Toǵyzqumalaqty uly Abaı da súısinip oınaǵan – ustaz-bapker
- Danııar Islamǵalıuly, tól merekeń – Muǵalimder kúni qutty bolsyn! Aldymen ózińniń ómir jáne eńbek jolyńa toqtalsań? Muǵalimdik mamandyqty tańdaýyńa ne sebep boldy?
- Ár adamǵa óziniń kindik qany tamǵan týǵan jeri qymbat. Men de úsh júzge án ozdyrǵan ataqty ánshi-kompozıtor Muhıt babamyzdyń týyp-ósken jeri – Qaratóbe aýdany Muhıt aýylynda dúnıege kelgenimdi maqtan etemin. Bul aýyldan túlep ushqan basqa da elimizge tanymal tulǵalar barshylyq.
Al endi muǵalimdik mamandyqty tańdaýyma, árıne, eń aldymen ata-anamnyń aıryqsha yqpaly tıgenin aıtar edim. Marqum ákem adamgershilik pen qaısarlyqqa tárbıelese, aıaýly da ardaqty ustaz anamnyń ulaǵatty joly maǵan óshpes úlgi-ónege boldy. Odan qala berdi boıymdaǵy otansúıgishtik, ultjandylyq qasıetim de septigin tıgizdi-aý deımin.
Mektepti támamdap, arman qýǵan qatarlastarym sekildi Oral qalasyna kelip, M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqtan ýnıversıtetine dene tárbıesi pániniń muǵalimi mamandyǵy boıynsha oqýǵa túsip, bilim alyp shyqtym. Alǵashqy eńbek jolymdy osy qaladaǵy aldyńǵy qatarly bilim ordalarynyń biri – №1 jalpy orta bilim beretin mektepte áýeli alǵashqy áskerı daıyndyq, keıin dene shynyqtyrý pániniń muǵalimi bolyp bastadym.
Qazir de ózimniń súıikti qyzmetimdi jalǵastyryp kelemin. Ár adamnyń mamandyǵyna sáıkes aıryqsha hobbıi bolsa, meniń ynta-yqylasym jas kezimnen-aq qazaqtyń ulttyq oıyndaryna aýǵan. Umyt bolyp bara jatyrǵan qazaqtyń ulttyq oıyndaryn jandandyrý armanym edi desem de, artyq aıtqanym emes. Toǵyzqumalaqty jas jetkinshekterge úıretip, nasıhattaýdy maqsat tuttym. 2009 jyldary BQO toǵyzqumalaq federatsııasynyń prezıdenti Dáýlet Ábdikárimov, mektep dırektory Nurly Nyǵmetqyzy, qalalyq jáne oblystyq bilim salasy basshylarynyń qoldaýymen toǵyzqumalaqty qolǵa aldym. Árıne, basynda batyl qadam jasaýdyń ózi ońaıǵa tıgen joq. Degenmen, qıyndyq-kedergilerge qaramastan, alǵa qoıǵan maqsatymnan tanbaı, eńbektenip kelemin.
- Toǵyzqumalaq oıynynyń erekshelikteri nede? Ol balanyń oı-órisiniń damýyna qalaı áser etedi dep oılaısyń?
- Toǵyzqumalaq – óte erteden kele jatqan tól oıynymyz. Onyń shyǵý, damý tarıhy tórt myń jyldyq kezeńdi qamtıdy eken. Keıbir mamandar onyń paıda bolǵan kezi odan da áride bolýy ábden múmkin degen joramal aıtady. Qalaı bolǵanda da, toǵyzqumalaq – ótken ǵasyrlarda qazaq dalasynda eń keń taraǵan oıyn. Qazaqı ańyzdarǵa senetin bolsaq, toǵyzqumalaq oıynyn qarapaıym qoıshylar oılap tapqan desedi. Qazaq halqynyń uly ǵulamalary Shoqan Ýálıhanov, Ybyraı Altynsarın, Abaı Qunanbaev toǵyzqumalaq oıynyn erekshe madaqtaǵan. Ásirese, Abaı bul oıyndy súısinip oınaǵan eken. Taǵy bir ereksheligi, toǵyzqumalaq oıyny erterekte arıfmetıkalyq esepter úshin paıdalanylyp, keıin kele esepteý ádisteri umytylǵanǵa uqsaıdy. Bul tsıfrsyz esep shyǵarý kilti arqyly kez kelgen toǵyzqumalaqqa uqsas oıyn taqtasynda qosý, alý, kóbeıtý jáne bólý amaldaryn shyǵarýǵa bolady eken. ıAǵnı, toǵyzqumalaq eń aldymen shákirtterge oıyn túrin meńgerýmen qatar, logıkalyq oılaý dárejesin joǵarylatýǵa septigin tıgizedi. Tipti keıbir balalarymyzdyń osy úıirmege qatysýy arqyly matematıka pánine degen qyzyǵýshylyqtary artqanyn baıqaýǵa bolady.
