátte áskerdi, áýe kúshteri men flotty úılestirý jumysyn óz qolyna alady. Onyń «jeńiske jetý úshin fashıstik Germanııaǵa qarsy shyǵyp, soǵysý kerek» degen ustanymyna keıbir joǵary laýazymdy tulǵalar qarsy shyǵady. Alaıda Cherchıll fashıstik Germanııamen dostyq kelisimge kelý qaýipti ekenin uǵady. Onyń paıymynsha, Germanııamen kelisimge kelý – Ulybrıtanııany Gıtlerdiń qolyndaǵy qýyrshaqqa aınaldyrý. Osyndaı syn saǵatta Cherchıll abyroıy men ómirin qaterge tigip, brıtandyqtardy qutqarý úshin sońyna deıin kúresýdi buıyrady.
Koko do Shanel (fr. Coco avant Chanel), 2009
Tsıtata: «Kúsh sáttilikte emes, sátsizdikte. Men aǵysqa qarsy júzgende kúsh-qýatym artty»
Bul – HH ǵasyrdyń ǵajap, aty ańyzǵa aınalǵan, áıelderdiń sán álemine tóńkeris jasaǵan frantsýz dızaıneri Koko Shaneldiń tarıhyn baıandaıtyn ómirbaıandyq drama. Fılmde búgingi áıel beınesin jasaǵan Koko Shaneldiń álemge áıgili bolǵanǵa deıingi ómiri sýretteledi. Onyń shyn aty – Gabrıel. Atalǵan kınoda kópshilik bile bermeıtin derekter de keltiriledi.
Koko óziniń dızaın salasyndaǵy karerasyn áıelder shlıapalaryn jasaýdan bastady, keıinirek ol áıelderge arnap alǵash ret erler kostıýmin tikti. Álemge kishkentaı qara kóılekti syılady, sonymen qosa mıllıondaǵan áıeldiń júregin jaýlaǵan kishkentaı shynjyrly sómkeni usyndy. Bul áıeldiń qupııasy nede, ol tabysqa jetip, tórtkúl dúnıege tanylý úshin ne istedi? Jetimder úıindegi kishkentaı qyzdan tutas bir dáýirdiń tulǵasyna aınalǵan Koko Shaneldiń ómir joly kópke úlgi, sol úshin de «must watch» fılmderdiń birine aınaldy.
«Mandela» (Mandela), 1996
Tsıtata: «Árqaısymyz ózimizge mynadaı suraq qoıýymyz kerek: men óz qalam men elimdegi tynyshtyq pen damýdy qamtamasyz etý úshin qolymnan kelgenniń bárin isteı aldym ba?»
Bul fılm Ońtústik Afrıka Respýblıkasynyń tuńǵysh demokratııalyq jolmen saılanǵan prezıdenti Nelson Mandelanyń ómirbaıany negizinde túsirilgen. Fılmde saıasatkerdiń balalyq shaǵynan bastap otbasylyq ómiri, bilim alý, zańger men saıasatker retinde qalyptasyp, halqynyń azattyǵy men táýelsizdigi úshin qaharmandyq kúresi kórsetiledi. Onyń tek óz halqy ǵana emes, Ońtústik Afrıkadaǵy barlyq násil men ártúrli etnıkalyq toptardyń quqyn talap etip, olardyń bostandyǵy úshin kúreskeni, osyndaı kózqarasy úshin Robbeneıland aralyndaǵy túrmege jabylýy sekildi mańyzdy oqıǵalar da berilgen. Sondaı-aq bostandyqqa shyqqannan keıingi qonaqúıdegi Mandela, ınaýgýratsııaǵa galstýk tańdaýy sekildi detaldarǵa mán beriledi.
Budan basqa bıografııalyq fılmde Ońtústik Afrıka Respýblıkasynyń burynǵy memlekettik prezıdenti Frederık Vıllem de Klerktiń, Nelson Mandela men onyń áıeli Vınnıdiń, sondaı-aq Afrıka qarsylyq qozǵalystarynyń jetekshisi Ejen Neı Terblanshtiń suhbattary kórsetiledi.
Bul derekti fılm 2010 jyly Nıý-Iorktegi BUU shtab-páterinde Nelson Mandelanyń halyqaralyq kúninen birneshe kún buryn kórsetilgen edi.
«Jasyryn fıgýralar» (Hidden Figures), 2017
Tsıtata: «Azattyq jaı ǵana berile salmaıdy. Ony alý kerek»
«Jasyryn fıgýralar» fılminde AQSh-taǵy násildik segregatsııanyń órship turǵan kezeńi men AQSh pen KSRO arasyndaǵy ǵaryshty baǵyndyrý úshin bolǵan jarys kezinde NASA-ǵa teńdessiz úles qosqan úsh afroamerıkalyq áıeldiń oqıǵasy baıandalady. Ketrın Djons - jalǵyz basty ana, talantty matematık jáne esepshi. Dorotı Von – bilimdi ári alǵyr basshy jáne NASA-daǵy alǵashqy áıel programmıst. Merı Djekson – aq násildilerge arnalǵan ýnıversıtette ınjener mamandyǵyn oqý quqyǵyn sotta jeńip alǵan qyz. Bul fılmde tek úsh áıel týraly baıandalady, biraq tarıhta mundaı jasyryn fıgýralardyń odan da kóp bolǵanyn bárimiz bilemiz.
