Teatrda tynysh ómir joq - memlekettik syılyq ıegeri Nurqanat Jaqypbaı
Bul óner ujymynyń aty aıtylǵanda Nurqanat Jaqypbaıdyń esimi qatar atalady. Ol bes býyn shákirt tárbıelep, barlyǵyn «Jastar» teatrynyń qataryna aldy. Belgili teatr jáne kıno qaıratkeri Almaty oblysy Raıymbek aýdanynyń týmasy. Nurqanat Jaqypbaıdyń alǵashqy oqyǵan mamandyǵy – akterlik. Ol 1970 jyly Almaty óner ınstıtýtyn támamdaǵan. Keıin Ǵ.Músirepov atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynda akter bolyp, óner jolyna alǵashqy qadam jasaıdy. Araǵa jyldar salyp, ol teatr jáne kıno salasyndaǵy tanymal ártisterdiń birine aınaldy. Ózin jańa qyrynan synap kórmek bolǵan akter aty ańyzǵa aınalǵan rejısser, Qazaqstannyń Halyq qaharmany Ázerbaıjan Mámbetovtiń «rejıssýra» kýrsyna túsedi.
«Men eshqashan rejısser bolamyn dep armandaǵan emespin. Bir jaǵdaılarǵa baılanysty rejıssýrany bitirýge týra keldi. Bizdiń uly rejısserimiz Ázerbaıjan Mámbetov jastardy kýrsqa qabyldap jatty. Al meni dál sol kezde rektor alyp keldi de, «Sen rejısser bolýyń kerek!» dep sol kisiniń aýdıtorııasyna kirgizip jiberdi. Túsinbeı qaldym. Ol kezde men jaqsy akterlerdiń qatarynda bolatynmyn. Aýdıtorııaǵa kirgen boıda Ázerbaıjan Mádıuly qarady da «Sen nege keldiń?» dedi. Meni munda rektor ákelgenin aıttym. Ol «Men seni rejıssýraǵa qabyldamaımyn» dedi. Ózim de syltaý aıtyp, shyǵyp ketkim kelip turǵan edi. Alaıda, ol kisiniń menen bas tartýy namysyma tıdi. Ázerbaıjan Mádıuly «Sen jaqsy ártissiń. Rejıssýraǵa akter bolyp qalyptasa almaǵandar túsedi» dep túsindirdi. Degenmen sol kýrsty qalaı da aıaqtap shyǵamyn dep maqsat qoıdym. Kúnde aýdıtorııaǵa baryp, sabaqqa qatysa bastadym. Ázerbaıjan Mámbetov meni qýady. Biraq ketpeı otyryp alamyn. Osylaısha, rejıssýraǵa túsip kettim», - dep toqtaldy Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri.
Degenmen Nurqanat Jaqypbaıdyń rejısserlik joly birden sátti bastala qoımady. Ásirese, dıplomdyq jumys tóńireginde týyndaǵan kereǵar pikirler men ishki arpalys ol úshin úlken syn boldy.
«Meniń dıplomdyq jumysym «Saqal saýdasy» degen spektakl boldy. Ol jańa shyǵarma bolatyn. Avtory - Qadir Myrza Áli. Bul ol kisiniń alǵashqy jáne eń sońǵy dramatýrgııalyq shyǵarmasy. Ony bizge, ıaǵnı Ǵ.Músirepov atyndaǵy teatrǵa berdi. Sony men dıplomdyq jumys retinde aldym. Shyǵarmada avtor Aldar kóseniń obrazy arqyly sol kezdegi qoǵam ishindegi keleńsiz jaǵdaılardy jetkizýge tyrysqan. Men ony mıýzıkl janrynda qoıǵym keldi. 1983 jyldary mundaı baǵytty eshkim bilmeıtin. Keıin kompozıtor Seıdolla Báıterekovke baryp, qolqa saldym. Ol kezde Seıdolla kompozıtorlardyń shyńy bolatyn. Basynda ol qarsylyq bildirdi. Biraq ony aqyry kóndirdim. Seıdolla pesany alyp qalyp, birneshe kúnnen keıin habarlasty. Barsam, árbir obrazǵa án jazyp qoıypty. Sodan zamanaýı ári ánge qurylǵan spektakl jasadyq. Ózimizge unady», - dedi Nurqanat Jaqypbaı.
