«Taza qala» jobasy Kókshetaýda: Týrıstik mekenniń ınfraqurylymy aqsap tur
Qala ortalyǵyndaǵy jol máselesi
Kókshe – týrızmge taptyrmas ǵajaıyp ólke. Seksen kóli teńgedeı jarqyraǵan, orman-toǵaıly Saryarqa óńiriniń tabıǵaty ásem. Qaladaǵy Buqpa shoqysynda «Kókshetaý» jazýy týrısterdiń nazaryn aýdaratyn erekshe orynǵa aınalǵan. Alaıda bul týrıstik nysanǵa jetý túsirilim tobyna ońaıǵa soqpady. Óıtkeni jol joq, jańbyrdan keıingi kósheler batpaqqa aınalǵan.
Ótken jyly Kókshetaý joldaryn jóndeýge bıýdjetten 73 mlrd teńge bólingen. Bul myń shaqyrym uzyndyqty asfalttaýǵa jetetin qarajat. Jáne mundaı kórinis Kókshetaýda úırenshikti sanalatyndaı.
Qalanyń ortalyǵynda da asfalt tóselmegen, jaýyn sýy jınalyp qalǵan kósheler kóptep kózge tústi. Óıtkeni sý aǵatyn aryq ta joq, qudyqtar da qarastyrylmaǵan. Oǵan qosa, tozyǵy jetken úıler, suryptalmaǵan qoqys, kútimi joq aýlalar, eskirgen balalar alańqaıy da jıi baıqalady.
Baǵdarlamaǵa arnaıy suhbat bergen qala ákiminiń orynbasary Dáýlet Júnisov ortalyqtaǵy jataqhana aýlalaryndaǵy másele boıynsha kommýnaldyq qyzmet mamandaryn jaýapqa tartatynyn aıtty.
«Bárin baqylaýǵa alamyz. Bizdegi 109 qyzmetine jáne messendjerlerge kóptegen habarlama kelip túsedi. Sonyń bárin qalpyna keltirýge jaǵdaı jasap jatyrmyz», - deıdi ákim orynbasary.
Kesilgen qaıyńdar, jartylaı salynǵan saıabaq
Jalpy qalada demalys oryndary kóp emes. Sonyń biri «Revolıýtsııa úshin kúresýshiler saıabaǵy». Mundaǵy qalyń qaıyń aǵashtaryn sport alańdaryn, samaljaılar salamyz degen jeleýmen tamyrymen kesip alyp tastaǵan. Sodan beri 5 jyl ótse, joba tolyǵymen júzege aspaǵan. Qazir aǵash ta joq, qııaldaǵy tynyǵý alańyn aram shóp basyp jatyr.
«Bul jumystardy aıaqtaý úshin esepteý júrgizip, 2 mlrd teńge qajet bolyp turǵanyn anyqtadyq. Ózińiz bilesiz bul saıabaq 10 jyl boıy qanshama beınet kórdi, merdiger aýysty, qarajat bolmady. Qazir az ǵana jumystar qaldy», - dep túsindirdi D. Júnisov.
Rasynda da saıabaqtaǵy jumystardyń basym bóligi aıaqtalǵan. Sportqa qyzyǵýshylar qatary da tolastamaıdy. Elimiz boıynsha eń úlken skeıtbord alańy dál osynda ornalasqan. Onyń aýmaǵy 1200 sharshy metrdi quraıdy.
Qopa kóline káriz sýy quıylyp jatyr
Kókshe jerinde taý da bar, kól de bar, orman da bar, biraq máseleleri de jeterlik. Ekologııa janashyry, bıologııa ǵylymdarynyń doktory Ábiljan Qusaıynov óńirdiń ózge de kemshin tustaryn kórsetti. Onyń aıtýynsha, ákimdik Qopa kóli aınalasyndaǵy jaǵadaıdy da abattandyrýdy bastaǵan jáne aıaqsyz tastaǵan.
«Bul rasynda da jaqsy bastama, halyqqa tamasha bolar edi. Joba boıynsha bul jaǵajaı jańa salynyp jatqan Saryarqa shaǵynaýdanyna deıin jetýi kerek edi. Bul da aıaqtalmady. Káriz júıesiniń sýy qazir de osy kólge quıylyp jatyr, tipti tazalanbaı quıylady», - dedi Á. Qusaıynov.
Ábiljan Toqanuly kóshe boıyndaǵy opyrylyp jatqan tóbeshikti de kórsetti. Qalanyń erekshe jer bederin saqtaýdyń ornyna jergilikti bılik oıyn-saýyq ortalyǵyn salýdy josparlaǵan.
Eski úıler máselesi
Kókshetaýdaǵy Abaı-Pýshkın kósheleriniń qıylysyndaǵy eski úılerdiń turǵyndary baǵdarlamaǵa habarlasyp, bazynasyn jetkizdi. Mundaǵy kópqabatty baspana 1960-jyldary turǵyzylǵan. Jyl saıyn jylý júıesimen másele týyndap, qysqa daıyn emes bolyp shyǵady. Bıyl shatyrynan da sý ketip, joǵary qabattaǵy turǵyndardyń mazasyn qashyryp otyr. Bul jumysty qolǵa alatyn kommýnaldyq qyzmet joq.
