Termınologııa ınstıtýty - ýaqyt talaby

ASTANA. QazAqparat - Jýyrda Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumys komıteti Sh.Shaıahmetov atyndaǵy Tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵymen birlese otyryp, «Medıtsınalyq termınderdi birizdendirýdiń normatıvtik-lıngvıstıkalyq negizderi» atty respýblıkalyq dóńgelek ústel ótkizdi.

Atalmysh is-sharaǵa medı­tsınalyq termınolo­gııadaǵy qordalanǵan máselelerdi tal­qylaý maqsatynda QR Úkimetiniń janyndaǵy Respýblıkalyq termınologııa komıssııasynyń músheleri, til jáne medıtsına salasynyń ǵalymdary, ortalyq atqarýshy organdardaǵy til salasyna jaýapty qurylymdardyń basshylary men mamandary, BAQ ókilderi qatysty.

Dóńgelek ústeldi QR Máde­nıet jáne sport mınıstr­ligi Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası komıteti tóraǵasynyń orynbasary Serik Sálemov júrgizip otyrdy. Sharany Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń ınspektory Ádilbek Alpysbaı quttyqtaý sózimen ashty. Ol óz sózinde qazaq tili búgingi tańda bilim men ǵylymnyń, bıznestiń tiline aınalǵanyn, tek sońǵy úsh jylda memlekettik tildi damytýǵa 10 mıllıard teńge bólingenin atap ótti. Til biliminde, termınologııa salasynda qordalanǵan máselelerdi birlese otyryp, keńese otyryp sheshýimiz kerek ekenine basa nazar aýdardy. - Biz Qazaqstan Respýblı­kasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń 2020 jylǵa qaraı memlekettik tildi biletin qazaqstandyqtar sanyn keminde 95 paıyzǵa jetkizý tapsyrmasyn iske asyrýǵa tıispiz. Bul rette memleketimizde kóptegen is-sharalar júzege asyrylýda. Búgin uıymdastyrylyp otyrǵan «Medıtsınalyq termınderdi birizdendirýdiń normatıvtik-lıngvıstıkalyq negizderi» atty respýblıkalyq dóńgelek ústeldi osyndaı úlken de mańyzdy sharalardyń zańdy jalǵasy dep bilemiz, - dedi Ádilbek Alpysbaı. Qazaqstan Respýblıkasy Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda belgilengen maqsat-mindetterdiń biri termınologııalyq leksıkany birizdendirý, qazaq termınderiniń rettelgen qoryn qalyptastyrý ekeni belgili. Termınologııalyq qordy jetildirý salalyq termınderdiń sapasyn arttyrýmen, sondaı-aq termıntaný men termınografııa jónindegi arnaıy jumystardy jandandyrýmen de tikeleı baılanys­ty. Bul oraıda sóz qozǵaǵan UǴA korrespondent-múshesi, fılologııa ǵylymynyń dok­­tory, professor Kárimbek Qurmanálıev Til komıteti uıymdastyryp otyrǵan alqaly jıynda aıtylatyn áńgime barysy aýqymdy ekenin aıtty. Halyqaralyq termınderdi aýdarýdy birizdendirý máse­lesine toqtalǵan professor ha­lyqaralyq qoldanystaǵy termınderdiń jaǵdaıynan naqty mysaldar keldirdi. Mundaı termınderdiń barlyǵyn aýdara berýge qarsy ekenin bildirdi. - Meniń oıymsha, búkil eýropa tilderine sińisip qalǵan latyn, grek tilderindegi medıtsınalyq termınderdi aýdarmaı-aq sol kúıinde alsaq ta bolady. Al slavıan, orys tilderindegi sózderdi aýdarsaq utylmaımyz. Samoletti - ushaq, vertoletti - tikushaq, stolovaıany - ashana qyldyq. Menińshe, budan da ádemi balama tabýǵa bolady, - degen K.Qurmanálıev osy oraıda ózge usynys-pikirlerimen bólisti. Jıynǵa qatysqan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senaty Apparatynyń jaýapty qyzmetkeri Keńesbek Demesh medıtsınaǵa memlekettik tildi engizý, ony osy salada qoldaný op-ońaı iske asyra qalatyn sharýa emes ekenin, bul tabandylyqty qajet etetin jumys ekenin atady. - Medıtsınalyq termınderdi ózgertýdiń úderisi ýaqyt óte kele ózgere beredi. Bul saladaǵy alǵashqy qadam, dárigerlik qabyldaýdan bastalady. Medı­tsınalyq termınder óte-móte muqııat qarastyrýdy, túsinýdi, birizdilikti qajet etedi. Bul saladaǵy termınderdiń balamasyn tabý úshin, eń áýeli onyń túbirine, sol túbirdiń maǵynasyna úńilý kerek. Dárigerler syrqattyń ataýyn latynsha jazady. Medıtsınalyq termınderdi aýdarǵanda, ana tilimizde burynnan bar sózderdi paıdalansaq utylmaımyz, - dedi K.Demesh. Pedagogıkalyq ǵylymdar akademııasynyń basqarma