Óner ıesiniń aıtýynsha, ol kezderi mıýzıkl janry asa baǵalanbaıtyn. Degenmen táýekelge bel býyp, jańasha kózqaraspen daıyndalǵan qoıylymdy kórkemdik keńeske tapsyrǵan.
«Kórkemdik keńes qabyldamady. Keıin komıtet kelip kórdi. Odan da oń baǵa alǵan joq. Mádenıet mınıstrliginiń ókilderi men jazýshylar keldi. Barlyǵy «Mynaýyń ne?» dep narazylyq bildirdi. Barlyǵy kúnde keledi, qaraıdy. Men sharshaı bastadym. Sońǵy úmitim kommýnıstik partııanyń ortalyq komıtetinde boldy. Onyń ishinde mádenıet salasyn basqaratyn komıtet bolatyn. Odan ótpese - bitti, dıplom almaısyń. Sodan qoıylymdy kórýge komıetten adam keldi. Spektakl aıaqtaldy. Men qoryqqanymnan sahnanyń astyna tyǵylyp qaldym. Bir kezde meni izdedi. Ne bolsa da kóreıin degen maqsatpen shyǵyp, komıtetten kelgen azamatqa bet aldym. Oǵan jaqyndaı bergende, ol kisi meniń qolymdy alyp, qushaqtady da aıtty: «Mine, qazaq eline jańa rejıssýra keldi, jańa jas keldi!». Bir aı boıy meniń jumysymdy qabyldamaı jatqandar sol sátte «Biz seniń úzdik spektakl jasaıtynyńa senip edik» dep shýlap qoıa berdi», - dep ol qıyn da, áserli ómir estelikterin bólisti.
1983 jyly oqýdy aıaqtaǵan óner ıesi Ǵ.Músirepov atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynda rejısser bolyp eńbek etedi. Osy ýaqyt ishinde ol 20-dan astam tyń týyndyny kórermenge usynady.
Sonymen qatar, Nurqanat Jaqypbaı jalpy teatr sahnasynda akter retinde 70-ten astam róldi somdaǵan. Ol oınaǵan árbir obraz kórermenniń kóńilinen shyǵyp, ystyq yqylasyna bólendi.
Jastar teatry: Qurylýy men qalyptasýy
Nurqanat Jaqypbaı eńbekteriniń eń eleýlisi – bas shahar tórinen teatr ashý. Osydan 15 jyl buryn, 2007 jyly «Jastar» teatrynyń negizi qalandy. Búginde 75-ke kelgen óner qaıratkeri qazir elimizben qatar ózge de shet memleketterge tanylǵan óner ujymyn qurý ońaı bolmaǵanyn atap ótti.
«Reseı jaqta teatr óneri jaqsy damyǵan. San túrli mektepter bar. Solarǵa qarap otyryp, «Nege bizde osyndaı teatr joq?» dep oılaıtyn edim. Máselen, Máskeýde bir shyǵarmany birneshe teatr qoıady. Biraq, árqaısysynyń óz ereksheligi bolady. Olar taptaýryn bolǵan dúnıeden qashady. Jas kezimde bizde osyndaı óner ujymdary bolsa dep armandaıtynmyn. Meni shıratyp, bar talantymdy asha biletin rejısser bolsa degen arman maza bermeıtin», - dep eske aldy memlekettik syılyqtyń laýreaty.
Teatr ashýǵa degen alǵashqy talpynys 2006 jyly jasalǵan. Ol ýaqytta oqýdy aıaqtap jatqan Nurqanat Jaqypbaıdyń shákirtteri, qazirgi belgili akterler dıplomdyq jumysyna orys klassıgi N.V.Gogoldiń «Revızor» shyǵarmasyn arqaý etip alady.