Turǵyndar káriz júıesinen sý aǵyp jatatynyn, sonyń kesirinen jaǵymsyz ıis paıda bolatynyn jetkizdi. Ásirese, jazda terezeni ashqanda dem alý múmkin emes. Káriz júıesin tekserý úshin jertólege túsý de múmkin bolmady – qaptaǵan masa men qolqany qapqan jaǵymsyz ıis túsirilim tobyna kedergi keltirdi.
Úıdiń qos qanatynda sport komıtetiniń ǵımaraty men garaj japsarlas salynǵan. Turǵyndardyń aıtýynsha osy nysandar ǵana úı qańqasynyń qulap, opyrylyp túspeýi úshin tirek bolyp tur. Aýlada tipti aǵashtar da qulaıyn dep tur.
Al M. Áýezov kóshesindegi úılerdiń qoqys jáshikteri turǵyndardy ábden tıtyqtatqan. Jańbyr jaýsa bul jerge jaqyndaý múmkin emes. Birer kún buryn jaýǵan jaýyn sýy qazir de kedergi keltirip tur. Onyń ústine tazalyq mekemesi de óz jumysyn júıeli atqarmaıtyn kórinedi.
Óz jaýabynda D. Júnisov qalada 500-ge jýyq osyndaı úı bar ekenin atap ótti.
«Qazirgi tańda jylytý maýsymyna daıyndyq kezinde 235 úıge konkýrs ótkizeıin dep jatyrmyz. Komıssııa quramy bekitildi, tikeleı ózimiz basqarýshy kompanııany tańdaımyz», - dep ýáde berdi qala ákiminiń orynbasary.
«Halyq qatysatyn bıýdjet» aýlalardy jańartýǵa kómektesedi
Aýlalardy damytyp, ásem keıipke jetelep júrgen belsendiler jeterlik munda. Sonyń biri qalalyq máslıhat depýtaty Rústem Tuǵjanov qalada “Balyqshylar alleıasyn” ornatyp, jaqyn mańdaǵy aýlada abattandyrý jumystaryn bastap ketken.
«Kez kelgen turǵyn óz páterinen shyǵyp, taza asfalpen júrýi kerek, taza gúlzardyń janynan ótýi kerek. Aıaldamaǵa kóterińki kóńil-kúıde jetkenin qalaımyn. Jumysy aıaqtalǵan soń, úıge kirgende kıimi taza bolýy qajet. Munda balalar alańyn jáne sport alańqaıyn salý qajet boldy. Sý tasqyny da osy aımaqta oryn aldy. Sondyqtan biz abattandyrýdy jalǵastyrýdy uıǵardyq», - deıdi Rústem Tuǵjanov.
Vokzal mańyndaǵy shaǵynaýdan aýlalaryna abattandyrý jumystary júrgizilip, zamanaýı oıyn alańdary da ornatylǵan. Bir aýlanyń ózinde 150-ge jýyq bala turady. Endi olar bos ýaqytyn jap-jańa tynyǵý alańdarynda ótkizedi.
Kókshetaýda turǵyn úıdi basqarýshy kompanııalardyń da jumysy jolǵa qoıylǵan. Turǵyn úıdi basqarý kompanııasynyń basshysy Vlad Gorbachev ıelik etetin mekeme «halyq qatysatyn bıýdjet» baǵdarlamasy arqyly eki birdeı shaǵyn aýdanǵa fýtbol, oıyn alańdaryn salyp bergen. ıÝbıleınyı jáne Borovskoı atalatyn aýdandardy aldaǵy jyldary túgeldeı zamanaýı keıipke keltiremiz deıdi.
«Biz úıdi tolyǵymen qamtamasyz etemiz. Bul qatarda ınjenerlik qurylym da,kommýnıkatsııa da bar. ıAǵnı árbir turǵynda sýmen, jylýmen, káriz júıesimen, elektr energııasymen másele bolmaýy kerek. Osy 2 jylda 4 aýlany abattandyrdyq. Sport keshenderin qossaq, 6 aýla bolady. Aldaǵy 5 jylda aýmaqtaǵy eki shaǵyn aýdandy tolyǵymen jańǵyrtamyz. Osyndaı balalar alańyn salamyz», - deıdi V. Gorbachev.
Qalanyń qoqysy qalaı óńdeledi
Aldaǵy jyldary Kókshetaýdyń qoqysy der kezinde jınalyp qana qoımaı, suryptalyp, qaıta óńdeledi. Óńirdegi «Eko DUMP» tazalyq mekemesi osy baǵyttaǵy jumystardy bastap ketken.
Qaldyqtardy tıegen kólik qala syrtyndaǵy arnaıy polıgonǵa keledi. Onda qoqysty syǵymdap, bólek jınaıdy. Al aldaǵy birneshe jylda qaıta óńdeletin shıkizattan jańa ónim shyǵarylmaq.
