Toqmuhamed Sadyqov naǵyz ǵalym, baqytty ustaz, eline eńbegi sińgen qoǵam qaıratkeri edi - S. Pirálıev
- Siz үshin Toқmұhamed Sadyқov қandaı tұlғa bolyp edi, қandaı eңbegimen el esinde қalady dep oılaısyz? Keshe өtken "І Sadyқov oқýlary" atty ғylymı konferentsııa jalғasyn taba ma?
- Akademık Toқmұhamed Sadyқov naғyz ғalym, ұstaz, eline eңbegi siңgen қoғam қaıratkeri edi. Dүnıeden өtse de, onyң esimi eshқashan өshpeıdi, mәңgi өmir sүredi. Ol өmirdiң barlyқ tarmaқtarynda jaқsy jaғynan kөrsete bilgen adam. Keshe jıyrma jyldan astam osy bilim ordasyna jetekshilik etken Toқmұhamed Sәlmenұly Sadyқovtyң құrmetine "І Sadyқov oқýlary" atty ғylymı konferentsııa өtkizdik. "Sadyқov oқýlary" bolashaқta ғylymı dәstүrge aınalyp, ýnıversıtet sheңberinde ғana emes, respýblıkalyқ әri halyқaralyқ deңgeıde өtkiziletin bolady. Ol sharany ұıymdastyrýdaғy maқsatymyz - akademık Toқmұhamed Sadyқovtyң istegen isi, eңbegi jastarғa үlgi bolsyn degenimiz. Elimizdiң bolashaғy jastarғa barlyқ baılyқ bilim men ғylymda ekenin jetkizgimiz keldi. Sonymen қatar, eske alý maқsatynda jәne týғan kүnine oraı bұl ғylymı konferentsııany ұıymdastyrғan edik. Toқmұhamed Sadyқovtyң atқarylғan ıgilikti isteri, өkinishke oraı, bolashaқ үshin berýge үlgere almaı ketken jarқyn isteri "Sadyқov oқýlary" arқyly өz jalғasyn tabady degen senimdemin.
Өıtkeni, T.S.Sadyқov belgili ғalym әri talantty ұıymdastyrýshy retinde қajyrly eңbegimen, ұıymdastyrýshylyқ jigerimen, қaıratkerlik қasıetimen elimizde әri halyқaralyқ bilim keңistiginde tanymal bolғan azamat. Ol өziniң bүkil sanaly ғұmyryn elimizdiң ұlttyқ bilim berý jүıesiniң damýyna, onyң halyқaralyқ bilim keңistigimen yқpaldasýyna, bilim berý jүıesine jaңa tehnologııalardy engizýge jәne bilikti ғylymı-pedagogıkalyқ kadrlardy daıarlaý isine arnady. Ol қaıratker tұlғa retinde tek bilim berý jәne ғylym salasynda ғana eңbek etken joқ edi, sondaı-aқ қoғamdyқ-saıası istermen de belsendi aınalysty. Toқmұhamed Sadyқov 1989 jyldan 2008 jylғa deıin elimizdiң bilim, ғylym jәne mәdenıet ordasy - Almaty қalasy joғary oқý oryndary rektorlary keңesiniң tөraғasy қyzmetin atқaryp, Almaty joғary oқý oryndarynyң eң өzekti degen mәseleleriniң sheshilýine, ozyқ tәjirıbelerdiң almasýyna ұıytқy bolғan tұlғa edi. Al 1999 jәne 2005 jylғy elimizdegi Prezıdent saılaýlarynda ҚR Prezıdenttigine kandıdat Nұrsұltan Nazarbaevtyң senimdi өkili әri saılaýaldy shtabynyң jetekshisi қyzmetin өz deңgeıinde atқarғany da barshamyzғa belgili. 2007 jyly tamyzda ҚR Parlamenti Mәjilisine saılaýda da shtab jetekshisi bolғan edi. Sonymen birge, өmiriniң soңyna deıin Toқmұhamed Sәlmenұly "Nұr Otan" halyқtyқ-demokratııalyқ partııasynyң Saıası Keңes Bıýrosynyң mүshesi, partııanyң Almaty қalasy fılıalynyң jetekshileriniң biri boldy. 2006 jyly Қazaқstan Respýblıkasy atynan Tәýelsiz Memleketter Dostastyғyndaғy қaýipsizdiktiң jәne saıası, әleýmettik-ekonomıkalyқ yntymaқtastyқtyң өzekti mәselelerin taldap-saralaıtyn Aқyldylar alқasynyң mүshesi retinde akademık Toқmұhamed Sadyқovtyң engizilýi, onyң san-қyrly қoғamdyқ-saıası қyzmeti men biliktiliginiң, parasaty men ıntellektýaldyқ қabiletiniң laıyқty өlshemi dep bilemiz.
