Toqtybaıuly Sańyryq

Toqtybaıuly Sańyryq (1692 - ólgen jyly belgisiz) – jońǵar basqynshylyǵyna qarsy kúrestegi ataqty batyrlardyń biri.

Shyққan tegi ? Ұly jүzdiң Oshaқty taıpasynyң Tasjүrek rýynan. Әkesi ? Toқtybaı da batyr bolғan. Ol kisi kezinde batyrlyғymen birge, taımas týrashyldyғymen, aýytқymas әdildigimen de elge tanylyp, aty shyғypty. Әkeniң osy қasıeti balalaryna da jұғyp, Saңyryқtyң aғasy Dәnen de, inisi Sarymergen de batyr bolғan. Atadan balaғa berilgen әңgimeler arқyly Saңyryқtyң bүgingi ұrpaқtary atalaryn: «Ұzyn boıly, jaýyryny sәl eңkishteý, қoldary әleýetti, ala kөz, tүsi sýyқ, sұsty kisi bolғan» dep sýretteıdi. Saңyryқtyң erekshe қasıeti ? құralaıdy kөzge atқan mergen bolғan. Alғashқyda ataғy osy mergendigimen shyққan. Oshaқtynyң ataқty bir baıy toı jasap, sonda mergender jarysyn өtkizip, bas bәıgege қaly kilem jabylғan қara nar bastaғan toғyz jәne sүıekten jasap, altynmen aptap, kүmispen kүptegen keremet sadaқty tigedi. Osy saıysta 16 jasar Saңyryқ bas jүldeni jeңip alady. Keıin «Saңyryқtyң sarnaýyғy» dep atalyp ketken osy sadaқ batyrdyң joңғarmen soғystaғy bas қarýynyң biri boldy. Saңyryқtyң batyrlyқ joly әıgili «Aқtaban shұbyryndydan» keıin bastalady. Atamekeni jaý қolynda қalyp, bosқan eldiң aýyr halin kөrip, et jүregi ezilgen қazaқtyң namysty ұldary ata jaýdan kek alý қamyna kirisip, jer-jerde jaýynger jasaқtar құraıdy. Olar jaýshy jiberip, өzara habarlasyp, bir-birimen birigip, kөp ұzamaı bүkil halyқtyқ ұly kүshke aınalady. Osyndaı birigýler kezinde alғashқylardyң biri bolyp tize қosқan Ұly jүzdiң Saңyryқ batyrymen kishi jүzdiң Taılaқ batyry bolady. Olar osydan keıin jұp jazbaı, el eңsesin kөtergen tұңғysh jeңisti әkelgen Bұlanty shaıқasynda, tүpkilikti jeңiske betbұrys jasatқan Aңyraқaı shaıқasynda da bir bolady. Tarıhshylar Bұlanty shaıқasynda shabýyldaýshy әskerdiң қolbasshylary bolғan Saңyryқ pen Taılaқ batyrlardy osy jolғy jeңistiң «jolasharlary» boldy dep baғalaıdy. Saңyryқ batyr jasaғy bұdan keıin de talaı shaıқasқa қatysty. Onyң Talas boıyn jaýdan tazartýdaғy, әsirese, Aқkesene, Kөkkesene dep atalatyn eki mұnara tүbindegi shaıқastaғy erligi el aýzynda aңyzғa, jyr-dastanғa aınalғan. Halyқ arasyndaғy sondaı jyrlardyң birindegi: Bosқan eldi құrap, қol bastaғan Saңyryқ. Қarsy kelgen jaýyna, қyrғyn salғan Saңyryқ. Antalaғan қalmaққa, sүrgin salғan Saңyryқ. Taılaқ batyr ekeýi serik bolғan Saңyryқ, - dep jalғasa beretin өr joldar el қorғaғan erine rıza bolғan halқynyң eren құrmetindeı, este saқtar mәңgi eskertkishindeı kөrinip, tym asқaқ estiledi. Saңyryқ batyrdyң erligine rızashylyғyn tanytқan Tөle bı oғan arnaıy kisi jiberip, daryndy қolbasshylarғa ғana tıesili syı ? keýdege taғatyn aıryқsha belgi tartyp, batasyn bergen. Keıbir derekterge қaraғanda batyr 1740 jyldyң soңyna қaraı jaýmen bolғan shaıқasta aýyr jaralanyp, sonyң saldarynan kөz jұmady. Tөle bıdiң jarlyғymen batyrdyң denesi Tүrkistanғa jerlengen. Derekkөzderi: Қazaқstan tarıhy entsıklopedııalyқ anyқtamalyғy «Tarıhı tұlғalar» kitaby