Teńge devalvatsııasy basymyzǵa túsken tótenshe jaǵdaıdan, ne bolmasa, Qazaqstannyń kemshiliginen jasalǵan dúnıe emes ? K. Saǵadıev

ASTANA. Aqpannyń 17-si. QazAqparat /Aıdyn Báımen/ - Parlament Májilisiniń depýtaty, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, professor Kenjeǵalı Saǵadıev QazAqparat tilshisine bergen shaǵyn suhbatynda elimizdegi qarjy turaqtylyǵyn saqtaýǵa, teńge baǵamyn túsirýge baılanysty oılaryn ortaǵa saldy.

? Kenjeғalı Әbenұly, әlemdik қarjy daғdarysy jaғdaıynda bizdiң eldiң қolғa alyp jatқan sharalaryna қandaı baғa berer ediңiz? ? Ұlttyқ valıýtanyң dollarғa shaққandaғy baғamynyң tөmendeýi әr memlekettiң basynda bolyp jatқan jaғdaı. Mysaly, Reseıde rýbl 13 aıdyң ishinde 48 paıyzғa arzandaғan. Damyғan elderdiң eң aldyңғy қatarynda jүrgen aғylshyndarda 38 paıyzғa, Ýkraınada 52 paıyzғa tөmendep ketti. Қytaıda da tөmendep jatyr, Brazılııada da shamamen 25, 27, 30 paıyzғa deıin tөmendedi. Sondyқtan ol bizdiң basymyzғa kelgen bir tөtenshe jaғdaı, ne bolmasa, tek қana osy Қazaқstannyң bir kemshiligi, olқylyғynan jasalғan dүnıe emes. Bұl ekonomıkadaғy daғdarys kezinde әrbir memlekettiң aldynan shyғyp jatқan kedergiler. Soғan қarsy elder tұraқtylyқ sharalaryn jasaýda. Sondyқtan aқshanyң құndylyғyn tөmendetýdi biz de қolғa aldyқ. Өıtkeni bizden shyғarylatyn өndiris taýarlarynyң bәsekege қabilettigin kөterý kerek edi. Mine, osy jaғynan istelip jatқan sharalar. ? Teңge baғamy nelikten үlken өzgeriske birden tүsýiniң sebebin tүsindirseңiz? ? Mұnyң әr tүrli sebebi bar. Bireýleri mұny birden emes, satylap aқshanyң құndylyғyn tөmendete bastady, keıbir elderde solaı bolyp jatyr. Mysaly, biz birden tөmendettik. Endi biz nege bұrynnan bastamadyқ degen әңgime keleıik. Әrıne, meniң oıymsha, erterek bastaý kerek edi. Mүmkin, sol kezde қazirgideı kүrt өzgeriske kelmeıtin be edik?! Bir jaғynan bұl dұrys, men osy jaғyn қoldaımyn. Biraқ bir nәrse esimizde bolý kerek. 2006 jyldan 2007 jyldyң ortasyna deıin әlem deңgeıinde bizdiң teңgeniң құny өsip kele jatty. Kezinde bir dollar 156 teңge boldy. Sodan keıin biz 117 teңgege deıin tүsirdik, 40-50 teңge tөmendedi, teңgeniң құndylyғy artty. Sondyқtan, dәl sondaı құndylyғy artyp kele jatқan kezde құnyn tөmendetýimiz oryndy bolmaıtyn edi. Mұny birden sheshýge bolmaıdy, ol aıtýғa ғana jeңil dүnıe. Sol sebepti de osyndaı sheshimge kelgen shyғarmyz. Қazir bizdiң teңgemizdiң құndylyғy tipti joғalyp ketken joқ. Saýda қatynasynda Reseı bizdiң eң үlken әriptesimiz ғoı. Reseıdiң valıýtasyna қaraғanda bizdiң teңgeniң құndylyғy 17 paıyzғa artyқ. Sondyқtan ekonomıkada tұraқtylyқ bolady, tұraқtylyқty biz қamtamasyz ete alamyz. ? Halyқtyң abyrjýyna negiz joқ pa? ? Halyқ өzin өte baısaldy ұstaýy kerek. Biz «Nұr Otan» fraktsııasynyң keңeıtilgen otyrysynda Үkimetke kөptegen ұsynystar jasadyқ. Mysaly, shaғyn jәne orta kәsipkerliktegi nesıeniң paıyzyn tөmendetý mәselesin alғa tarttyқ. Sodan keıin өziniң jaғdaıyn kөterip alsyn degen oımen shaғyn jәne orta kәsipkerlikke jaңadan kirisken kәsipkerlerge eki-үsh jyldyң ishinde salyқ tөletpeý mәselesin қoıdyқ. Bұdan Үkimet eshteңe joғaltpaıdy. Eger olar eki-үsh jyl salyқ tөlemese, bıznestiң aýқymy keңeıedi, jұmyssyzdyқtyң shektelýi mүmkin. Өıtkeni jaңa jұmys oryndary ashylady, adamdardyң jұmysy saқtalady. Halyқ ta өziniң tabysyn taýyp jatady. Mine, osyndaı sharalardy қarastyramyz, dep Premer-Mınıstr jaýap berdi. Al Ұlttyқ banktiң basshysy Grıgorıı Marchenko: «Biz eldegi tұraқtylyқty jәne teңgeniң tұraқtylyғyn saқtaımyz», - dedi. ? Үkimettiң respýblıkalyқ bıýdjetti қaıta қarastyrýyna baılanysty ne aıtasyz? ? Biz bıýdjetti қashan қabyldadyқ? Әrıne, tabysymyz mol kezinde қabyldadyқ. Bıýdjetke kөptegen jobalardy engizip, құrylys salamyz, kәsiporyndar men joldardy salamyz dedik. Bıýdjet salasynyң aқshasyn kөbeıtýdi қarastyrdyқ, zeınetkerlerge қoldaý kөrsetýdi, shәkirtaқyny kөbeıtýdi oılastyrdyқ. Jalpy, әleýmettik қamқorlyқty birinshi kezekke қoıdyқ. Kөptegen mәseleler қamtyldy. Al endi odan keıin jaғdaı mүldem өzgerip ketti. Өziңiz bilesiz, mұnaı baғasy, metalldyң baғasy tөmendep ketti. Sondyқtan, bizdiң tabysymyz bұrynғy biz oılaғan mөlsherde bolmaıtyn boldy. Қazaқta «kөrpeңe қaraı kөsil» degen sөz bar ғoı, қazirgi өzimizdiң tabysymyzғa baılanysty el bıýdjetin қaıtadan қaraý қajettigi týdy. Bıýdjetti қaıtadan қaraғanda, onyң negizgi kөrsetkishteri қalaı saқtalmaқ? ıAғnı, әleýmettik salaғa bөlingen қarjynyң bir tıynyna tıispeý kerek. Prezıdenttiң Joldaýynda kөrsetilgen, Үkimettiң bergen ýәdeleriniң barlyғy tүgelimen oryndalýy tıis. Әleýmettik salada salynyp jatқan jәne salyna bastaғan құrylystyң barlyғy bitýi kerek, jalғasýy kerek. Al salynbaғan jaңa құrylystardyң ishinen қaısysyn bastaımyz, қaısysy maңyzdy, қaısysyn қarjymyzdyң, қaltamyzdyң mүmkindigine қaraı keıinge shegeretinimizdi oılasýymyz kerek. Mine, jaқyn arada osyndaı tәrtippen respýblıkalyқ bıýdjet қaıtadan қaralady. ? Raқmet әңgimeңizge.