«Ekologııa mınıstrliginiń «Jasyl damý» AQ baǵdarlamasy aıasynda bıyl alǵash ret 200 mlrd teńge bólindi. Ol qarajat elimizde qoqysty suryptaıtyn jáne qaıta óńdeıtin mekemelerdiń qurylysyna jumsalady. Oǵan bizdiń kompanııa da qatysty. Birinshi kezeńnen sátti óttik. Qazir ekinshi kezeńge qujat daıyndap jatyrmyz. Kókshetaý qalasynda jáne Zerendi, Býrabaı aýdandarynda qoqysty suryptaıtyn jáne qaıta óńdeıtin 3 keshen salý josparda bar», - deıdi mekeme basshysy Márııam Ábisheva.
Márııam basqaratyn mekeme osylaısha jylyna 200 myńǵa jýyq qoqysty qaıty óńdeýdi josparlap otyr. Bul qaladaǵy qaldyq máselesin retke keltirýge edáýir septigin tıgizetini sózsiz.
Sondaı-aq, mekeme turǵyndardyń tazalyq mádenıetin qalyptastyrýda kórmeler, senbilikterdi, túrli aktsııalardy uıymdastyryp turady. Іri qoqystardy da tegin qabyldaıdy.
«Biz uıymdastyrǵan sharaǵa qatysýshylar aınalany qoqystan tazartqysy keledi. Jáne bul týraly bárine nasıhat júrgizip, tabıǵatqa demalýǵa shyqqan adamdarǵa «Ózińizden keıin nege tazartyp júrmeısiz?» dep aıtatyn boldy. Demalysqa shyqqan bir top adam qoqys jınamasa, bizdiń sharaǵa qatysqandar olarǵa baryp eskertý jasaıdy», - deıdi M. Ábisheva.
Sarapshylar qalany tómen baǵalady
«Taza qala» júrgizýshileri Petropavl qalasy týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymdy sáýletshi Serik Rústembekov, «AMANAT» partııasy janynan qurylǵan ekologııalyq keńes tóraǵasynyń orynbasary Eldos Abaqanov jáne ekolog, «Jasyl damý» AQ departament dırektory Sábıt Telman baǵalady.
«Kókshetaý – elimizdegi erekshe qala. Qalany jaryp ótetin eki ózen bar. Mundaı qala Qazaqstanda kezdespeıdi. Qopanyń jaǵajaıy tek qana bastalǵan, basqa bóligi sol qalpy jatyr. Óte ókinishti. Kókshetaýdyń tazalyǵyn joǵary baǵaladym, al kommýnaldyq qyzmet jumysy tómen, tipti asfalt kórmegen kóshelerdi kórdik. Sol árıne baǵany tómendetip jiberdi», - dedi Serik Rústembekov.
Eldos Abaqanovtyń aıtýynsha, qalanyń ortalyǵy óte ádemi abattanǵan, alaıda syrtqy jaǵynda, jeke sektorda jol máselesi, sýmen qamtý, tazalyq máseleleri óte kúrdeli bolyp otyr.
«Jeri qunarly bolǵandyqtan, qalany jasyl jelekke toltyrýǵa bolar edi. Alaıda tozyǵy jetken, durys basqarylmaıtyn saıabaqtardy kórdik. Osyǵan erekshe kóńil aýdarylýy kerek», - dedi spıker.
«Jasyl damý» AQ departament dırektory Sábıt Telman da qoqysty basqarý jaǵynan, tazalyǵy jaǵynan jumystardyń sapasyn tómendeý ekenin atap ótti. Kókshetaýdyń shaǵyn, jaıly, ádemi qala bolatyn áleýeti bar. Qazirgi kezde qalanyń jaǵdaıy jaılylyqqa saı kelmeı tur.
Jalpy esepte Kókshetaý qalasy 14 upaı aldy. Bul tizimde Astana (25 upaı), Almaty (25 upaı), Qaraǵandy (22 upaı), Qostanaı (22 upaı), Qyzylorda (20 upaı) qalalary kósh bastap tur. Al antırekord – 11 upaı jınaǵan Óskemen qalasynda.
Eske sala ketsek, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Jibek Joly arnasynda «Taza qala» aýqymdy telejobasy kórermenge jol tartty.
Túsirilim toby Qazaqstannyń iri jáne shaǵyn qalalaryna baryp, tazalyǵy men kórki týraly áńgimeleıdi. Jýrnalıster jergilikti turǵyndarmen kezdesedi, kommýnaldyq qyzmetterdiń jumysyn kóredi, aımaqtyń ekologııalyq ómirine belsendi qatysatyn barlyq eriktilermen tanysady.
Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent, Túrkistan, Taraz, Qyzylorda, Óskemen, Semeı, Pavlodar, Almaty, Taldyqorǵan, Qonaev, Jezqazǵan, Qaraǵandy, Astana, Qostanaı, Petropavl qalalarynyń tazalyǵy jóninde reportajdar serııasy jarııalanǵan edi.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap jazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.