Tolqyn Erbolqyzy: Til tazalyǵy turaqty nazarda bolýy tıis
- Tolqyn Erbolqyzy, búgingi Qazaqstan halqy tilderiniń merekesi kúni qutty bolsyn!
- Raqmet, Sizderdi de shyn júrekten quttyqtaımyn! «Týǵan tilim – tirligimniń aıǵaǵy» demekshi, bul mereke barshamyz – kózi ashyq, kókirek oıaý kez kelgen jan úshin ortaq qýanysh qoı.
- Durys aıtasyz. Endi osynaý erekshe meıram qarsańynda bul salanyń aýdandaǵy ahýaly týraly aıtyp berińizshi.
- «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy jergilikti memlekettik basqarý jáne ózin-ózi basqarý týraly Zańyna jáne «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til saıasatyn iske asyrýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyn bekitý týraly» úkimet qaýlysyna sáıkes aýdanda aldyn ala arnaıy is-sharalar jospary jasalǵan bolatyn.
Osy josparǵa sáıkes menshik túrine qaramastan aýdandaǵy barlyq mekeme, uıym, kásiporyndarǵa turaqty ádistemelik kómek kórsetilip turady. Memlekettik tildi nasıhattaıtyn urandar ǵımarattardyń kórnekti oryndaryna ilingen.
Jergilikti BAQ-ta tildi nasıhattaıtyn maqalalar turaqty jarııalanady. Jalpy alǵanda aýdanda is qaǵazdary 100 paıyz memlekettik tilde júrgiziledi. Bul úrdisti damytý maqsatynda ártúrli is-sharalar atqarylýda. Memlekettik mekemelerdegi kiris, shyǵys qujattaryna saraptama jasalyp turady. «QAZTEST»júıesimen qazaq tilin bilý deńgeıin baǵalaý boıynsha bıýdjet salasyndaǵy qyzmetkerlerge túsindirý jumystary júrgizilip, ár deńgeı boıynsha dıagnostıkalyq test alynýda.
Test ortalyǵy B.Momyshuly atyndaǵy orta mektep gımnazııasynda jáne Jarkent qalasyndaǵy Til oqytý ortalyǵynda ornalasqan. Bul oryndar test alýǵa qajetti quraldarmen tolyq jabdyqtalǵan.
- Qazir kúlli elimizde koronovırýs pandemııasyna baılanysty barlyq jumys túri jańa formatqa kóshkeni belgili. Bul baǵyttaǵy is bizdiń aýdanda qalaı óris aldy?
- Qalyptasqan qıyndyqqa qaraı tildi damytýǵa baılanysty barlyq sharalar onlaın túrinde ótkizilýde. «Qalaýyn tapsa, qar janar» degendeı, bul baǵytta da oraıyn keltirip atqarǵan isimiz ıgi nátıjege jetkizip júr.
Túrli etnos jastary arasynda Uly Abaıdyń 175 jyldyǵyna arnalǵan oblystyq onlaın baıqaýǵa bizdiń aýdannan qatysqan úmitkerimiz Sharıpova Dılnaz bas júldeni jeńip alyp, respýblıkalyq jarysqa joldama aldy. «Jyr qahany» atanǵan aqtańger aqyn Jumataı Jaqypbaevtyń mereıtoıyna arnalǵan oblystyq músháırada aýdan ákimi apparatynyń bas mamany Ǵapý Erkin júldeli úshinshi orynǵa ıe bolsa, Altynsarın atyndaǵy orta mekteptiń aǵylshyn tili pániniń muǵalimi úsh tildi jetik meńgergen Aıjan Keńesbaeva oblystyq «Til sheberi-2020» onlaın baıqaýynyń yntalandyrý syılyǵyn ıemdendi.
Sondaı-aq, bizdiń bólimniń bas mamany Nurádil Nurtileýuly respýblıkalyq «Qazaqstan Respýblıkasynyń úzdik memlekettik qyzmetkeri» konkýrsyna belsene qatysqany úshin QR Memlekettik qyzmet isteri agenttigi Almaty oblysy boıynsha departamentiniń Alǵys hatyna ıe boldy.
Sonymen qatar aýyldyq okrýgterde «Til-ulttyń jany» atty taqyrypta dóńgelek ústel, «Memlekettik til - meniń tilim» atty kórkemsóz baıqaýy, «Til-halyqtyń aınasy» atty kórmeler, «Til tiregimiz - soǵyp turǵan júregimiz» atty taqyrypta stýdentter arasynda debat jáne «Ana tiliń - aryń bul» atty sheshendik sóz ónerinen saıys talap deńgeıinde ótkizildi.
- Til týraly tilge tıek etkende latyn álipbıine kóshý máselesin attap kete almaıtynymyz túsinikti. Endi osy jóninde aıtsańyz.
- Elbasy N.Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasy aıasynda qazaq álipbıin latyn grafıkasyna kóshirý jóninde aýdan kóleminde túsindirý jumystary turaqty júrgizilýde. Bilim berý oryndarynda jáne memlekettik mekemelerde «Latyn álipbıi: jańǵyrý jazýdan bastalady» atty dóńgelek ústel, jastar arasynda «Latyn álipbıine kóshý: órkenıet bastaýy» atty taqyrypta pikir almasýlar ótýde.
