Tileshov: Termınologtar halyqaralyq termınderdi qazaq tiline qabyldaýdyń qaǵıdattaryn daıyndaýy kerek

ASTANA. QazAqparat - Qazaq tiline shetelden engiziletin belgili bir termınniń naqty balamasy tabylmasa - ony aýdarýdyń qajeti shamaly. Prezıdent N.Nazarbaevtyń 10 qańtardaǵy Joldaýyna qatysty Sh.Shaıahmetov atyndaǵy tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵynyń dırektory Erbol Tileshov osylaı dep pikir bildirdi, dep habarlaıdy «QazAqparat» HAA tilshisi.

«Elbasy qazaq tilin modernızatsııalaý jóninde osyǵan deıin de birneshe ret aıttty. Budan burynǵy Joldaýlarynda, Qazaqstan halqy Assambleıasynda latyn álipbıine qatysty pikir bildirgende de osy jaıly atap ótken bolatyn. 2012 jyly bul másele taǵy aıtylyp, osy Joldaýynda naqtylanyp otyr. Birinshiden, qazaq tilin zamanaýı til ekenin qalyptastyratyn kezeń keldi. Bizdiń tilimiz ǵasyrlar boıy dástúrimizben, turmysyzben, tirligimizben baılanysty bolyp kelgen edi. Endi qazaq halqynyń tynys-tirshiligine jańa kásipter, jańa salalar kelip, el tirligine jańa tehnologııalyq jańalyqtar legi enýde. Soǵan baılanysty til, árıne, ózgeredi», - deıdi ol.

Erbol Tileshovtyń aıtýynsha, endigi ýaqytta tilimizdiń ishki leksıkalyq qory baıyp, ol termındenedi.

«Elbasy óz Joldaýynda halyqaralyq termınderge erekshe mán berip, olardyń «aýdarylmaǵany durys» degen pikir aıtty. Eger ol termınniń naqty balamasy tabylmasa, bizdiń turmysymyzda buryn bolmasa - ony biz aýdarmaýymyz qajet. Biraq, bul rette bir máseleni eskerýimiz kerek. Termınderdiń bári osy ýaqytqa deıin keńes zamanynda orys tiliniń zańdylyǵy boıynsha aýdarylyp keldi. Biz óz tilimizdiń ishki zańdylyǵy men tabıǵaty arqyly aýdarmany bere bilýimiz kerek. Másele osynda. Sonda til óziniń ishki áleýetin ashady. Tildiń sózjasamdyq qabileti artatyn bolady. Meniń oıymsha, termınolog ǵalymdarymyz halyqaralyq termınderdi qazaq tiline qabyldaýdyń qaǵıdattaryn daıyndaýy kerek. Bir ereje, emlesi daıyndalýy tıis. Áıtpese, tildiń birligi saqtalmaı, Elbasy aıtqan syn da oryndalmaıtyn bolady», - deıdi Erbol Tileshov.

Ol sonymen birge sózin naqty mysaldarmen jalǵady.

«Máselen, biz atap júrgen eldiń ataýlarynyń sońyna jalǵanatyn «ııa», «tsııa» (Anglııa nemese Frantsııa) sekildi memleketter túpnusqasynda bólek jazylyp, dybystalady. Biz ylǵı aıtyp júrmiz «Rome» degen qalany bizdiń «Rım» dep ataýymyz, «Nice» degen qalany «Nıtstsa» dep jazý, «Österreich» degen eldi «Avstrııa» dep jazý durys emes. Qaı tilden termın aýdarylady - sonyń túpnusqalyq qalpyn saqtaı otyryp, qazaq tiline, tabıǵatyna baılanysty aýdarýymyz kerek. Másele osynda», - deıdi ol.

Erbol Tileshov óz sózinde qazaq tildi termınologtar -  bir tildi nemese eki tildi ǵalymdar ekenin, sondyqtan, termınologııa salasynda aǵylshyn, ıspan, frantsýz tilderimen sanasa otyryp, jumys júrgizý mańyzdylyǵyna toqtaldy.

«Termınologııa mamandaryn daıarlaǵan abzal. Oǵan A. Baıtursynov atyndaǵy ınstıtýtttan bastap, barlyq ýnıversıtetterdegi til mamandary atsalysýy kerek. Naqty qaǵıdat daıyndalyp, belgili bir jıynda bekitip alýǵa tıispiz», - deıdi Erbol Tileshov.

Eske sala ketsek, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń 10 qańtarda «Tórtinshi ónerkásiptik revolıýtsııa jaǵdaıyndaǵy damýdyń jańa múmkindikteri» atty halyqqa Joldaýy jarııalanǵan bolatyn. Óz Joldaýynda Prezıdent «eger biz qazaq tili ǵumyrly bolsyn desek, ony jónsiz termınologııamen qıyndatpaı, qazirgi zamanǵa laıyqtaýymyz qajet» ekenin atap ótken edi.

«Sońǵy jyldary álemde qalyptasqan 7 myń termın qazaq tiline aýdarylǵan. Mysaly, «ǵalamtor» (Internet), «qoltyraýyn» (krokodıl), «kúısandyq» (fortepıano) jáne taǵy sol sııaqtylar tolyp jatyr. Osyndaı aýdarmalardy negizdeý tásilderin qaıta qarastyryp, termınologııa turǵysynan qazaq tilin halyqaralyq deńgeıge jaqyndatý kerek», - degen edi Prezıdent óz Joldaýynda.