Teatrda tehnıkalyq maman tapshy, zamanaýı pesalar da jetispeıdi - sarapshymen suhbat
- Qazaqstandaǵy teatr óneri qalaı damyp keledi? Jahandy jaılaǵan pandemııa saldary salaǵa qalaı áser etti?
- Qazirgi tańda elimizdegi teatrlar qalypty jaǵdaıda jumys istep jatyr. Teatrlardyń óz baǵytyna, ereksheligine qaraı qyzmet atqarýy da ártúrli. Degenmen, jergilikti atqarýshy organdardan óńirlerdegi teatrlardyń qyzmetin jaqsartýǵa jáne qyzmetkerlerdiń áleýmettik máselelerin sheshýge basa nazar aýdarýyn surar edik.
Jalpy, pandemııa jaǵdaıyna keler bolsaq, elimizdiń teatrlary basqa da mádenıet pen óner ujymdary sekildi statsıonardaǵy jumystaryn toqtatyp, onlaın rejımge kóshti. Olardyń aldynda halyqtyń eńsesin kóterý, halyqpen birge bolý, barynsha qoldaý kórsetý maqsaty turǵandyqtan, olar óz qyzmetin jalǵastyryp, onlaın formattaǵy túrli sharalardy iske asyrdy. Kóptegen qaıyrymdylyq sharalar uıymdastyrdy. Áleýmettik jelilerde teatr repertýaryndaǵy spektaklder men teatr tarıhyna qatysty derekti fılmder kórsetilip, tanymal akter, rejısser jáne basqa da teatr maıtalmandarynyń kórermenmen onlaın kezdesýi, akterlik sheberlik, sahna tili, sahna qımyly, ulttyq bı sııaqty túrli baǵyttar boıynsha teatrsúıer qaýymǵa arnalǵan onlaın dárister oqyldy. Qazaq, orys, koreı, nemis, uıǵyr tilderinde balalarǵa arnalǵan ertegiler, tok-shoýlar, merekelik beınequttyqtaýlar jáne taǵy sol sekildi túrli sharalar usynyldy. Jalpy onlaın is-sharalar - teatr óneri salasy qyzmetiniń basqa da múmkindikterin kórsetip, osy ónerge halyqtyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa yqpal etti. Óıtkeni áleýmettik jeli arqyly teatrlardyń qyzmetimen tanysý álemdegi barsha ónersúıer qaýymǵa qoljetimdi boldy. Oǵan qosa, teatrlar qazirgi tańda zamanaýı tehnıkalyq múmkindikterin, qandaı kemshilikteri baryn anyqtady jáne jańa kózqaraspen jumys isteýge baǵyt aldy. Árıne, pandemııa kezinde karantın shekteýlerine baılanysty sahnaǵa shyǵa almaı, josparlanǵan jumystar júzege aspaı qaldy. Alaıda memleket qoldaýy arqasynda qyzmetkerlerdiń eńbekaqysy saqtalyp, jumystan qysqartý bolǵan joq.
- Jalpy otandyq teatrlar qalaı qarjylandyrylady?
- Elimizdegi memlekettik teatrlarǵa bıýdjetten sýbsıdııa beriledi. Respýblıkalyq teatrlar tıisinshe respýblıkalyq bıýdjetten, óńirlik teatrlar jergilikti bıýdjetten qarjylandyrylady. Odan bólek, teatr ónerin damytý baǵytynda mınıstrlik tarapynan jyl saıyn respýblıkalyq, eki jylda bir ret halyqaralyq teatr festıvalderi, sondaı-aq mamandardyń sheberligin shyńdaý maqsatynda master-klastar, praktıkýmdar ótkiziledi. Mınıstrlik ótkizetin festıvalderdiń jeńimpazdary aqshalaı syılyqtarmen marapattalady. Oǵan qosa, teatr mamandary alys-jaqyn shet elderdegi bedeldi oqý oryndaryna jáne teatrlarǵa taǵylymdamaǵa jiberiledi.