Olar NASA-da zymyrandy ushyrý jumysyna zor úles qosty, alaıda olardyń eńbegi baǵalanǵan joq. Óıtkeni úsheýi de afroamerıkalyqtar. Ǵarysh sııaqty damyǵan salada da násilshildikke tap bolady. Kitaphanaǵa barýǵa tyıym salý, qara násildilerge arnalǵan jeke dárethanalar, aq násildi erler ǵana emes, tipti afroamerıkalyq erler tarapynan da ádiletsizdikke ushyraıdy. Rasızm, genderlik teńsizdik taptaýryndarymen kúrese júrip, óz eliniń ıgiligi úshin qyzmet etýdi jalǵastyrady.
«Ámire» (2018)
Tsıtata: «Seniń daýysyń arqyly qazaq mýzykasyn álemge tanytý kerek».
«Ámire» ómirbaıandyq dramasynda erekshe daýsymen tek qazaq dalasyn ǵana emes, kúlli álemdi tánti etip, adamdardyń júregin jaýlaǵan qazaqtyń birtýar daryndy uly Ámire Qashaýbaevtyń ómiri beınelenedi. Onyń balalyq shaǵynan bastap aıaq astynan qaıtys bolǵanǵa deıingi kezeńdi qamtıdy. Onyń kenetten qaza bolý sebebi ondaǵan jyl ótse de áli kúnge deıin beımálim qalyp otyr.
1925 jyly Parıjde ótken «EKSPO» kórmesinde qazaqtyń ataqty mýzykanty Ámire Qashaýbaev án shyrqady. Oǵan deıin álem mundaı daýysty estimegen edi. Halyqaralyq gazetter men jýrnaldar onyń «sırek kezdesetin talant» ekenin jarysa jazdy. Degenmen, daryndy óner ıesiniń ómir joly ońaı bolǵan joq, ony Mustafa Shoqaımen baılanysy bar degen kúdikpen ylǵı baqylaýda ustady. Alaıda barlyq qıyndyqqa qaramastan, búkil álem qazaq mýzykanty men onyń talantynan habardar boldy. Ámireniń daýysy arqyly álem qazaqtaı ult bar ekenin bildi.
«Djekı» (Jackie), 2016
Tsıtata: «Óner týyndylary bizden áldeqaıda uzaq ómir súredi. Sondyqtan da olar tarıhtyń, biregeıliktiń jáne sulýlyqtyń mańyzdy ıdeıalaryn saqtaıdy».
Fılm 1961-1963 jyldar aralyǵynda AQSh-tyń birinshi hanymy bolǵan Jaklın Kennedıdiń ómirindegi mańyzdy kezeńderdiń birine negizdelgen. Jaklın O nemese Djekı atalyp ketken ol mıllıondardyń súıiktisine aınaldy. Jaklın Kennedı týraly kóptegen kitap ta jazyldy jáne oǵan degen adamdardyń qyzyǵýshylyǵy kúni búginge deıin tolastaǵan joq. 1963 jyly qarashada AQSh prezıdenti Djon Kennedı Dallasta óltirildi. Fılm osy qorqynyshty tragedııadan keıingi tórt kúnniń ishinde bolǵan oqıǵany baıan etedi. Djekı álemdegi kóp adam úshin árqashan stıldiń, ádemilik pen tózimdiliktiń sımvoly boldy. Al bul qorqynyshty jaǵdaıdan keıingi kúnder ony ábden synǵa aldy. Bárimen birge kúıeýin joqtaıyn dese, búkil álem oǵan qarap otyr. Álem odan birinshi hanymǵa tán myqtylyqty kórgisi keldi. Al onyń shyn máninde ne sezingenin, qandaı psıhıkalyq qıyndyqtarmen kúreskeni kópshilik úshin áli de jumbaq. Fılmde muraǵattan alynǵan kadrlar paıdalanylǵan, sonymen qatar birinshi hanymnyń ómirinen osy ýaqytqa deıin qalyń kórermenge beımálim bolyp kelgen sátter de kórsetiledi.
«Stıven Hokıng álemi» (The Theory of Everything), 2014
Tsıtata: «Biz ártúrlimiz, ómir qanshalyqty qıyn bolyp kóringenimen, árqashan siz jasaı alatyn, sizdi jetistikke jetkizetin dúnıe bar. Ómir bar jerde úmit bar. Keıde tek berilmeý kerek».
Eń uly sezim mahabbat pen álemdi ózgertken jańalyqtar tarıhy. Kópshilik kosmolog ǵalym, fızık Stıven Hokıngtiń ǵylym álemine zor úles qosyp qana qoımaı, onyń aýyr dertke shaldyǵyp, ómir boıy onymen kúresip ótkenin jaqsy biledi. Onyń jetistikteri men ashqan jańalyqtarynan da habardar. Alaıda ǵalymnyń jeke ómiri, onyń áıelimen qarym-qatynasy jáne otbasy týraly bile bermeıdi. «Stıven Hokıng álemi» ómirbaıandyq dramasynda bizdiń zamanymyzdyń kórnekti tulǵasy Stıven Hohıngtiń ómir tarıhy baıandalady.