«Biz spektakldi erekshe qoıýǵa tyrysyp, ózimizshe óńdedik. Balalar kóktemde dıplomdyq jumysty tapsyrýy kerek. Múmkin sáıkestik bolar, sol kezde Máskeýden Almatyǵa teatrtanýshy keldi. Olar Mádenıet mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha elimizdegi teatrlardyń qaýqaryn bilýge kelgen eken. Osylaısha, ol teatrtanýshy Almatydaǵy bir óner ujymynyń qoıylymyn kórýge barmaq bolady. Alaıda, ol teatr syltaý taýyp, spektakldi qoımaıtynyn aıtypty. Al teatrtanýshynyń tobyn bastap kele jatqan meniń kýrstasym - Janna Jantórına bolatyn. Ol maǵan qońyraý shalyp bylaı dedi: «Nurqanat, bizdi qutqar. Balalardyń dıplomdyq jumysyna daıyndap jatqan spektaklin qoıyp, kómek kórsetińder!». Sodan shákirtterim bir saǵattyń ishinde jınalyp, «Revızordy» sahnaladyq. Qoıylym aıaqtalǵannan keıin, Máskeýden kelgen kisi meniń qolymdy alyp, «Men Qazaqstanda mundaı «Revızordy» kóremin dep oılamappyn» dedi. Keıin ol maǵan «Siz barlyǵyn qoıyp, shákirtterińizdi alyp, teatr ashyńyz» dep keńes aıtty. Keıin ol teatrtanýshy bizdi Reseıde ótetin festıvalge shaqyrdy. Oǵan osy «Revızordy» apardyq. Bári tańǵaldy. Barlyǵy Qazaqstanda osyndaı óner kórsete alatyn azamattardyń bar ekenin kórdi», - dedi ol.
Artynsha, 2007 jyldyń qańtarynda Nurqanat Jaqypbaıǵa Astanadan teatr ashý týraly usynys túsedi. Áýelde bul bastamaǵa shákirtteri kelispegen kórinedi.
«Sol kezde balalarǵa «Men de sendermen ketemin. Barlyǵyn qoıyp, sonda baraıyq!» dedim. Olar kóndi. Sóıtip Astanadan bir-aq shyqtyq. Sodan 2007 jyldyń 5 shildesinde Á.Kekilbaev pen Sh.Aıtmatovtyń shyǵarmalary jelisimen «Shyńǵyshan» spektalimen bizdiń shymyldyǵymyz túrildi. Ol ýaqytta úı-kúıimiz joq, qańǵyryp júrdik. Barlyǵymyz 12 sharshy metr jataqhanada turdyq. Osylaı ómir súrdik. Balalar qınala bastady», - deıdi Nurqanat Jaqypbaı.
Óner tulǵasy osyndaı qıyn sátterde jastardy bir-birine baýyr etken jyly qarym-qatynas pen maqsatqa degen adaldyq demeý bolǵanyn jetkizdi.
Alǵashynda 12 aktermen shymyldyǵyn túrgen óner ujymynyń quramynda qazir 50-ge tarta akter men aktrısa qyzmet etedi. Sonymen birge, búginde teatrdyń qorynda 50-den astam spektakl bar.
«Biz jyl boıy osy 15 jyldyqty toılap kelemiz. Alǵash ret respýblıkalyq deńgeıde voleıboldan jarys ótkizdik. Odan keıin Túrkııa men Qyrǵyzstan eline gastroldik sapar uıymdastyrdyq. Barlyǵy 15 jyldyqtyń aıasynda ótti. Elimizdiń respýblıkalyq mańyzy bar qalalarynda da bolyp, spektaklder usyndyq. Jalpy pandemııa aıaqtalǵan birinshi sátte biz alǵash bolyp táýekelge bel baılap, gastroldik saparǵa shyǵyp kettik. Ótkenimizdi saralap, alǵa motıvatsııa alý úshin osy 15 jyldyǵymyzdy toılap ótý mańyzdy boldy. Sonymen qatar, Nurqanat aǵaıymyzdyń bıyl 75 jyldyǵy», - dedi «Jastar» teatrynyń dırektory Ádil Ahmetov.
Teatrdyń 15 jyldyǵy qarsańynda Nurqanat Jaqypbaı Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń ıegeri atandy. Mundaı marapat óner adamy úshin jarty armany men maqsatynyń oryndalǵanyn aıǵaqtasa kerek...
