Telefondaǵy artyq aqparat úshin túrmege toǵytylǵandar bar - dintanýshy

Foto: None
ALMATY. QazAqparat - Búgingi jahandaný zamanynda radıkaldy aǵymdardyń yqpalynan qorǵaný máselesi halyqaralyq minberlerden de kóterile bastaǵany málim.

Halyqaralyq terrorızm, separatızm, ekstremızm, onyń ishinde dinı ekstremızm halyqaralyq qaýymdastyqqa jáne jalpy adamzatqa qaýip tóndirip otyrǵan keleńsiz qubylystar bolyp tabylady. Lańkestiktiń bul túri nege san ǵasyrlar boıy adamgershiliktiń asyl qazyǵy bolyp kelgen dindi arqaý etip otyr? Bul týraly ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy, dintaný magıstri, qalalyq aqparattyq túsindirý tobynyń sarapshysy Elnar Berikbaev aıtyp berdi.

- «Dinı terrorızm» termınine qandaı anyqtama berýge bolady?

- «Terrorızmniń» latynsha ataýy – «qorqynysh», «adamdarǵa úreı uıalatý» degendi bildiredi. Qylmystyq jolmen óziniń bıligin júrgizý, bıliktiń qaýqarsyzdyǵyn kórsetý, belgili bir saıası sheshimderge qol jetkizý. Dinı terrorızmniń eki qarama-qaıshy sıpaty bar. Bir shetinen terrorızmniń dinge esh qatysy joq dep aıtýǵa bolmaıdy. Ekinshi jaǵynan dúnıedegi eshbir din adam óltirýge ruqsat bermeıdi. Ony kúná dep qaraıdy.

- Bul tirkes qalaı paıda boldy?

- Qylmyskerler dinı qundylyqtardy búrkene otyryp, adamdardy óz qataryna tartady. Dinı dogmalardy negizge ala otyryp, ony óz túsiniginshe tápsirleıdi. Óziniń uıymyna tıimdi etip burmalaıdy. Osydan baryp dinı ekstremızm men terrorızm shyǵady.

- Jaqyndarymyzdy radıkaldardyń yqpalynan qalaı qorǵap qala alamyz?

- Eń basty faktor retinde aıtarym – dinı saýatsyzdyq. Eń bastysy qandaı dinı nanymdaǵy adam bolmasyn memleketten ruqsat berilgen dinı uıymdarǵa, meshitke, shirkeýlerge ǵana baryp sol jerden keńes, bilim alýy tıis. Sosyn ekstremızmdi taratýdyń aldyn alýdyń basty joly – ınternetti durys qoldaný.

Jat aǵymǵa ileskenderdiń 80 paıyzynyń birinshi oıyn alǵash dán sepken - ınternet. Bul zertteýler barysynda dálelin tapqan aqparat. Internet – adamdy jat aǵymǵa tartýdyń eń arzan ári tıimdi quraly. QMDB saıtynda ınternet resýrstar qatary kórsetilgen. Tek sol ruqsat berilgen aqparattyq resýrstardan ǵana aqparat izdegen jón. Sol arqyly siz adaspaıtynyńyzdy bilesiz. Adam telefonyna qandaı aqparat keletinin muqııat qaraýy tıis. Telefonǵa kelgen vıdeolardy tanystarymyzǵa jaman oısyz laqtyra beremiz. Ol aqparattarda, vıdeorolıkterde jıhad nasıhattalýy múmkin. Siz ony bilmeı, basqalarǵa taratsańyz, bul úshin qylmystyq jaýapkershilik qarastyrylǵan. Bul vıdeony túsirgen adam qandaı jaýapkershilik arqalasa, taratýshy retinde siz de sondaı jaýapkershilik arqalaýyńyz múmkin. Telefonnyń jadysynda medıa faıldardy qabyldamaý fýnktsııasyn engizip qoıǵan durys. Olaı bolmasa siz telefonyńyzda ne saqtalyp jatqanyn bilmeısiz. Tekserý kezinde quqyqqorǵaýshylar sizdiń telefonyńyzdan jıhad týraly aqparatty taýyp alsa, siz tipti ony ashpaǵanyńyzdy da dáleldeı almaýyńyz múmkin. Senimsiz, kúdikti adamdarǵa telefon kórsetpeńiz. Terakt týraly jalǵan qońyraý jasaǵandar da jazalanady.