Naǵarashy, Úsharal aýyldarynda «Latyn álipbıine kóshý - til kelesheginiń kepili» atty taqyryp aıasynda synyp saǵattary, pikir almasý keshteri jáne aýdan kitaphanalarynda kitap kórmeleri uıymdastyryldy.
Jarkent qalasynda ornalasqan LED ekranda latyn qarpine kóshý boıynsha habarlandyrýlar jáne memlekettik tildi qoldaý boıynsha beınerolıkter jıi kórsetilip turady.
- Kórneki aqparatty retke keltirý is qalaı uıymdastyrylýda?
- Qazirgi karantın talaptary jumysty biraz kúrdelendire túskeni ras. Áıtse de, bul baǵyt boıynsha baqylaý jáne ádistemelik kómek kórsetý jumystary áste toqtaǵan emes.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» Zańyna, «Jarnama týraly» Zań talaptaryna sáıkes shaǵyn jáne orta bıznes nysandarynda anshlagtardyń resimdelýi jáne kórneki aqparat quraldarynda memlekettik tildegi mátinderdiń grammatıkalyq jáne stılıstıkalyq qatelerin túzetý maqsatynda reıdtik tekserý júrgizilýde.
Tekserý barysynda halyqqa qyzmet kórsetý oryndaryndaǵy (dúkender, shashtarazdar, kafeler, dámhanalar, dúńgirshekter) mańdaıshalarda jazylǵan jazýlar, habarlandyrýlar, jarnamalar, baǵa kórsetkishteri jáne basqa kórneki aqparattar zańnamaǵa sáıkes jazylý kerektigi týraly eskertý jasalyp, oryn alǵan olqylyqtardy túzetý jónindegi eskertpe qaǵazdar taratylýda.
- Onomastıkalyq ataýlardy retke keltirý jumystarynyń jaıy qalaı?
- Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi Prezıdent Ákimshiligimen kelise otyryp ortaq tarıhı sanany qalyptastyrý maqsatynda «Tarıhı tulǵalar», «Tarıhı jer-sý ataýlary», «Dástúrli ataýlar» tizimderi jobasyn ázirlegen.
Atalǵan joba QR Úkimetiniń janyndaǵy respýblıkalyq onomastıka komıssııasynyń arnaıy otyrysynda qaralyp, maquldanǵan. Obektilerge, ákimshilik-aýmaqtyq birlikterge, olardyń quramdas bólikterine ataý berý jáne qaıta ataýkezinde osy talaptyń údesinen shyǵý – bizdiń árdaıym nazarymyzda.
Bólimge qalalyq, aýyldyq okrýgterden, aýdandyq bólimderden jáne qoǵamdyq uıymdardan ár alýan usynystar jıi-jıi keledi. Olardyń barlyǵy muqııat saraptalyp, daıyndalyp, óz ýaqytynda oblystyq onomastıka komıssııasyna usynylady. Odan ári ońdy sheshim qabyldanýy úshin ornyqty negizdeme qalyptasýyna kúsh salamyz.
Osyndaı yjdahattylyqpen atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde bir-eki jyldyń bederinde aýdanda eki birdeı aýyldyń aty aýystyryldy. Atap aıtqanda, burynǵy Tómengi Penjim – «Yntymaq aýyly», al, Naǵarashy – «Jeruıyq aýyly» dep jańasha ataldy.
Úsh mektep Álıhan Bókeıhanovtyń, Baýyrjan Momyshulynyń jáne Dinmuhamed Qonaevtyń esimderimen aldy. Aýdan ortalyǵy – Jarkent qalasynda Bólek, Sataı, Aralbaı, Eltindi, Uzaq, Shoınaq, Baǵaı, Nurjeke batyrlarǵa, Qojbanbet, Shánti, Salpyq, Dónen sııaqty bılerge, sondaı-aq, general Sabyr Raqymov pen ár kezeńde aýdannyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna qomaqty úles qosqan Serǵazy Bespaev, Turǵanǵazy Japarqulov, Shárip Omarov, Jaqsybaı Isaev, Azat Mashýrov, Nábı Sarpekov, Bákrım Zaınaýdınov syndy qaıratkerlerge kóshe attary berilip, bul qareketimizdi halyq úlken qýanyshpen qabyldady.
Aýyldyq okrýgterge qarasty eldi mekenderde de osyndaı úlgili úrdis jaqsy jalǵasyn tabýda. Sonymen qatar aýdannyń ákimshilik-aýmaqtyq birlikteriniń, eldi mekender men kóshe ataýlarynyń resmı bekitilgendigin rastaıtyn qujattardyń talap dárejesinde bolýyn da turaqty qadaǵalap turamyz.
Osyǵan oraı, aýdanymyzda ondaı derekter «Mekenjaı tirkelimi» aqparattyq júıesine tolyq engizilip, aýdandyq jyljymaıtyn múlik ortalyǵy men aýdandyq sáýlet jáne qalaqurylysy mekemelerindegi málimetter boıynsha tolyqtaı sáıkestendirilip, birizdendirilýde.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!