«Mende marapat alsam eken degen oı eshqashan bolmapty. Bastysy buǵan teatr ujymy qýandy. Mundaǵy akterlerdiń 100 paıyzy - meniń shákirtterim. Munyń astynda óte zor eńbek jatyr dep bilemin. Men – eńbekqor adammyn. Óziminiń qııalym bar. Sony oryndaǵansha, tynym tappaımyn. Ony tapqannan keıin de, budan basqa dúnıe bar shyǵar dep ári ketemin. Men bir shyǵarmany alyp, bir sarynmen sony júrgize bermeımin. Qııalymda parallelder ketedi. Oıyma ózge dúnıe kelse, men basqa shyǵarmaǵa burylyp, bir ýaqytta birneshe týyndymen jumys isteımin. Osylaısha, men ózimdi synaımyn. Shákirtterim de soǵan úırengen. Teatrda tynysh ómir joq. Men tynysh ómirge, serýendep, ózime ýaqyt bólýge eshqashan daǵdylanǵan emespin», - deıdi óner tulǵasy
Budan bólek, Nurqanat Jaqypbaı sheberhanasynan shyqqan biraz shákirt bıyl memlekettik nagradalardy ıelendi. Osylaısha, teatr aǵymdaǵy jyly elimiz boıynsha eń kóp marapat alǵan óner ujymdarynyń kóshin bastady.
«Qııaldan qııanǵa samǵaǵan bir pendeń»...
«Jastar» tetatrynyń 15 jyldyǵyna oraı, taıaýda Nurqanat Jaqypbaıdyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan «Qııaldan qııanǵa samǵaǵan bir pendeń» kitaby jaryq kórdi. Týyndy avtory - jýrnalıst Nazerke Jumabaı.
«Bul kitap óte jaqsy, saýatty jazylypty. Ol ásirese, teatr ónerine alǵash qadam basqandar men osy salada ustazdyq etip júrgenderge paıdaly dep oılaımyn. Bastapqyda avtor kitaptyń atyn basqasha qoıyp alyp kelgen edi. Áýelgi ataý - «Dara jol». Men «Qııaldan qııanǵa samǵaǵan bir pendeń» dep qoıýdy usyndym. Meniń túsinigimde, árkimniń júrip ótken joly ózi úshin dara, ózi úshin erekshe. Al men óner adamy retinde qııalymdaǵy dúnıeni iske asyryp, ony kórermen sanasyna syıatyndaı etip usynamyn. Eńbekte meniń ómirim men ónerim, jalpy osy salada atqarǵan jumystarymnyń barysy, nátıjeleri týraly derekter toptastyrylǵan», - dep Nurqanat Jaqypbaı kitapqa qatysty óz pikirin bildirdi.
Kórermen sanasyna serpilis
Teatr – tárbıe men tanym ordasy. Bútin bir urpaqqa tálim beretin mádenıet quraly. Nurqanat Jaqypbaıdyń aıtýynsha, bul oraıda ulttyq qundylyqtar men kústalanbasqa engen qazaq halqynyń joǵyn túgendeý mańyzdy. Ony óner ordasyna kelgen kórermenniń qózqarasyna saı sanaly saraptap, yqshamdap jetkizý sheberlikti qajet etedi.
«Osy 15 jyldyń ishinde bizdiń teatr kórmenniń sanasyna serpilis bere aldy. Kóptegen jaǵdaılar boldy. Jylaǵan, kúlgen, kómek suraǵan, meni uryp kete jazdaǵan kezder boldy. Kórgen nársesinen shoshynyp, meni urǵysy kelgender boldy.Onyń ishinde myna bir erekshe jaǵdaıǵa toqtalǵym keledi. Birde qoılymnan soń, bir qyz bala óksip jylady. Men ony qushaqtap, sabyrǵa shaqyrýǵa tyrystym. Ózim de kóz jasyma erik berdim. Únsiz turyp uzaq jylady. Keıin óz-ózine kelip, «Aǵa, siz búgin meni ólimnen alyp qaldyńyz...» dedi. Ol qıyn jaǵdaıda ketip bara jatyp, bizdiń teatrǵa aıaq astynan kirgen eken. Artynan bizdiń qoıylymdy tamashalap, ol onyń júregine jetken. Mundaı jaǵdaılar kóp ári jıi bolyp turady. Bul kórermenge aıtylýy tıis oı túpkilikti jetti degendi bildiredi. Jastar qazir gadjetterde kóp otyrady. Men spektakl júrip jatqanda ádeıi eń sońǵy qatarda otyryp, barlyǵynyń emotsııasyn baqylaımyn. Eger adamnyń qolynda turǵan uıaly telefon jerge tars etip qulasa, onda men ishteı rıza bolamyn. Ol degenimiz – kórermen qoıylymnyń ishinde otyr degen sóz.