- Osy tusta, óńirlerdegi teatrlardyń jaǵdaıyna toqtalyp ótseńiz. Kóbine ortalyqtaǵy, ıaǵnı úlken qalalardaǵy teatrlarǵa kórermen kóp barady. Salystyrmaly túrde, olardyń óńirlerdegi óner ordasynan jaǵdaıy aıtarlyqtaı jaqsy. Aımaqtardaǵy teatr jumysyn jaqsartý baǵytynda qandaı sharalar qolǵa alyndy?
- Qazirgi tańda 44 óńirlik teatr halyqqa qyzmet atqarýda jáne olar jergilikti bıýdjetten qarjylandyrylady. Qazaqstan Respýblıkasy «Mádenıet týraly» Zańyna sáıkes, óńirlik teatrlardyń qyzmetin jaqsartý maqsatynda jergilikti atqarýshy organdar janynan teatr óneri boıynsha óńirlik kórkemdik keńester qurylǵan. Atalǵan keńester teatrlardyń repertýarlyq saıasatyn úılestirýge, teatrlarda qordalanǵan máselelerdi anyqtap, sheshimin tabýǵa yqpal etedi. Qajet bolǵan jaǵdaıda óńirlik deńgeıde sheshilmeı jatqan máselelerdi QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi janyndaǵy Teatr óneri jónindegi kórkemdik keńestiń qaraýyna usynady.
- Búginde Memleket basshysynyń tapsyrmasymen kóptegen sala mamandarynyń jalaqysy artyp jatyr. Teatr qyzmetkerleriniń aılyǵy she?
- Memleket basshysynyń 2019 jylǵy 2 qyrkúıektegi Qazaqstan halqyna Joldaýyn iske asyrý maqsatynda 2020 jyly basqarýshy jáne negizgi personaldyń (A, B bloktary boıynsha) erekshe eńbek jaǵdaılary úshin mádenıet jáne arhıv qyzmetkerleriniń laýazymdyq jalaqylaryna respýblıkalyq jáne jergilikti deńgeıde tıisinshe 50% jáne 35% mólsherinde qosymsha aqylar belgileý arqyly jalaqy kóterildi. Sonymen qatar Prezıdenttiń 2021 jylǵy Joldaýynda 2022 jyldan bastap 2025 jylǵa deıin azamattyq qyzmetshilerdiń jekelegen sanattaryna belgilengen mólsherlerge túzetý koeffıtsıentin 20%-ǵa deıin qoldaný arqyly jalaqyny arttyrýǵa tapsyrma berildi. Osyǵan oraı, 2022 jylǵy 1 qańtardan bastap teatr qyzmetkerleriniń laýazymdyq jalaqy mólsherine 1,23% túzetý koeffıtsıenti engizildi.
- Teatr mamandaryn daıarlaý jumystary qalaı júrgiziledi? Elde sala mamandary jetkilikti me? Oqý oryndary she? Maman daıarlaýda kandaı problema bar?
- Teatr óneri salasynyń mamandaryn elimizde negizinen T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy, Qazaq ulttyq óner ýnıversıteti, Qazaq ulttyq horeografııa akademııasy, J. Elebekov atyndaǵy Respýblıkalyq estrada jáne tsırk kolledji daıyndaıdy. Atalǵan oqý oryndary teatr ujymdarynyń suranysyn eskere otyryp, teatr salasy boıynsha mamandardy daıarlap keledi. Alaıda sahnada qoıylymnyń júzege asýyna tikeleı qatysy bar jáne kásibılik talap etiletin teatr salasyndaǵy jaryq jáne dybys qoıý operatorlary, sahna mehanıgi men mashınısi, qoıylym bóliminiń mamany sııaqty tehnıkalyq mamandar tapshy. Oǵan qosa, Qazaqstanda osy baǵyttaǵy keıbir tehnıkalyq mamandardy daıarlaıtyn orta kásibı jáne joǵary oqý oryndary joq. Osyǵan oraı, teatrlarda qyzmet istep jatqan joǵaryda kórsetilgen mamandardyń biliktiligin arttyrý, taǵylymdamadan ótkizý boıynsha sharalar uıymdastyrylýda jáne ózekti máseleni sheshý joldary qarastyrylyp jatyr.
