Teńiz túbindegi patshalyq: Kaspııdiń tuńǵıyǵynda 80-ge tarta keme jatyr
Sý túbindegi qundylyqtar men muralardy kommertsııalyq maqsatta paıdalaný, arheologııalyq artefaktilerdi etıkadan tys qalypqa keltirýge tyrysý, olardy zańsyz satý úrdisteri álemde burynnan bar. Bir qıyny, sý túbindegi tarıhı muralardy izdeýshiler paıda tabý jolynda muhıt túgili teńizder men kólderdi, ózenderdi sharlap ketken bolatyn. Osy bassyzdyqty toqtatý maqsatynda 2001 jyly UNESCO sý túbindegi muralardy qorǵaý boıynsha konventsııa qabyldaǵan edi.
UNESCO-nyń málimetine súıensek, álemdegi muhıttar men teńizderde sýǵa batyp ketken 3 mıllıonǵa jýyq kemeniń qaldyqtary jatyr. Bir ǵana Jerorta teńiziniń jaǵalaýynda sý astynda qalǵan 150-ge tarta qalanyń orny tabylǵan. Osy muralardyń joıylyp ketý qaýpi bar.
«Kaspıı teńizi - Jer sharyndaǵy iri sý qoımalarynyń biri. Qolda bar derekke súıensek, teńizde 80-ge tarta sýǵa batqan kemeniń, metall qurylymynyń qaldyqtary bar. Alaıda Kaspıı teńizin arheologııalyq zertteý men aımaqty zerdeleý júıesi sonshalyqty jolǵa qoıylmaǵan», - deıdi Sý túbindegi muralardy qorǵaý boıynsha konventsııa mamany Chıhıro Nıshıkaeva.
Sonymen qatar, atalmysh otyrys Kaspıımen shektesip jatqan elderdiń ókilderine sý túbindegi muralardy qorǵaý máselelerimen tanysýǵa múmkindik beredi.
Danııadan kelgen halyqaralyq sarapshy Afına Trakadas Kopengagen qalasynda ornalasqan koroldik teńiz mýzeıinde eńbek etedi. Ol teńizderdegi arheologııalyq nysandardy qorǵaý qajettigi týraly aıtyp berdi.
«Teńiz túbinde arheologııalyq muralar mol. Meniń esepteýimshe, ol muralardyń sany 20 myńnan asady. Olardyń bárin zerttep, saqtap qalý kerek. Biz jer betinde joq materıaldy sý túbinen tabýymyz múmkin. Sý túbindegi muralardy qorǵaý da - mádenıettiń bir nyshany. Onyń ekonomıkalyq paıdasy da zor. Sý astyndaǵy álem - ańyzdar men ápsanalarǵa toly. Onyń bárin kóterip, zertteýimiz kerek», - deıdi ol.
Otyrysqa Kaspıı teńiziniń sý astyndaǵy muralaryna jaýapty memlekettik organdardyń ókilderi men halyqaralyq sarapshylar, UNESCO Ulttyq komıssııasynyń ókilderi men mádenı muralardy saqtaý boıynsha mamandar qatysty. Ázerbaıjan, Reseı, Armenııa, Gúrjistan, Qyrǵyz Respýblıkasy, Tájikstan elderinen sarapshylar kelip otyr.