Tik-Tok-ty balalar úshin qatań shekteý kerek – depýtat
«Qazir adamzat balasynyń turmys-tirshiligin ınternet quraldarynsyz elestetý múmkin emes. Onyń ishinde áleýmettik jeliler qoǵam ómirine dendep endi. Máselen, elimiz boıynsha Instagram-ǵa – 12,1 mln, Facebook-qa – 2,6 mln, al nebári eki jyldyń ishinde TikTok-qa 14,1 mln azamat tirkelgen. Dese de, taıaqtyń eki ushy bolatyny sekildi, olardyń paıdaly jaqtarymen qatar, zııany da jetkilikti. Áleýmettik jelige besikten beli shyqpaǵan balalar men áli oń-solyn tanyp úlgirmegen jasóspirimderimizdiń úıir bolýy ata-analardy qatty alańdatyp otyr. Shekteýsiz taralymdaǵy áleýmettik jeliler paıdaly bilim alyp, únemi qozǵalysta bolýy tıis balalardyń altyn ýaqytyn urlaǵanymen qoımaı, olardyń densaýlyǵyna, psıhıkasyna da teris áser etip jatyr. Ásirese, balalar arasynda keń tanymal TikTok-tyń jastarymyzǵa rýhanı zııany artyp keledi», - dedi E. Saırov Úkimet basshysy Oljas Bektenovtiń atyna joldaǵan saýalynda.
Onyń paıymynsha, búgingi jastar ata-baba tálimimen emes, negizinen «tık-tok» arqyly tárbıelenip jatyr. Onda paıdaly kontentpen qatar, balany jaǵymsyz ádetter men teris qylyqtarǵa bastaıtyn beınematerıaldar da jetkilikti. Túrli oıyndardy jarnamalaý, onlaın kazıno, strımder arqyly ádepsiz áreketter kórsetý, tipti pornografııa, sýıtsıdke shaqyrý, bylapyt sózder men beıádep kórinisterge toly rılstar da osy TikTok arqyly taralýda. Olardy balalar tek qarap qana qoımaı, zorlyq-zombylyqtyń qurbany da bolyp, oıynqumarlyq dertine ushyrap otyr.
«Haıp qýyp, prank degen jeleýmen ar-uıattan attaý ádetke aınaldy. Qoǵamda janashyrlyq, meıirim, qamqorlyq, aıanysh, obal men saýapty bilý, qanaǵat pen qaıyrym, iltıpat pen izet ornyna qatygezdik, ozbyrlyq, ótirik, ósek, maqtanshaqtyq etek alyp barady. Mektep oqýshylary arasynda bir-birine álimjettik jasap, qatygezdik jasaý faktileri de áleýmettik jeliler arqyly keń taralyp jatyr. Jeliniń osyndaı zııandy saldarlaryn eskere otyryp, birqatar álem elderi TikTok-qa shekteý qoıdy. Úndistan ulttyq qaýipsizdigine qater tóndiredi dep, 2020 jyldan bastap Tık-Tok-qa tolyqtaı tyıym saldy. Indonezııa 2018 jyldan bastap ýaqytsha shekteý qoıdy. Baýyrlas Ózbekstan 2021 jyldan bastap Tık-Tokqa tyıym saldy. Qyrǵyz eli de shekteý engizdi. Al AQSh Úkimeti Tik-Tok-qa ishinara shekteý jasady. Eýropa Odaǵy elderi de óz sheneýnikteriniń telefondaryna Tik-Tok ornatýǵa tyıym saldy. Al, Tik-Tok-ty oılap tabýshy, ıaǵnı Qytaıdyń ózi de kámelet jasyna tolmaǵan balalarǵa «arnaıy bala – Tik-Tok» kontentin uıymdastyrǵan. Qytaıdyń ózinde balalar tıktoktyń tolyq formatyn paıdalana almaıdy, naqty shekteý qarastyrylǵan», - dedi depýtat.
Onyń aıtýynsha, atalǵan áleýmettik jeliniń ulttyq qaýipsizdigimizge, jastarymyzdyń moraldyq bet-beınesine, densaýlyǵy men psıhıkasyna tóndiretin qaýpin eskere otyryp, el Úkimeti tıisti sharalardy qolǵa alýy qajet.
«Birinshiden, jýyrda qabyldanǵan onlaın platformalar zańyna sáıkes, TikTok-taǵy adamzattyń moraldyq jáne taǵy basqa qundylyqtaryna qarsy keletin, ıaǵnı zańǵa qaıshy barlyq kontentke shekteý qoıý kerek. Ekinshiden, balalardyń sanasyn ýlaıtyn, túrli teris aǵymdarǵa eliktirip áketetin, olardyń sanasynda qoǵam týraly túsinikti durys qalyptastyrmaıtyn kontentterdi buǵaýlaý mańyzdy. Úshinshiden, Tik-Tok-ty kámelet jasyna tolmaǵan balalar úshin qatań shekteý nemese Qytaı tájirıbesindegideı balalarǵa arnalǵan balama formatyn ǵana engizý qajet», - dedi Erlan Saırov.