«Taza qala» jobasy Astanada: Zańsyz qoqys polıgondary máselesi qashan sheshiledi
Mıllıonnan astam aǵash egiledi
Astana birte-birte jasyl qalaǵa aınalyp keledi. Bıyl qala aýmaǵyna iri aǵashtar men kópjyldyq butalardy otyrǵyzýǵa erekshe kóńil bólindi. Jalpy esebi 1 mıllıonnan astam jasyl jelek otyrǵyzý josparlanǵan.
Aǵashtardyń 40 paıyzy qala syrtyndaǵy 350 gektardy alyp jatqan dendrosaıabaqtan jóneltiledi. Aǵashtar qalaǵa jetpes buryn dendrosaıabaq aýmaǵynda ondaǵan jyl ósedi.
«Bul tuqymnan ósip shyqqan bir jasar emen aǵashy Astanaǵa kóshesine 2044 jyly jetedi dep oılaımyz. Oǵan deıin 4 ret oryn aýystyryp, qaıta egiledi. Adaptatsııa jasalady, tamyr júıesi damıdy, oryn aýystyrýǵa beıimdeledi. Esesine emen aǵashtary Astana turǵyndary men qonaqtaryna myńdaǵan jylǵa deıin qyzmet etedi», - deıdi «Astana kógaldandyrý qurylysy» JShS bas agranomy Baqtııar Shaımuhanbetov.
Sondaı-aq, bıyl 170 qoǵamdyq jáne aýlalyq keńistikti abattandyrý kún tártibinde tur. «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasy bastalǵaly «Astana – tazalyq pen tártip úlgisi» uranymen bıyldyń ózinde 500-ge jýyq sharany ótkizý josparda bar deıdi jergilikti bılik.
Láılá Sultanqyzy vandalızm jóninde
Kúndiz-túni damyl tappaı jatqan qalanyń problemalary da joq emes. Búgingi baǵdarlamada belgili telejýrnalıst Láılá Sultanqyzy «Stop, vandal!» aktsııasyna qatysyp, qalanyń sıqyn qashyrǵan suryqsyz jazýlardy óz qolymen tazalady.
Qala menshigine zııan keltirgenderdiń jazasy da jeńil emes. Olar 75-600 myń teńge arasynda aıyppul tóleıdi nemese 40 táýlikke deıin qamalýy múmkin.
«Qalanyń dál ortalyǵynda ornalasqan eski Oqýshylar saraıynyń artynda kamera joq, oǵan qosa qoqysy jınalmaıdy. Vandalızmge kóp jaǵdaıda jas jetkinshekter baratyny túsinikti. Mundaıda ata-ana ózi úlgi kórsetýi kerek. Ata-ananyń aınasy – balasy. Ózimiz qoqysty kórip qalǵanda ony erinbeı jáshikke salsaq, sony balamyz da qaıtalaıdy. Bireý zańsyz syzyp-boıap jatsa – eskertip aıtý kerek. Sony balań da ózgelerden tazalyqty talap etetin bolady. Sondyqtan kez kelgen sanaly azamat is-áreketterimen úlgi bolýy kerek dep oılaımyn», - dedi L. Sultanqyzy.
«Stop, vandal!» aktsııasy Elordada 2021 jyldan bastap turaqty túrde uıymdastyrylyp keledi. Shara aıasynda qalada kúndizgi jáne túngi reıdter ótkiziledi, turǵyndar arasynda qoǵamdyq tártipti saqtaý jáne qala múlkine uqypty qaraý qajettiligi túsindiriledi.
Oń jaǵalaý ómir súrýge qolaılyraq – Bloger
Shahar estetıkasy jóninde muraǵattan Astananyń jyldar burynǵy kórinisin usynyp júrgen Nursultan Qamzebaev aıtyp berdi. Astana keıipkerimizdiń kóz aldynda damyǵan. Záýlim ǵımarattar, ásem saıabaqtar – qala halqynyń maqtanyshy. Degenmen, bloger qalanyń jańa aýdandary jaıaý júrginshilerge qolaısyz ekenin aıtýda.
«Astananyń sol jaǵalaýynda emes, tarıhı máni bar aýmaqta – qazirgi fılarmonııa aldynda kezdesip turmyz. Qalanyń bul sharshy aýmaǵy HІH ǵasyrdan beri damyp keledi. Myna jerde saýda kóshesi bolǵan. Bul jerde serýendeý halyq úshin óte qolaıly. Al sol jaǵalaýǵa barsaq aǵashy az, arhıtektýrasy túsiniksiz», - dedi N. Qamzebaev.