Jas fızık-stýdent Stıven Hokıng ýnıversıtet qabyrǵasynda jazýshy, lıngvıst Djeın Ýaıldpen tanysady. Oqý orny professorlary Stıvennen kóp úmit kútedi, tipti ony aǵylshyn kosmologııasynyń bolashaǵy dep sanaıdy. Sóıtip stýdenttik kezeńniń eń bir kóńildi shaǵynda júrgende Hokıngke emi joq dıagnoz qoıylady. Dárigerler onyń ómiri 2 jyldan keıin úzilýi múmkin ekenin aıtady. Biraq eshteńege qaramastan, Stıven jumysyn jalǵastyrdy, ómirdi súıdi, ómir súrýge degen qushtarlyǵy artty. Qıyndyqqa moıymaı, ózińe senim artyp, maqsatqa jetýge bolatynyn onyń ǵajap ómiri men tájirıbesi kórsetip berdi.
Tomırıs, 2019
Tsıtata: «Sen qanǵa shóldediń, patshalardyń patshasy! Endi toıǵansha ish!»
«Tomırıs» tarıhı dramasy parsylardyń uly patshasy Kırdi jeńip, ejelgi álemde keńinen tanymal bolǵan saq kóshpeli taıpasynyń uly patshaıymy Tomırıs jaıly baıan etedi. Fılmde bizdiń dáýirimizge deıingi ejelgi kezeń sýretteledi. Ol bala kezinde ata-anasynan aıyrylyp, jetim qalady. Tomırıs sol kezdegi yqpaldy taıpalardyń biriniń kómegimen aman qalady. Kishkene kúninen ózin qorǵaý úshin ǵana emes, taıpasy men halqyn qorǵaý úshin sadaq atýmen qatar jekpe-jek ónerin de meńgeredi. Tomırıs eseıe kele dala taıpalaryn biriktirip, zań boıynsha ózine tıesili taǵyn qaıtarýdy maqsat etedi. Alaıda ol aldynda saq taıpasyn joıylyp ketýden saqtap qalý mindeti turǵanyn sol kezde bilmegen edi....
«Gandı» (Gandhi), (1982)
Tsıtata: «Eger álemdi ózgertkiń kelse, óziń sol ózgeriske aınal».
«Gandı» bıografııalyq fılmi ómir joly qıyndyqqa toly bolsa da, otany Úndistannyń azattyǵy úshin kúresip, aty ańyzǵa aınalǵan kórnekti tulǵa Mahatma Gandıdiń ómiri men qyzmeti jaıly baıandaıdy. Ol 1869 jyly dúnıege kelgende Úndistan Brıtanııanyń otary edi, al Gandı ómirden ótkende Úndistan memleketi táýelsizdikke qol jetkizdi. Ol aqıqat pen shyndyqqa tek beıbit jolmen kúresý arqyly jetýge bolatynyn dáleldedi. Óıtkeni zorlyqtan tek zorlyq-zombylyq týatynyn jaqsy túsindi.
Onyń sózderi men úndeýlerin mıllıondaǵan halyq estip, sońynan erdi. Halqynyń azattyǵy úshin kúreske bar ómirin arnaǵan Mahatma Gandı armanyna jetip, 1947 jyly Úndistannyń azat memleket mártebesin alǵan sátin kóredi.
«Temir hanym» (The Iron Lady), 2011
Tsıtata: «Eshqashan kópshiliktiń sońynan erme, árdaıym óz jolyńmen júr».
Fılm «saıasat áıelderdiń isi emes» degen qoǵamdyq stereotıpti tas-talqan etken Ulybrıtanııanyń tuńǵysh áıel premer-mınıstri Margaret Tetcherdiń ómirin baıandaıdy. Óziniń ótkir sózderi arqyly «temir hanym» atanǵan ol abyroı men ataqqa ǵana emes, ultynyń súıispenshiligine bólengen Eýropa elindegi alǵashqy premer-mınıstr áıel boldy. Oqıǵa onyń Ulybrıtanııanyń premer-mınıstri bolǵanǵa deıingi ómiri men qartaıǵan shaǵyna deıingi kezeńdi qamtıdy. Onda «temir hanym» bıliginiń negizgi kezeńderi men brıtan halqy úshin sheshýshi ról atqarǵan mańyzdy oqıǵalary kórsetiledi.
Tetcher basqarǵan ýaqyt ishinde álem túbegeıli ózgerdi. Folklend soǵysy, shahterlerdiń ereýili, qonaqúı jarylysy, Berlın qabyrǵasynyń qıraýy kezinde Margaret Tetcherdiń róli arta tústi. Brıtanııanyń tuńǵysh áıel premeriniń ómirine negizdelgen bul fılm ár adam qaraýǵa tıis eń úzdik fılmderdiń qatarynda.
Nazerke Súıindik