Kórermender spektaklden keıin maǵan jáne akterlerge alǵysyn bildirip jatady. Óner adamy úshin odan artyq madaq joq dep oılaımyn», - dedi teatrdyń kórkemdik jetekshisi Nurqanat Jaqypbaı.
Teatr dırektory Ádil Ahmetov týyndylar belgili bir aýdıtorııaǵa nemese jas ereksheligine baılanysty yqshamdalmaıtynyn atap ótti. Teatr qorjynynda ónerge sýsyndaǵan barsha adamǵa bereri mol spektaklder bar.
«Komedııalyq qoıylymdarǵa jastar, stýdentter óte kóp keledi. Al maǵynasy jaǵynan tereń, fılosofııalyq turǵydan oı salatyn spektaklderimizge úlken kisiler kóbirek kelip jatady. Bul rette bizdiń teatr naqty bir baǵytta jumys isteıdi dep aıta almaımyz. Ár taqyryp tóńireginde oı salýǵa tyrysyp kelemiz. Tipti kórermen bir qoıylymdy 10-15 ret kóredi», - deıdi óner ujymynyń basshysy.
Akter halyq suranysy men spektakl arqyly jetkizilýi tıis oıdy sabaqtastyrý úshin teatr ujymy qoldanatyn utymdy tásilderge de toqtaldy.
«Bizdiń Nurqanat aǵaıymyzdyń erekshe tásilderi bar. Máselen, bir oıdy jetkizý úshin qoıylymnyń basynan bastap kórermendi tartatyn, qyzyqty etetin elementter qosylady. Atap aıtqanda, akrobatıka, plastıka, komedııa elementterin qosý arqyly qorytyndy oıdy ıntrıgada ustap, spektakldiń sońynda núktesin qoıady. Qoıylymnyń basy men ortasyndaǵy dúnıelerge qatysty kórermen kókeıinde týatyn suraqtar sońynda birden jaýabyn tabady», - dep málim etti Ádil Ahmetov.
Teatrdyń saıty men áleýmettik jelilerdegi paraqshalarynda «Kórermen pikiri» aıdary bar. Onda kópshilik teatrǵa kelip, izdegenin taýyp qaıtqandaryn jazǵan. Ártister muny tógilgen ter men aqtalǵan úmittiń nátıjesi dep biledi.
«Men - Nurqanat Jaqypbaıdyń shákirtimin»
Qazirgi tańda «Jastar» teatrynda Nurqanat Jaqypbaıdan ustahanasynan shyqqan 5 býyn akterler men aktrısalar bar. Olardyń kóbi kıno men teatr ónerin qatar alyp júr. Arasynda sheteldik kórermenge de jaqyn tanys jastar az emes.
«Biz akademııada oqyp júrgende 15-20 teńgeden jınap, túski as ishetinbiz. Keıde aǵaı da bizben qatar otyratyn. Sol jerde biz barlyǵymyz bir úıdiń balasyndaı tamaqtanatynbyz. Osy qalyptasqan dástúr áli kúnge deıin jalǵasyp kele jatyr. Qazir teatrda Nurqanat Jaqypbaıdyń 5 býyn shákirti bar. Bári bir ákeniń balasy sııaqty. Ustazymyz kez kelgen jaǵdaıda bizden bir qadam alǵa oılaıdy. Keıde qandaı da bir sheshimder boıynsha aǵaıdyń kózqarasymen kelispeı qalamyz. Biraq túbinde Nurqanat Jaqypbaıdyń ustanymy durys ekenin kórip jatamyz», - dep oı qosty teatr akteri Azamat Esqul.