Spıker sondaı túsiniksiz arhıtektýra Sh. Qosshyǵululy kóshesinde de baıqalatynyn aıtýda. Ótken on jyldyqta boı kótergen bul aýdan blogerdiń kóńilinen shyqpaıtyn kórinedi.
«2010 jyldary qala shetindegi bos jerge turǵyn úılerdi jappaı sala bastady. Durystap josparlaý bolmady. Jańa aýdan bosla da oryndyqtary qazirden tozyp tur», - deıdi bloger.
Degenmen Astanada qurylys qarqyna jyldan-jylǵa artyp keledi. Jylyna bir keletin týrıster de bul shahardy tanymaı jatady.
Zańsyz qoqys polıgondary
Qoqystyń tutas álemge keltiretin zııanyn elestete almaǵandyqtan jaýapsyz áreketke barýy múmkin. Al GPT jasandy ıntellektisi problemanyń aldyn almasa Astananyń qandaı qalaǵa aınalatynyn kórsetip berdi. JI salǵan sýretter kórmesi elordanyń Atyraý kópirinde ashyldy.
Sondaı-aq, Astananyń sol jaǵalaýyndaǵy Hýsen ben Talal kóshesinde astanalyqtar zańsyz qoqys polıgonyn jasap alǵan. Qala turǵyndary nemese shaǵyn qurylys kompanııalary qurylys qoqystaryn ákelip, osy jerge tastaıdy. Ákimdik jaǵdaıǵa qatysty túsinikteme berdi.
«Ákimdik únemi tazartý jumystaryn júrgizedi, qar túskenshe 80 paıyzǵa deıin bul jerlerdi jınap shyǵamyz. Biraq kóktem shyqqanda bul qoqystar qaıta paıda bolady. Aýdan ákimdikteri bir jınap shyqqan soń, kelesi aıda qaıtadan jańa qoqys tógilip jatady», - dedi Qalalyq qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵatty paıdalaný basqarmasy basshysynyń orynbasary Janar Beskempirova.
Jyl basynan beri qala men oǵan irgeles aýmaq boıynsha 205 zańsyz qoqys polıgony joıylyp, 139 myń tonnadan astam qoqys shyǵaryldy.
Qoqys jáshikteri qaldyqtardan jasalady
Qalanyń qoǵamdyq oryndaryndaǵy oryndaqtar, qoqys jáshikteri qaıta óńdelgen qaldyqtardan ázirlenedi. Jumyspen tolyq tanysý úshin baǵdarlama júrgizýshileri «Ekomaf» mekemesine bardy.
«Mundaǵy sáki paketter men jáshik qaldyqtarynan jáne qumnan jasalǵan. Bul oryndyqtar men qoqys jáshikteri 20-25 jylǵa deıin búlinbeı turady. Bizdiń mekeme aı saıyn 800-den asa buıymdardy daıyndaıdy. Ol úshin jyl saıyn 200 tonna plastıkti qaıta óńdeıdi. Nátıjesinde, sapaly ári qaldyqsyz ónim paıda bolady», - deıdi sheber Nurbaqyt Eleýsinov.
Mekeme óz jumysynyń ónimdiligin arttyrý úshin «Jasyl damý» aktsıonerli qoǵamynan qosymsha qarajat alǵan. Jalpy osyǵan deıin «Taza qala» baǵdarlamasynda tanystyrylǵan ekologııalyq jobalardy qoldap júrgen «Jasyl damý» keńsesi bas qalada ornalasqan. Bul uıym bıznestiń keńinen qatysýymen qoqys óńdeý salasynyń ınfraqurylymdyq damýyna járdemdesip, «jasyl» tehnologııalardy engizýdi júzege asyrady.
«Mekeme el aýmaǵynda qaldyqsyz kásipti qolǵa alǵysy kelgen jobalarǵa qoldaý kórsetip, qarjylaı kómegin usynýdy bastap ketti. Kásipkerlerge beretin nesıe somasynyń paıyzdyq ústemeaqysy – 3 paıyz, bul qaryz 3-15 jylǵa beriledi. Qazirdiń ózinde 232 mlrd teńgeden asatyn 94 joba irikteldi. Aldaǵy úsh jylǵa da jospar kóp», - deıdi «Jasyl Damý» AQ qaldyqtardy basqarý departamentiniń dırektory Sábıt Kashqynbaev.
Ǵalymdar jańalyǵy
Bolashaqta jasyl energııany qoljetimdi ári paıdalaný merzimin arttyrý úshin Nazarbaev ýnıversıteti qabyrǵasynda keshendi jumystar atqarylyp jatyr. Álemniń eń úzdik 2 paıyz ǵalymdarynyń qataryna kirgen Tımýr Atabaev kún paneliniń tıimdigin arttyrý úshin jumys isteýde.