tó­ra­ǵasy, pedagogıka ǵy­ly­m­y­nyń doktory Asqarbek Qusaıynov 2012-2014 jyldary QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń Tilderdi damy­týdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵynyń tapsyrysy boıynsha 30 tomdyq qazaqsha-oryssha, oryssha-qazaqsha termınologııalyq sózdikter tóńireginde oı qozǵady. Ǵalym 30 tomdyq sózdikter tomdyǵyn daıyndaýǵa 52 mekemede jumys jasaıtyn 144 ǵylym doktory men professorlar, 120 ǵylym kandıdattary men dotsentter atsalysqanyn aıtty. - Biz jumys barysynda sala termınderin júıelep jazyp-talqylaý ádisterin paıdalanýdy jón kórdik. Ol óziniń tıimdiligin kórsetti. Mysaly, medıtsına salasynyń termınderi júıelenip, 2 myńnan asa termın talqylandy. Jalpy termın jasaý isi búkil halyqqa ortaq is. Osy iske jalpy jurtty tartý maqsatynda 2012-2014 jyldary «Ana tili» gazetiniń qatarynan 23 nómirinde «Oqyrmanmen oılasý» degen aıdarmen 2,5 myńnan asa termın jarııalandy. 1 myńǵa jýyq termın Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń resmı saıtynda «Termınder» aıdarynda berildi. Keıinnen Termınkom májilisi sheshimine oraı, daıyndalǵan barlyq 30 tomdyq sózdik Akademııa saıtyna ilinip, «Egemen Qazaqstan» jáne «Ana tili» gazetterine arnaıy habarlama berildi. Biz tilge qamqor jandardan naqty usynystar aldyq. Daıyndalǵan sózdikterdiń sapasyn arttyrýǵa QR Úkimetiniń janyndaǵy Respýblıkalyq termınologııa komıssııasy mol úles qosty. Termınkom músheleri: Erbol Ábdirásilov, Saýytbek Abdrahmanov, Mádı Aıymbet, Jarylqap Beısenbaı, Keńesbek Demesh, Samat Ibraım, Dáýitáli Omashuly, Shámshıdın Patteev, Keńes ıÝsýp sózdikterdi muqııat qarap, termınderge qatysty myńdaǵan usynys-pikirler aıtty. Birlese atqarǵan osyndaı kólemdi, aýqymdy, tyńǵylyqty jumys negizinde qazaq tiliniń 250 myńnan asa salalyq ǵylymı termınder júıesi túzildi, - dedi A.Qusaıynov. Ol aldaǵy ýaqyttarda qazaq tili termınologııasynyń ǵylymı negizderi damyp, kemeldene túsýine berik negiz qalanǵanyn jetkizdi. Budan soń sóz alǵan jazýshy, aýdarmashy, QR Úkime­tiniń janyndaǵy Respýblı­kalyq termınologııa komıs­sııasynyń múshesi Keńes ıÝsýp Termınologııalyq ınstı­týtty ashý qajettiliginiń týyn­dap otyrǵanyna erekshe nazar aýdardy. «Astana» medı­tsı­na­lyq ýnıversıtetiniń pro­fılaktıkalyq medıtsına jáne tamaqtaný kafedrasynyń pro­fessory Muhambedııa ­Ahmetov me­dıtsına termınderine je­ke-jeke toqtaldy. S.J.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıtetiniń qalypty anatomııa kafedrasynyń professory, medıtsına ǵylymynyń dok­tory Jaýǵashty ­Ahmetov ter­­mınjasamnyń búgingi máselelerine sholý jasady. M.Ospanov atyndaǵy ­Batys Qa­zaqstan memlekettik ýnıver­sı­tetiniń ­professory, medıtsına ǵylymynyń dokto­ry Balash Túsipqalıev me­dı­tsınalyq joǵary oqý oryndaryna arnalǵan oqýlyqtar daıyndaýdyń jaı-kúıin alǵa tartty. A.Baıtursynov atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty termınologııa bóliminiń meńgerýshisi, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty Sársenbaı Qulmanov oqytýshylar men tórtinshi bılik ókilderi jýrnalısterdiń termınologııa salasynda biliktiligin arttyrý, akademııalyq sóz­dikterdiń saıtyn ashýdy usyndy. Sh.Shaıahmetov atyndaǵy Tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵy dırektorynyń orynbasary, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty Bıjomart Qapalbek termınologııa salasynyń aýdarmashylaryna semınar-trenıngter ótkizý, ınternet resýrs­tarynda termınologııa salasyn odan ári jetildirý maqsatynda pikir almasý úshin elektrondyq alańdy qalyptastyrýdyń ma­ńyzdylyǵyna toqtaldy. Munymen qosa farmatsevtıka jáne basqa da salalar boıyn­sha sózdikterdi qurastyryp, termınderdi qalyptastyrý aıasynda qazaq tiliniń normalaryna nazar aýdarý kerektigi basa aıtyldy. Atalǵan dóńgelek ústel ártúrli nusqada qoldanylyp júrgen sózderdi birizdendirýge jáne medıtsına salasyndaǵy termınderdi qalyptastyrýǵa septigin tıgizeri sózsiz.