Tazy baǵatyn arnaıy oryn kerek – tazy ustaýshy
Tazynyń qadirin bilmeı júrmiz
Aqtóbe oblysy boıynsha 500-den astam tazy bar. Tazyny dala qazaǵy, qala qazaǵy da baǵyp otyr. Dala qazaǵy ańshylyqqa, saıatshylyqqa baýlyp, serik etse, qala qazaǵy ádemiligine qyzyǵyp, janyna ertip júredi. Aqtóbe oblystyq qumaı tazy federatsııasynyń vıtse prezıdenti, «Asyl qazyna» respýblıkalyq tazyny asyldandyrý uıymy Aqtóbe fılıalynyń prezıdenti Jasulan Jaqsylyqovtyń aıtýynsha, olar jylyna birneshe ret basqosady. Bul basqosý syrt adamdarsyz, ózara pikir almasý, tájirıbe almasý jáne tazy tuqymyna selektsııa jasaýǵa arnalady. Tazy baptaıtyndar arasynda oqýshylar da, eresekter de bar.
- Tazy janashyrlarynyń jasy ártúrli. Eń kishkentaıy - mektep oqýshylary. Qazir úlkender ǵana emes, balalar arasynda da qyzyǵýshylyq joǵary. Tipti keıbiri bizden artyq biletin, tanıtyn dárejege jetken. Sebebi qyzyqqan soń zerttep, zerdelep, túrli tuqymyn salystyryp úlgergen. Biz úshin tazy - qazaqtyń qundylyǵy. Qazaqta ulttyq qundylyqty aqshamen baǵalamaıdy ǵoı. Baǵasyn jalpylama alyp, qulyndy bıe, bir jabaǵy dep aıtady. Aqtóbede ǵana emes, Qazaqstan boıynsha aıtatyn bolsaq, Qytaıdan kelgen qazaqtar, Qytaıdaǵy qazaqtar jaqsy synshy, baǵalaýshy dep aıtar edim. Ózimde 4 tazy bar. Azyǵy úshin et satyp alamyn, dárýmeni men vaktsınasy da bar,- dedi Jasulan Jaqsylyqov.
Tazy baptaýshy qanshyǵy kúıleıtin kezde arlandy tańdap, Almatyǵa da aparǵan. Ol úshin 150 myń teńge jol shyǵynyn tóledi. Bul tazy tuqymyn asyldandyrý, keıingi urpaqqa meılinshe taza qalpyn qaldyrýǵa jasalǵan qadam. Onyń aıtýynsha, qazir tazy tuqymy jaqsaryp keledi.
- Buǵan deıin tazy tuqymyn asyldandyrý emes, ań ańlaýǵa basymdyq berildi. Ań alsa, tez júgirip, qýyp jetse dedi. Sóıtip qany aralasyp ketti. Keıingi kezde ǵana jarys, kórme uıymdastyryp, taza tazyny, onyń júırigin anyqtaýǵa kúsh salyp júrmiz. Osy arqyly júırigin anyqtap, selektsııalyq jumys isteımiz. Sonymen qatar biz túz taǵysy qasqyrǵa da tekseremiz. Tazynyń basqa ıt tuqymdarynan bir erekshelenetini ol – ámbebap. Ózi izdeıdi, ózi tabady, ózi qýady, ózi alady. Tazy qandaı ańǵa salǵanyna baılanysty ómir súredi. Qasqyrǵa talanǵan bolsa, uzaq ómir súre almaıdy.
1 shaqyrymdy 1 mınýt 10 sekýndta eńserdi
Aqtóbede júlde alyp júrgen júırik tazylar da bar. Qanjyǵasyna birneshe jylqy men aqsha baılaǵan tazy ıesi ıt baptaýdyń syrymen bólisti.
- Qazyna atty tazym bar. Úsh jasta bolsa da talaı jarysta oq boıy oza shapty. Eki ret jylqy utty. Sonymen birge aqshalaı syılyq bar. Oral, Astana, Qaraǵandyǵa bardy. Ázirge qasqyrǵa túspedi. Degenmen túlki, qoıan alady. Tańerteń, keshke eki mezgil tamaq beremiz. Sonymen birge qysta atpen, jazda mototsıklmen júgirtemiz. Tazym 1 shaqyrymdy 1 mınýt 10 sekýndta eńserdi. Qoıandy 300-500 metrde ustaıdy,- dedi tazy baptaýshyDýman Ysqaqov. Ol bala kezinen bastap tazy ustap, babyn bildi. Qazir júırik baptaýǵa basymdyq bergen. Tazy ustaýshylar ıttiń túrine qarap, at beredi.
Tazy asyraýshylardyń usynysy
Tazy asyraýshylar jylyna birneshe shara uıymdastyrady. Máselen bıyl Aqtóbe qalasynyń 155 jyldyǵyna oraı Shyrǵa tartý saıysy ótti. Munda tazynyń júıriktigi anyqtalady. Sonymen birge tabıǵı dala synaǵy - Salbýryn. Kúzde ańshylar bas qosyp, ańshylyqqa shyǵady.
- Salbýryn Aqtóbeniń Bógetsaı aýmaǵynda ótedi. Eń qolaıly jer sol. Qoıan kóp qashady, ekinshiden jeri tegis. Muny qarashada ótkizemiz. Taza qandy tazynyń saqtap qalǵan aýmaq Qazaqstannyń ortalyǵy bolsa, sol aımaqtardan tazy aldyryp, jergilikti tazylarǵa qosyp, selektsııalyq jumys jasalady. Tazy klımatqa da beıimdeledi. Ońtústiktiń tazysy shaǵyn, júni juqa bolady. Olar Aqtóbeniń, Qaraǵandynyń aıazy, boranyna shydas bere almaıdy. Kúshik kezde ákelse, úırenip ketedi,- dedi tazy asyraýshy Jasulan Jaqsylyqov.
Ol birneshe problemany kóterdi. Birinshiden, tazy baǵatyn arnaıy oryn kerek. Sońǵy jyldary ıttiń adam qaýyp, mertiktirýi kóbeıip, tazy asyraıdyndar da qosaq arasynda qosa ketti. Tazy aýladaǵy taýyq, maldy qýǵanymen, adamǵa qarsy úrmeıdi. Al kópshilik muny túsinbeı, baılap ustaýdy talap etedi.
- Biz tazy tuqymyn asyldandyrý úshin birigip, qanshyǵyn, keıde arlanyn satyp alamyz. Ony ózara kelisip, bir-birimizge berip otyramyz. Keıde jazataıym jaǵdaı bolady. Aıaǵy synyp, júgire almaı qalýy múmkin. Sondaıda ıtti baptap, kútimin jasaıtyn arnaıy oryn qajet. Qazirgi kezde mende tórt ıt bolsa, ony besinshi qylyp ustaımyn. Jaǵdaıym qıyndaı bastaǵanda ózgesine usynys aıtamyn. Sondyqtan bizge qora kerek. Úkimet qarjylandyrsa, jaǵdaıy jaqsy bolar edi. Ekinshiden, jarystar kóp ótkizse, úzdikter jıi anyqtalady. Jarys dep jarııalasaq, kóp eshkim kelmeıdi. Júldesi qyzyqtyrsa, keler edi. Júldesi aýyqymdy jarys ótkizý kerek. Osy ýaqytqa deıin ózimiz aqsha jınap ótkizip júrmiz,- dedi tazy janashyry.