Qazir naýqas balalardy paıdalanyp, otaǵa qarjy jınaýshylar kóbeıip ketti. Ekstremıstik uıymdar naýqas balalardyń sýretin, vıdeosyn jıi qoldanyp, elden kómekke qarjy jınaıdy. Shyn máninde, kórsetilgen kıvı- ámııandardyń artynda ekstremıstik uıymdar da turýy múmkin. Eger adam kómekteskisi kelse, aldymen kórsetilgen shottarda balanyń ata-anasynyń nómeri kórsetilgenine kóz jetkizýi kerek. Bul aqparatty da taratýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, sizdiń áreketińiz úshin ekstremıstik uıymdy qarjylandyrdy degen aıyp taǵylýy múmkin. Ekstremıstik uıymǵa jiberip jatqanyńyzdy bilmegenińizdi esh dáleldeý múmkin emes. Bul baptar raqymshylyq protsedýrasyna eshqashan jatpaıdy. Qandaı merzim berilse, sol merzim tolyq ótelýi kerek.

- Jat aǵymdardyń arbaýyna qandaı jastaǵy azamattar jıi túsedi?

- Negizi, 18-29 jas aralyǵy. Tipti Qazaqstanda 17 jastaǵy jasóspirim bala áleýmettik jelide akkaýnt ashyp, dinaralyq arazdyq týdyratyn materıaldar taratqanyn bilemiz. Bul áreketi úshin ol 4 jylǵa bas bostandyǵynan aıryldy. Eń egde sottalǵan adamnyń jasy 49-da. Sebep ártúrli bolýy múmkin. Birinshi kezekte, balanyń tárbıesinde ketken aǵattyq yqpal etedi. Balanyń ata-anasy ımandylyqtyń basty qasıetteri – ózgeniń zatyn almaý, adam óltirmeý degen sııaqty adamgershilik qaǵıdattaryn balasynyń qulaǵyna sińirmeýi múmkin. Jastar qaı kezde de progrestiń qozǵaýshysy ekeni ras. Olar kóbinese ózderine kóshbasshy izdeıdi.

- Radıkaldanýda áıel adamdardyń róli qandaı?

- Kóbinese Sırııaǵa, Irakqa attanǵan áıelder erleriniń artynan ketken. Biraq, olardyń arasynda basqa oımen ketkender de bar. Meniń esime mynadaı jaǵdaı túsip otyr. Qaraǵandy oblysynyń 28 jastaǵy turǵyny, áıel adam kúıeýi ekeýi Sırııaǵa attanbaq bolǵan. Keter aldynda quqyq qorǵaýshylar onyń kúıeýin ustap alady.

Kúıeýi uzaq merzimge otyrǵan soń bostandyqtaǵy áıeli basqa terrorıstpen tanysyp alyp, Sırııaǵa attanýdyń josparyn qurady. Telegram jelisi arqyly bireýler «800 dollar tapsań boldy, ary qaraı kómektesemin», dep ýáde etken. Áıel bir ózi barýdan júreksinip, tanys qurbysyna Sırııaǵa birge ketýge ótinish jasaǵan. Ol kónbegen soń, 17 jastaǵy qaıyninisin alyp ketpek bolady. Biraq ol da bas tartady. Keıin ózi nesıe rásimdep, jańaǵy tanysqan terrorıstpen tildese otyryp, qaladan shyǵyp bara jatqanda ustaldy. Oǵan birneshe aıyp taǵyldy. Áıel dinı ekstremızm men terrorızm ıedologııasyn taratqany úshin, ári dinı ekstermıstik uıymǵa qarjy aýdarǵany úshin 9 jyl bas bostandyǵynan aıryldy.

Sonymen qatar, áıelderdiń ekstremızmniń aldyn alýdaǵy rólin de aıtyp ótkim keledi. Almaty oblysynda bir oqıǵa boldy. Áıeli kúıeýiniń mineziniń ózgere bastaǵanyn baıqaǵan. Ádette ashyq-jarqyn júretin joldasy tuıyqtalyp, eshkimmen sóılespeıtin minez tapqan. Bóten adamdarmen jıi sóılesedi. Kúıeýiniń adaldyǵyna kúdiktene bastaǵan áıeli ańdyp júrip, onyń jat aǵymdaǵy adamdarmen sóılesip júrgenin túsinip qoıady. Kelinshek birden quqyqqorǵaý organdaryna habarlasqan. Sonyń arqasynda ol óziniń otbasyn saqtap qaldy. Osyndaı áıelder de bar. Dinı radıkalızmniń aldyn alýda áıelderdiń róli óte joǵary. Ol ana retinde balalarymen syr bólisip, olardyń oıyn bilip turýy kerek.

- Áńgimeńizge rahmet!

Seıchas chıtaıýt