Al «Daryn» memlekettik jastar syılyǵynyń ıegeri, óner tulǵasynyń shákirti Nazerke Serikbolqyzy Nurqanat Jaqypbaı ónermen qatar, ómirge azyq bolar tálim-tárbıege asa mán beretinin aıtty.
«Barlyǵymyz kishkentaı kezimizden osy kisiniń qanatynyń astyndamyz. Bizdiń aǵaı bilikti psıholog desem artyq bolmaıdy. Ózimizdi qalaı ustaý kerek, ómirdiń qıyn sátterinen qalaı shyǵý qajet ekenin aǵaıymyzdan úırenip kele jatyrmyz. Ol kisi únemi aıtyp otyratyn ustanym – ataqqa emes, ónerge jumys iste», - dedi aktrısa.
Onyń paıymynsha, Nurqanat Jaqypbaıdyń tárbıesi - talap pen tártip prıntsıpterine negizdelgen.
«Ol kisi - óte talapshyl. Bizdiń teatr ujymy áskerı rejımmen júretin ispetti. Demalyssyz jumys isteımiz. Biraq bul isten biz eshqashan sharshaǵan emespiz. Ár akterdiń basty mindeti – rejısserdiń oıynan shyǵý. Biz rejısserdiń quralymyz. Jaqsy rejısser – bizdiń baǵymyz. Biz qandaı da bir festıvalge barsaq, ádil qazylardyń baǵasyna qaramaımyz. Áýeli Nurqanat ustazymyzdyń baǵasyn kútemiz. Sebebi, ol rejısser retinde de, kórermen retinde de baqylap, laıyqty baǵa bere alady», - dep túıindedi Nazerke Serikbolqyzy.
Nurqanat aǵanyń taǵy bir shákirti teatr jáne kıno akteri Daýren Serǵazınniń oıynsha, teatr ujymynyń 15 jyldyq tarıhty artqa tastap, tanylyp, kórermen iltıpatyna bólenýi tikeleı óner qaıratkeriniń sheberligimen astasyp jatyr.
«Biz teatrymyz ashylǵan kún men qazirgi kezdi salystyrsaq, jer men kókteı. 15 jyl kóp ýaqyt emes, degenmen, atqarylǵan jumystar aýqymy zor. Aptasyna kem degende 4-5 spektakl qoıamyz. Onyń árqaısysyna 300-400 adam keledi. Bir aptada 1500 kórermen, al aıyna 4-5 myń kórermendi qamtımyz. Bizdiń basty mıssııa – kórermenniń kóńili. Bul maqsatty teatrymyz oryndap keledi. Sonymen qatar, ujymnyń eń úlken jetistikteriniń biri – Qazaqstannyń týyn shetelde jelbiretý. ıAǵnı, qazaq mádenıeti men tarıhyn ózge memleketterdiń halqyna dáripteý. Ol úshin talmaı eńbek etip kelemiz. Bul oraıda Nurqanat aǵaı bizge durys jol kórsetip, demeý berip otyrady. Az ýaqyttyń ishinde teatrdyń tanylyp, qalyptasyp úlgerýi sol kisiniń sheberliginiń arqasy dep bilemiz», - deıdi teatr jáne kıno akteri Dáýren Serǵazın.
2023 jyly «Jastar» teatry ne usynady?
Keler jyly óner ujymy kórermenderge birneshe tyń týyndy usynbaq. Ázirge naqty josparlanǵan eki spektakl bar.
«Aldaǵy ýaqytta bolatyn naqty eki qoıylym josparlanýda. Birinshisi – arnaıy bizdiń teatrǵa arnap Qyrǵyz eliniń dramatýrgy Qaırat Imanalıev Shoqan Ýálıhanov pesasyn jazyp jatyr. Ol tek bizdiń teatrda qoıylmaq. Ekinshisi – Ermek Amanshaevtyń esh jerde qoıylmaǵan, kınoǵa da suranǵan shyǵarmasy bar. Sony da bizdiń teatrǵa arnaıy berip jatyr», - dedi teatr dırektory Ádil Ahmetov.
Sonymen qatar, keler jyly budan ózge de spektaklder sahnalanady. Qosymsha, teatr ujymy gastroldik saparlarǵa shyǵýdy josparlap otyr.
Foto: Jastar teatrynyń jeke muraǵatynan