Qazirgi tańda respýblıkada toǵyzqumalaqtyń derbes qaýymdastyǵy bar. Oblys ortalyqtarynda toǵyzqumalaqty úırenemin deýshilerge qaýymdastyqtyń bólimsheleri men úıirmeleri ashylyp, úkimet tarapynan jumys jasaımyn degen adamdarǵa qoldaý bar ekenin aıta ketkim keledi. Qazaqstanymyz táýelsizdik alǵannan beri toǵyzqumalaq jyldan-jylǵa damý ústinde. Bul jerde toǵyzqumalaq federatsııasynyń yqpaly zor bolyp otyr. Úıirmelerge qosa, toǵyzqumalaqtan jarystardyń jıi uıymdastyrylýy oıynshylardyń sheberligin shyńdaıdy, úlken asýlarǵa jeteleıdi.
- Endeshe, «Shákirtsiz ustaz tul», degen, joǵary tabys-jetistikterge jetip júrgen shákirtteriń bar shyǵar, solar jóninde aıta ketseń?
- Iá, shákirt tabysqa jetýi úshin áýeli úıretýshi ustazdyń ózine kóp izdenis qajet. Mine, osy baǵytta qasymdaǵy shákirtim, kómekshi jattyqtyrýshy Baýyrjan Ahmetqalıev ekeýmiz árqashan izdenýden jalyqqan emespiz jáne ýaqytpen sanaspaı eńbek etemiz. Shákirtterimizge sabaqtan tys ýaqytynda aldymen oıynnyń erejesin túsindirip, sosyn teorııasy men praktıkasymen ushtastyramyz. Eger olar tabysqa jetip jatsa, onda ustazdyń da mańdaı teri bar. «Mektep – ata-ana – oqýshy» – osy úshtik odaqtyń jumysyn jandandyra bilgen adam maqsatyna jetedi Osy oraıda kabınetimizdi jabdyqtap, balalardyń túrli jarystarǵa baryp, baq synaýy úshin ata-anamen tyǵyz qarym-qatynasta eńbektenip kelemiz. Árıne, budan barlyq jaǵdaıdy jasap otyrǵan mektep ákimshiligi de tys qalmaıdy. Shákirtterimizdiń aldy elimizde ǵana emes, qurlyq dodalarda baq synaı bastady. Mysaly, Aıym Qonasova Azııa chempıonatyna qatysty. Álı Kenjın Qazaqstan Respýblıkasynyń jekeleı chempıonatynda jeńimpaz atansa, Albına Eshmuhan, Nurdáýlet Maqsotuly, Erasyl Bıjan qola júldege qol jetkizdi. Ańsaǵanym Jeksenǵalı Taraz qalasynda toǵyzqumalaq oıynyna eńbek sińirgen eńbek ardagerleri Ábilda Aqshoraev pen Serikbaı Tileýbaevty eske alýǵa arnalǵan respýblıkalyq jarysta kúmis medaldi jeńip aldy. Ádil Ahmetolla – oblystyń eki dúrkin chempıony. Bulardyń bári – sport sheberligine úmitker. Málıka Shúkeeva, Ámına Ábýhan, Ábdirahman Tekebaı jáne basqalary bolashaǵynan úmit kúttiredi.
Bul jerde osy ulttyq oıynǵa janashyrlyq tanytyp kele jatqan jandardy atap ketsem, artyq bolmas. Oblysymyzda biraz jyl boıy aǵa bapker retinde eńbek etip, qazirgi tańda toǵyzqumalaqtan QR memlekettik jattyqtyrýshysy bolyp júrgen Qazaqstannyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy Dáýlet Ábdikárimovke, №2 balalar-jasóspirimder sport mektebiniń dırektory Erden Janǵalıevke jáne basqalarǵa alǵysym sheksiz.
- Sońǵy saýal – aldaǵy arman-maqsattaryń qandaı?
- Kúni búgin respýblıka boıynsha qazaqtyń tól oıyny – toǵyzqumalaqpen shuǵyldanýshylar sany 100 myńǵa jýyqtapty. Sonymen qatar sheteldegi qandastarymyz ǵana emes, Anglııa, Frantsııa, Germanııa, Ispanııa, Chehııa, Reseı, Ýkraına, Qytaı memleketterinde jergilikti halyqtardyń arasynda oınaýshylar sany artyp keledi eken. Osy rette tól oıynymyzdy nasıhattaý maqsatynda shyǵarmashylyq josparym da bar. Atap aıtqanda, toǵyzqumalaq oıynyn zerttep, tolymdy eńbekter jazyp, oqý-ádistemelik quraldar shyǵarǵym keledi. Sodan keıin shákirtterimniń sanyn arttyryp qana qoımaı, sapasyna kóńil bólý basym baǵyt bolmaq. ıAǵnı olardyń arasynan álem chempıondaryn tárbıelep shyǵarý. Basty armanym osy. Óńirde toǵyzqumalaq oıynyn keńinen damytýǵa úles qosyp, ustaz-bapker retinde aıanbaı eńbek ete beremin.
- Áńgimeńe rahmet. Ustazdyq jolyńda bar arman-maqsattaryńnyń oryndalýyna tilektespin.