- Memleket tarapynan talanttardy qoldaý jáne olardy damytý jumystary qalaı júrgizilýde?
- Óner salasyndaǵy daryndy jastar, talantty tulǵalar memleket tarapynan árqashan qoldaý tabatyny bárine belgili. Elimizde ótkizilip júrgen óńirlik, respýblıkalyq, halyqaralyq deńgeıdegi festıvalderdiń barlyǵy talantty jáne kásibı mamandardy anyqtap, olardy qoldaý men yntalandyrý maqsatynda uıymdastyrylady. Festıvalderdiń jeńimpazdary arnaıy dıplomdar jáne aqshalaı syılyqtarmen marapattalady. Sondaı-aq, shet elderde ótetin bedeldi festıval, baıqaýlarǵa usynylady. Sonymen birge, óz ónerimen bıik jetistikterge jetken talantty teatr qyzmetkerleri salalyq, memlekettik marapattarmen nagradtalady, qurmetti ataqtarǵa, memlekettik stıpendııalarǵa ıe bolady.
- Respýblıkalyq teatr festıvalderi qalaı uıymdastyrylady? Úzdik qoıylym qandaı krıterıı boıynsha anyqtalady?
- Qazaqstanda Táýelsizdik alǵannan keıin, ıaǵnı 1992 jyldan beri jyl saıyn ótkiziletin dástúrli Qazaqstan drama teatrlarynyń respýblıkalyq festıvalin Mádenıet jáne sport mınıstrligi uıymdastyrady. Atalǵan festıval Qazaqstanda teatr ónerin dáriptep, kópshilikke taratý, dástúrli teatr ónerin saqtap, ári qaraı damytý, daryndy ártister men rejısserlerdi anyqtap, olarǵa qoldaý kórsetý, zamanaýı sahna protsesindegi negizgi basymdyqtardy anyqtaý maqsatynda ótkiziledi. Festıval ár jyldary oblys ortalyqtarynyń kópshiliginde ótkizildi. Aǵymdaǵy jyly festıval elordada kórnekti teatr jáne kıno aktrısasy Sholpan Jandarbekovanyń 100 jyldyǵyna oraı ótkizilýi josparlanǵan.
Al «Úzdik qoıylym» nomınatsııasynyń krıterııine keler bolsaq, osy júldege laıyqty qoıylymnyń kórkemdik deńgeıi joǵary shyǵarma bolýy, rejısserlik sheshim, akterlik oıyn, dekoratsııa men kostıýmderdiń qoıylymǵa úılesimdiligi sııaqty sahna zańdylyǵynyń saqtalýy baǵalanady. Eń aldymen, festıvalǵa usynylǵan qoıylymdar sarapshylar keńesiniń irikteýinen ótken soń qatysýǵa joldama alady.
Bıyl mınıstrlik tarapynan respýblıkalyq jáne halyqaralyq teatr festıvalderi teatr salasyna eńbek sińirgen kórnekti tulǵalarymyzdyń mereıtoılaryna arnalyp ótkiziletin bolady. Ár festıvalge qatysýdyń óz sharty men ony ótkizýdegi maqsaty bolady, osyǵan oraı halyqaralyq festıvalderdiń talaptaryna saı kelgen qoıylymdar sharany uıymdastyrýshylar tarapynan iriktelip alynady.
- Teatrlarda qandaı problema bar? Bıyl teatr salasynda qandaı ózgerister bolady?
- Qazirgi ýaqytta ár teatrdyń óz problemasy bar. Biraq bárine ortaq másele – tehnıkalyq mamandardyń tapshylyǵy. Sonymen qatar, bizge búginniń ózekti máseleleri men jetistikterin sahna arqyly kórermenge jetkizetin kórkemdigi joǵary zamanaýı pesalar qajet. Sondaı-aq dramatýrgııalyq shyǵarmany sahna zańyn saqtaı otyryp, kreatıvti baǵyttardy paıdalanyp, kórermenniń qyzyǵýshylyǵyn týdyratyn qoıylymdardy sahnalaıtyn rejısserler joqtyń qasy. Mine, osy baǵytta jumys júrgizilse degen tilegimiz bar.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
Venera Jolamanqyzy