«Munda birden 4 fýnktsıonalǵa qol jetkizdik, ıaǵnı bizdiń panel ýltrafıolet sáýlelerin buǵattaıdy, paneldi tozýdan saqtaıdy jáne tıimdiligin arttyrady. ıAǵnı bul joba arqyly kún energııasynan qýat alatyn qurylǵynyń ónimdiligin 9 paıyzǵa arttyrýǵa bolady. Qyzyp ketýden de saqtap, ózin-ózi tazartady. Bul úshin jańa kún panelderin satyp alýdyń qajeti joq. Qarapaıym sý sııaqty arnaıy apparatpen seýip shyǵý jetkilikti», - deıdi ǵalym.
Bul ýnıversıtet qabyrǵasynda ekologııalyq máselelerdi sheshýge baǵytalǵan jalǵyz joba emes. Baqtııar Soltabaev bastaǵan toptyń jobasy aýadaǵy zııandy zattardy anyqtaýǵa baǵyttalǵan. Avtorlar bul máseleniń sheshimi retinde erekshe sezimtal materıal daıyndap jatyr.
«Aýada qazir ýly gazdar óte kóp. Alaıda adam kózi ony kórip, baqylaýda ustaı almaıdy. Bul sensor datchıkti adam ózimen alyp júrse, SO2 kontsentraty joǵarylaǵanda sensor ony eskertedi. Synaq protsessi áli aıaqtalǵan joq. Ózim Óskemende týyp-óstim, sonda aýanyń lastanýy ózekti másele ekenin túsinip, osy baǵytta jumys istep kelemin», - deıdi ǵalym Baqtııar Soltabaev.
Sarapshylar baǵasy
«Taza qala» júrgizýshileri Astana týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymdy sáýletshi Serik Rústembekov, ekologııa salasynyń sarapshysy Eldos Abaqanov jáne «Jasyl damý» AQ departament dırektory Sábıt Qashqynbaev baǵalady.
«Astanaǵa 6 upaı berdim. Árıne zańsyz polıgondardyń paıda bolýy erekshe kózge túsken másele boldy. Bul jaǵynan jumysty kúsheıtý kerek. Ony bıýdjet esebinen ǵana tazalaý durys emes dep sanaımyn. Lastaýshylar men zań buzǵandardy ustap, solardyń aıyypuly esebinen joıý kerek dep sanaımyn. Ol úshin árıne anyqtaý jumystaaryn kúsheıtý kerek. Jalpy qalanyń ortalyǵy taza, abattandyrý jumystary kóńilden shyǵady», - dedi S. Qashqynbaev.
Sarapshylar Astana elimizdiń ordasy bolǵasyn, estetıka men abattandyrý jaǵynan qalaǵa erekshe kóńil bólinetinin atap ótti.
«Jalpy Astana taza, ómir súrýge qolaıly qala bolyp qalyptasyp keledi. Qala rasymen de bilim men ǵylymnyń, mádenıet pen sport ortalyǵyna aınaldy. Astananyń týrıstik áleýeti de joǵary. Sondyqtan qala tazalyǵyna erekshe kóńil bólý kerek dep esepteımin», - deıdi E. Abaqanov.
Jalpy esepte Astana 25 upaı alyp, qalalardyń tazalyq reıtınginde Almaty qalasymen teń tústi. Bul tizimde Almaty (25 upaı), Qaraǵandy (22 upaı), Qyzylorda (20 upaı), Taldyqorǵan (19 upaı), Shymkent (18 upaı) qalalary kósh bastap tur.
Eske sala ketsek, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Jibek Joly arnasynda «Taza qala» aýqymdy telejobasy kórermenge jol tartty. Túsirý toby Qazaqstannyń iri jáne shaǵyn qalalaryna baryp, tazalyǵy men kórki týraly áńgimeleıdi. Jýrnalıster jergilikti turǵyndarmen kezdesedi, kommýnaldyq qyzmetterdiń jumysyn kóredi, aımaqtyń ekologııalyq ómirine belsendi qatysatyn barlyq eriktilermen tanysady.
Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent, Túrkistan, Taraz, Qyzylorda, Óskemen, Semeı, Pavlodar, Almaty, Taldyqorǵan, Qonaev, Jezqazǵan, Qaraǵandy qalalarynyń tazalyǵy jóninde reportajdar serııasy jarııalanǵan edi.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap jazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.