Toқmұhamed Sәlmenұly memlekettik jәne halyқaralyқ marapattardan da kende emes edi. Onyң Қazaқstan Respýblıkasynyң joғary sanatty «Parasat» jәne ІІ dәrejeli «Barys» ordeniniң ıegeri ekendigine bilim, ғylym jәne қoғamdyқ қyzmettegi jetistikteri үshin beriletin halyқaralyқ "Brıtan ordenimen" jәne Gete medalimen marapattalғandyғyn atap өtsek te jetkilikti dep oılaımyn. Degenmen, biz Toқmұhamed Sәlmenұlyn, eң aldymen, Pedagog әri Ғalym retinde құrmet tұtamyz. Sebebi, ol myңdaғan shәkirt, jүzdegen ғalym tәrbıelegen baқytty ұstaz edi! «Shәkirtsiz ұstaz - tұl» degen dana halқymyz. Bұl tұrғydan alғanda, ol elimizdiң bilim jәne ғylym jүıesine, mәdenıet, әkimshilik-basқarý salalaryna asa қajetti bilikti mamandar daıarlap, olardy tәrbıeleý isine өlsheýsiz үles қosқany barshamyzғa aıan. Sonymen birge, tarıh, pedagogıka, saıasattaný ғylym salalary boıynsha 21 ғylym doktory men 100-den astam ғylym kandıdattaryn daıarlaғan ғalym. Sondyқtan da onyң negizin salyp ketken ғylymı mektebiniң қanaty keң, aýқymy zor. Akademık Toқmұhamed Sadyқovtyң ғylymı mektebi Otan tarıhynyң өzekti mәseleleri, қazaқ halқynyң tarıhı-mәdenı mұrasy, joғary bilim berý jүıesin odan әri jetildirýdiң jәne elimizdiң memlekettik-saıası damýynyң өzekti mәseleleri boıynsha irgeli ғylymı zertteýler jүrgizedi. Bұl - әr adamnyң қolynan kele bermeıtin, mәңgilik mұraғa қalatyn is dep bilemin.
- Toқmұhamed Sadyқov 20 jyldan astam osy oқý orynnyң rektory bolyp jұmys istegenin bilemiz. Osy ýaқyt aralyғynda қara shaңyraққa siңirgen eңbegi týraly aıtyp өtseңiz?
- Iә, Toқmұhamed Sadyқov 20 jyldan astam osy oқý orynnyң rektory bolyp jұmys istedi.Ol қazaқtyң bilimi men ғylymynyң қara shaңyraғy - қazirgi Abaı atyndaғy Қazaқ ұlttyқ pedagogıkalyқ ýnıversıtetine jetekshilik etken jyldarynda onyң bilim berý jүıesin de, ғylym isin de jaңa sapalyқ deңgeıge kөterýge aıanbaı ter tөkti. Sol ýaқyt ishinde ýnıversıtettiң mәrtebesin kөterdi, oқý orny halyқaralyқ dәrejege ıe boldy. Ol jetekshilik etken ýnıversıtet ұjymynyң ұzaқ jylғy ғylymı-pedagogıkalyқ қajyrly eңbegi elimizde de, әlemdik bilim keңistiginde de өziniң laıyқty baғasyn aldy. Bilim berý salasyndaғy қyzmet kөrsetý men қoғamnyң әleýmettik tapsyrysyn oryndaý sapasynyң joғary deңgeıi eskerile otyryp, ýnıversıtetke 2007 jyly ҚR Prezıdentiniң "Sapa salasyndaғy jetistigi үshin" syılyғy, ıaғnı «Altyn sapa» belgisi tapsyryldy. Al halyқaralyқ deңgeıde ýnıversıtetke "Eýropalyқ sapa" jәne "Birikken Eýropa" (Ұlybrıtanııa) syılyғy berildi. Sonymen birge, Toқmұhamed Sәlmenұlynyң jeke bastamasymen 2007 jyly Abaı atyndaғy Қazaқ ұlttyқ pedagogıkalyқ ýnıversıteti Italııanyң Bolonıa қalasynda Ýnıversıtetterdiң Ұly Hartııasyna қol қoıyp, respýblıkamyzdyң joғary bilim berý jүıesiniң halyқaralyқ Bolon үderisine enýine naқty қadam jasalғan bolatyn. Bұnyң barlyғy Toқmұhamed Sadyқovtyң қajyrly eңbeginiң jemisi. ҚR ҰҒA akademıgi, kөrnekti fılosof Әbdimәlik Nysanbaev: "Onyң joғary bilimdi tүbirinen jaңartý men ғylymı jұmystardy өristetý jolyndaғy eseli eңbekteri meniң sanamda өshpes iz қaldyrdy. Әsirese, қıyndyғy mol jaғdaıda pedagogıkalyқ ınstıtýtty ýnıversıtetke aınaldyrýғa baılanysty 80-shi jәne 90-shy jyldardaғy orasan zor jұmystary nәtıjesinde bүgingi Қazaқtyң ұlttyқ pedagogıkalyқ ýnıversıteti қalyptasty",- dep, atap kөrsetken edi.
- Onyң қoғamdyқ-saıası өmirdegi orny қandaı edi?
- Toқmұhamed Sadyқov Қazaқstan Respýblıkasynda bilim jәne ғylym isin ұıymdastyrýda ғana emes, sondaı-aқ қoғamdyқ-saıası өmirde de belsendi қaıratker retinde tanymal bolғany belgili, әri tәýelsiz elimizdiң tұraқty damýyn қamtamasyz etip kele jatқan Prezıdent Nұrsұltan Әbishұly Nazarbaevtyң senimdi өkili retindegi laıyқty tұlғaғa aınaldy. Al osynaý jetistikterdiң tasasynda Toқmұhamed Sәlmenұlynyң aқyl-parasaty men erik-jigeri tұrғany jasyryn emes. Toқmұhamed Sәlmenұly Sadyқovtyң elimizdiң өsip-өrkendeýi үshin siңirgen eңbegi ұshan-teңiz bola tұra, azamattyқ ұstanymy berik, belsendi Azamat retinde әli de jastarғa, halқymyzғa bereri mol edi. «Jazmyshtan, ozmysh joқ» demekshi, taғdyrdyң salғanyna sharamyz joқ. Artynda қalғan otbasyna, týғan-týystaryna amandyқ, densaýlyқ, baқyt tileımin.