Tájikstan til máselesinde tabandylyq tanytyp otyr

ASTANA. Qazannyń 2-si. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/  ‑ Tájikstan Parlamentiniń tómengi palatasy  «Tilder týraly» tuńǵysh zańnyń qabyldanǵanyna 20 jyl tolýy qarsańynda «Memlekettik til týraly» jańa zań jobasyn maquldady. Aqparat agenttikteriniń jazýyna qaraǵanda, osy zań jobasy nátıjesinde Tájikstandaǵy orys tili burynǵydaı qosarlanǵan ultaralyq qarym-qatynas tili mártebesinen aıyrylyp, tájik tili bir ǵana resmı til retinde bekitilmek. Respýblıkada atalǵan zań kúshine engen kúnde memlekettik organdarmen, mekemelermen jazbasha, aýyzsha habar alysý,  qujattar, aqparat  alý tek memlekettik tilde - tájik tilinde ǵana júzege asatyn bolady.

Әrıne, Tәjikstannyң bұndaı қadamyn үlken erlikke, ұlttyқ sana-seziminiң өsýine әri parlamenttik taraptan қabyldanғan patrıottyқ sharaғa  tolyқ balaýғa bolady. Өıtkeni, «қaı jerde orys tilinde sөılesse, sol jerde orystyң mүddesi tolyқ қorғalýy shart», degen saıasatynan tanbaı kelgen Reseı үshin bұl aýyr soққy sekildi. Shyndyғynda, birқatar orystyң saıasatker ғalymdary birazdan beri «sokraşenıe rasprostranenıe rýsskogo ıazyka v mıre - eto sokraşenıe rossııskogo vlııanııa, kak kýltýrnogo, tak ı polıtıcheskogo» dep ashyқ baıbalam salyp keledi. Sondaı ұly mүddesinen әli de aıyrylmaýdy, kerisinshe әlemdegi orystildi ortany қalypty ұstap, sol arқyly ıdeologııasyn da, saıasatyn da, tipti ekonomıkasyn da jүrgize tүsýdi kөzdeıtin «Orys әlemi» («Rýsskıı mır») atty қor jұmys isteıdi. Mұnshalyқty үlken saıasattyң yқpalyna қaramastan, ekonomıkalyқ jaғdaıy Қazaқstannan әldeқaıda aýyr Tәjikstannyң til mәselesindegi tyң қadamy shynymen de erlikke balaýғa tұrarlyқ.

Esesine Қazaқstanda «Orys әlemi» қorynyң eki-үsh ortalyқtary ashylyp үlgerdi. Bılik organdaryndaғy is-қaғazdardyң memlekettik tildegi aınalymy өsýdiң ornyna tөmendep ketken. Tәjikstanmen birdeı kezeңde қabyldanғan «Til týraly» zaңdy jaңғyrtyp,  zaman talabyna aınaldyrýdyң joly bolmady. Bұndaı mәrtebeli zaңnyң қabyldanғanyna 20 jyl tolýyna oraı birli-jarymdy konferentsııadan asa almadyқ.  Esesine, қoғamnyң nazaryn alý үshin elordadaғy mekemeler arasynda «Tilder merekesin» jarysa өtkizdik. Eң aқyr aıaғynda, BAҚ bolyp jabylyp, zaң jүzinde «50-50» mәselesin sheshe almaı sol kүıinde қaldyrdyқ. Osyndaı jetistikterdi tizbekteı bersek,   ұlt үshin bolatyn shynaıy janashyrlyқtan құr қalyp bara jatқandaı bolamyz. Shyndyғynda, M. Shahanov aıtpaқshy bizdiң bılikte til үshin janashyrlyқtan gөri  «қaryn үshin janashyrlyқ» basym sekildi.

Қazirgi kүni өtken 20 jylғa kөz jүgirtken adam  til saıasatynyң iske aspaı tұrғanyna қatysty kөptegen sebepterdi aldyғa tarta alady. Biraқ bұndaı sebepterdiң barlyғy bir ret emes, birneshe mәrte қaıtalanyp, bұrynnan aıtylyp keledi. Tipti sonyң arasynda eshқandaı da tyң ұsynys ta,  bұrynnan aıtylғan ұsynystardy dұrys oryndaý құlқy da kөrinis tapқan joқ.  Sondyқtan da,  bүgingi aıtylatyn әңgime de қaı jaғynan alyp қarasaңyz da  bұrynғy joldan taımaғanmen birdeı sekildi. Ondaı saıasattan eshteңe өzgermek emes. Sol үshin de tilge қatysty bir ғana jol bar, ol - zaңdyқ mәrtebe joly. Bұl baғytta Tәjikstannyң zaңyn da үlgisin de zerdelegen oryndy.