TІLEÝLІ BATYR

Tileýli Ábdirahmanuly (1695-1760) - qazaq halqynyń dańqty batyry. Jońǵar shapqynshylyǵyna qarsy kúreste qol bastaǵan batyrlardyń biri bolǵan. Orta júzdiń qara qypshaq taıpasynyń uzyn tarmaǵynan shyqqan. Qazirgi Aqmola oblysynyń aýmaǵynda dúnıege kelgen.

Әıeli Japalaқ - Tama Eset batyrdyң қaryndasy. Onyң ұly Nııaz bı Abylaı hannyң bedeldi keңesshileriniң biri boldy. Nııaz bıdi Abylaı han «Han» ataғan.

Elimiz ben jerimizdi қalmaқtardan қorғap, Tәýelsizdigimizdi tөbemizge tý etip kөtergen Shaқshaқ Jәnibek tarhan, Tileýli batyr, Tama Eset tarhannyң esimderi қashanda қatar atalady. Өıtkeni olar - keshegi el basyna kүn týғan қaraly zamanda ıyқ tirestire birge jүrgen joryқtas joldas, baһadүr қolbasshylar bolғan. Tileýli batyr Aңyraқaı, Қalmaққyrғan men Қaraқұmda 1710-1729 jyldary bolғan joңғar soғysynda қypshaқtyң 92 rýynyң әskerin basқarғan.

Үsh jүzdiң 1710 jyly Қaraқұmdaғy өtken halyқ құryltaıyna, 1723 jyly Talas өzeni boıynda joңғarlarmen bolғan shaıқasқa, sondaı-aқ Bұlanty - Bileýti shaıқastaryna қatysқan.

Bөgembaı, Saýryқ, Taılaқ, taғy basқa batyrlarmen birge Әbilқaıyr hanғa jasaқ ұıymdastyrýғa kөmektesti. 1738 jyly Қazaқ eliniң Reseıge қosylýyn rәsimdegen құjatқa Tileýli batyr men onyң balasy Nııaz bı қalyң Қypshaқ atynan қolyn қoıғan.

Tileýli batyr Әbdirahmanұly Aқtөbe қalasynan 18 shaқyrym jerdegi Bestamaқ degen eldi mekeninde Tama Eset batyrdyң janyna jerlengen. Ұrpaғy Әbdiғapar Janbosynұly 1916 - 1917 jyldardaғy ұlt-azattyқ kөterilis basshylarynyң biri.

Қazirgi ұrpaқtary Қaraғandy, Қostanaı, Қyzylorda oblystarynda, Astana, Almaty, Jezқazғan, Arқalyқ қalalarynda, Reseıdiң Novosibir oblystarynda tұrady. Tileýli batyr Әbdirahmanұly jaıynda el ishindegi aңyz-әңgimeler mol saқtalғan. Sondaı-aқ M.Қozybaev pen Z.Baıdosovtyң zertteý maқalarynda, zertteýshi M.Sүleımenovtyң «Әbdiғapar han» kitabynda, merzimdi baspasөz betterinde jaryқ kөrgen. Jazýshy Ә.Kekilbaevtiң «Eleң-alaң» (1984), Қ.Sәrsekeevtiң «Smýta» (1988) romandarynda «Shaқshaқ Jәnibek batyr» kitabynda Tileýli batyr týraly kөptegen maғұlmattar keltirilgen.

2007 jyly Jezқazғan қalalyқ mәslıhatynyң sheshimimen kөsheleriniң birine batyrdyң esimi berilip, Tileýli batyrdyң esimi berilgen kөshege babamyzғa arnap eskertkish - belgi ornatylғan. Bұl eskertkish - belginiң jobasyn jasaғandar: Ө.Baıқoңyrov atyndaғy Jezқazғan ýnıversıteti pedagogıkalyқ - gýmanıtarlyқ ınstıtýtynyң dırektory, professor Mұrat Әbeýov, osy ınstıtýttyң oқytýshysy, dızaıner Zeken Mұhambedın.

 

Derek kөzi:

Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy, 8 tom