Táýelsizdikke 30 jyl: Ǵylym salasynda qandaı ózgerister boldy
«Biz ǵylymnyń damýyna zor úles qosyp kele jatqan ǵalymdarymyzdy maqtan tutamyz. Elimizdegi ǵylym salasynyń áleýeti zor. Máselen, Bıologııalyq qaýipsizdik problemalary ǵylymı-zertteý ınstıtýty ǵalymdarynyń koronavırýsqa qarsy ázirlegen vaktsınasyn erekshe atap ótýge bolady. Búgingi tańda ǵylym salasynyń jetistikteri aıtarlyqtaı kóp, degenmen problemalar da joq emes. Sondyqtan biz óz tarapymyzdan elimizdegi ǵylymnyń odan ári damýy úshin keshendi sharalar qabyldap jatyrmyz»,- dep jazǵan edi mınıstr Facebook paraqshasynda .
Jalpy, Qazaqstannyń ǵylym salasynda 21 782 adam jumys isteıdi. Zertteýshilerdiń 35 paıyzy ǵylymı nemese akademııalyq dárejege ıe. Naqty aıtqanda, olardyń 1 697-si ǵylym doktory, 4 165-i ǵylym kandıdaty, 1 340-y PhD doktory jáne 293-i beıin boıynsha doktory. Ǵalymdardyń 34 paıyzy – 35 jasqa tolmaǵan; 43 paıyzy – 35 jastan 54 jasqa deıingiler; 23 paıyzy – 55 jastan asqandar. Áıelderdiń úlesi – 54, erler úlesi – 46 paıyz. 2021 jylǵy 1 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha QR BǴM Ǵylym komıteti ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq qyzmettiń 1 034 sýbektisin akkredıttedi. Olardyń 626-sy zańdy jáne 408-i jeke tulǵa sanalady.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń jan-jaqty qoldaýynyń arqasynda ǵylymdy respýblıkalyq bıýdjetten qarjylandyrý kólemi sońǵy eki jylda shamamen eki esege artty. 2025 jylǵa qaraı ǵylymdy qarjylandyrý kólemin jalpy ishki ónimniń 1 paıyzyna deıin ulǵaıtý josparlanǵan. Bul otandyq ǵylymnyń damýyna úlken serpin bereri sózsiz.
Eger buǵan deıin Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń granttyq jáne baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrýǵa arnalǵan konkýrstary úsh jylda bir ret júrgizilse, endi olar jyl saıyn ótkiziletin bolady. Tek ótken jyly 5 konkýrs ótkizildi. Sonymen qatar alǵash ret granttardyń jańa túrleri (yntymaqtastyqqa baǵyttalǵan, qysqa merzimdi, jeke, jas ǵalymdarǵa arnalǵan jáne t.b) engizildi. Bul kóptegen perspektıvti ǵylymı ıdeıalarǵa memlekettik qoldaý kórsetýge múmkindik berdi.
Doktoranttardyń stıpendııasy 80 paıyzǵa ulǵaıdy. Budan bylaı olardyń stıpendııasy jyl saıyn 15 paıyzǵa ósip otyrady jáne 2025 jylǵa qaraı 260 myń teńgeni quraıtyn bolady. Jas ǵalymdardy qoldaý úshin doktorantýradan keıingi zertteýlerge baǵyttalǵan arnaıy granttar bólý júzege asyrylady.
«Biz úshin magıstratýra men doktorantýraǵa túsý kezindegi ashyqtyq pen merıtokratııany arttyrý mańyzdy. Sondyqtan ótken jyly magıstratýraǵa túsý úshin emtıhandardy alǵash ret elektrondyq formatta ótkizdik. Bıyldan bastap doktorantýraǵa túsý emtıhandary da osyndaı formatta ótpek. Ǵylymı qoǵamdastyqpen ornatylǵan tyǵyz qarym-qatynastyń nátıjesinde dıssertatsııalyq keńesterdiń jumysy boıynsha erejelerge ózgerister engizildi. Sondaı-aq doktoranttar úshin dıssertatsııany qorǵaý múmkindikteri keńeıtildi. Odan bólek ǵylymı jýrnaldardyń tizimin qalyptastyrý erejelerine de ózgerister engizildi. 2021 jyldan bastap biz myqty, bedeldi ǵylymı jýrnaldardy qoldaý jónindegi jobany iske asyrýdy bastaımyz», - dedi Ashat Aımaǵambetov.
Elimizde ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystarmen aınalysatyn kásiporyndardyń sany 373-ke jetti. Onyń 87-si memlekettik sektorǵa, 94-i joǵary kásiptik bilim berý salasyna, 159-y kásipkerlikke jáne 33-i kommertsııalyq emes sektorlarǵa jatady. Bul rette Qazaqstan Prezıdentiniń qoldaýymen 2020 jyly BǴM-ge qarasty ǵylymı uıymdardyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý jáne jumysyn jandandyrýǵa baǵyttalǵan jańa bıýdjettik baǵdarlama ashylyp, 2,8 mlrd teńge bólingenin atap ótken jón. Nátıjesinde 23 ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna jabdyqtar satyp alyndy. Bıyl osy maqsatta 3,5 mlrd teńge bólindi. Demek ınstıtýttardy modernızatsııalaý boıynsha jumys ári qaraı jalǵasady.
Ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet nátıjelerin kommertsııalandyrý jobalaryn granttyq qarjylandyrý aıasynda jyl saıyn 5,4 mlrd teńge somasyna 156 jobany qarjylandyrady. Onyń ishinde 90 joba búginde jalpy kirisi 6,6 mlrd teńgeden asatyn satý kezeńine jetti. 1300-den astam jumys orny quryldy.
Munan bólek, jyl saıyn 50 úzdik ǵylymı qyzmetkerge 5 mln teńge kóleminde syıaqy taǵaıyndalady. Mundaǵy mehanızm «JOO úzdik oqytýshysy» konkýrsyna uqsas bolady. Bul «Ǵylym týraly» Zańǵa engizilgen jańa túzetýlerge sáıkes múmkin bolyp otyr. Bıyldan bastap 500 ǵalymdy álemniń jetekshi ǵylymı ortalyqtaryna taǵylymdamalardan ótýge jiberý jáne «Jas ǵalym» jobasy aıasynda 1 myń grant bólý boıynsha jumystar qolǵa alynady. Odan bólek, elimizdegi 20 ýnıversıtet «Akademııalyq artyqshylyq ortalyqtary» jobasy aıasynda qarjylandyrýǵa ıe bolady. ıAǵnı, bul – jıyrma oqý orny materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn aıtarlyqtaı jańartýǵa múmkindik alady degen sóz.
«Ǵylymdaǵy barlyq protsesterdi odan ári tsıfrlandyrý boıynsha jumys atqarýymyz kerek. Keıbir ǵylymı jobalardy iske asyrý úshin uzaq merzim talap etiledi. Bul rette mundaı ǵylymı jobalarǵa grant berý merzimderin 5 jylǵa deıin uzartý máselesi de qolǵa alynady», - dedi mınıstr.